Shaban Sinani: Pyetje të tjera në albanologji - Autorë dhe teza
Siç mund të vërehet dhe nga titulli, Pyetje të tjera në albanologji – autorë dhe teza është vijim i një projekti të hershëm shkencor të autorit për rindërtimin prapavajtës të traditës dhe historisë së mendimit shqiptar në antropologji, në letërsi e gjuhësi, në qytetërim, kulturë e besim, duke synuar rikthimin në dritë të njohjes të ndihmesave të autorëve të rendit parësor e dytësor në këto fusha. Me shkas e më shpesh pa ndonjë shkas të drejtpërdrejtë; në tekst e jashtë tekstit; në filologji të tekstit dhe përmes vështrimesh antropokulturore, autori tenton të riintegrojë në studimet shqiptare çfarë ishte në mënjanësi, çfarë kishte mbetur përjashtë në historinë e traditës së pashkruar, në traditën e heshtur të shkrimeve, në letërsi dhe etnogjuhësi, në studimet për identitetin dhe botën shqiptare. Qëllim themelor i projektit është njëherësh verifikimi i tezave, vlerësimeve, qortimeve e pohimeve të këtyre autorëve paralelisht me atë të mendimeve të dijetarëve rreth tyre në historitë e letërsisë, kulturës dhe arteve shqiptare.
Nëse në vëllimin e parë (Pyetje në albanologji, bot. Naimi, Tiranë 2013), lexuesi u njoh me paradigmën e albanologjisë dje dhe sot dhe me kontributet e personaliteteve të tillë si Aleks Buda, Jeronim de Rada, Hasan Ceka, Shaban Demiraj, Mahir Domi, Lef Nosi, Vexhi Buhara, Matteo Mandalà, Maximilian Lambertz dhe Milan pl. Šufflay, në këtë vëllim të dytë me titull Pyetje të tjera në albanologji gjejmë të dhëna të reja e të panjohura, analiza dhe vlerësime me karakter rishikues për figura të tjera po aq të rëndësishme, si: Papa Klementi XI (Giovanni Francesco Albani), Àt Giorgio Guzzetta, Àt Gjergj Fishta, Àt Viktor Volaj, Ndre Mjeda, Fan S. Noli, Kostë Çekrezi, Mitrush Kuteli, Migjeni, Esad Mekuli, Petro Marko, Idriz Ajeti, Dritëro Agolli, Rexhep Ismajli etj. Mund të thuhet se me këtë projekt, që do të vijojë edhe me vëllime të tjerë, hap pas hapi autori po përfundon një histori të mendimit dhe qytetërimit shqiptar mbështetur mbi kriterin e dukurisë, të personalitetit dhe të veçanësisë së tij, që mund të konsiderohet një enciklopedi e vërtetë albanologjike.
Naim Zoto
Nëse në vëllimin e parë (Pyetje në albanologji, bot. Naimi, Tiranë 2013), lexuesi u njoh me paradigmën e albanologjisë dje dhe sot dhe me kontributet e personaliteteve të tillë si Aleks Buda, Jeronim de Rada, Hasan Ceka, Shaban Demiraj, Mahir Domi, Lef Nosi, Vexhi Buhara, Matteo Mandalà, Maximilian Lambertz dhe Milan pl. Šufflay, në këtë vëllim të dytë me titull Pyetje të tjera në albanologji gjejmë të dhëna të reja e të panjohura, analiza dhe vlerësime me karakter rishikues për figura të tjera po aq të rëndësishme, si: Papa Klementi XI (Giovanni Francesco Albani), Àt Giorgio Guzzetta, Àt Gjergj Fishta, Àt Viktor Volaj, Ndre Mjeda, Fan S. Noli, Kostë Çekrezi, Mitrush Kuteli, Migjeni, Esad Mekuli, Petro Marko, Idriz Ajeti, Dritëro Agolli, Rexhep Ismajli etj. Mund të thuhet se me këtë projekt, që do të vijojë edhe me vëllime të tjerë, hap pas hapi autori po përfundon një histori të mendimit dhe qytetërimit shqiptar mbështetur mbi kriterin e dukurisë, të personalitetit dhe të veçanësisë së tij, që mund të konsiderohet një enciklopedi e vërtetë albanologjike.
Naim Zoto
Ledion Krisafi: Shqipëria dhe Jugosllavia 1945-1948 - Mitet, faktet dhe dyshimet
Ndihmesë e çmuar në historiografinë shqiptare (nga parathënia e librit)
Libri "Shqipëria dhe Jugosllavia, 1945-1948: Mitet, faktet dhe dyshimet" i dr. Ledion Krisafi vjen pas një mbrojtje të suksesshme që autori realizoi me temën e tij doktorale para pak kohësh. Megjithëse punimi mbështetet në punime të mëparshme për këtë temë dhe, gjithashtu, në një bibliografi shumë të pasur me autorë vendas e të huaj, përsëri ai realizon ambicien për të shkuar më tej në trajtimin e marrëdhënieve shqiptaro - jugosllave të periudhës 1945-1948.
Është meritë e autorit që, për herë të parë në mënyrë shkencore e plotësisht të argumentuar, të sfidojë “mite” të ngritura në paradigmën e marrëdhënieve midis Shqipërisë dhe Jugosllavisë. Në fushën e studimit të këtyre marrëdhënieve ka kritikë, studiues dhe historianë, të angazhuar në analizën e këtyre marrëdhënieve. Por, pak prej tyre kanë arritur t’i shmangen subjektivitetit. Një pjesë glorifikojnë apo anatemojnë emocionalisht këtë periudhë historike. Me këtë monografi, studiuesi i ri mund të radhitet në grupin e studiuesve që, duke u mbështetur në të dhëna burimore të palëve (shqiptare dhe jugosllave); të grumbullojë, identifikojë, analizojë dhe përdorë në mënyrë të suksesshme literaturën e, pastaj, të arrijë në përfundime origjinale, larg qëndrimit shabllon ‘bardh e zi’.
Libri synon, gjithashtu, që për herë të parë të japë këndvështrimin jugosllav mbi marrëdhëniet shqiptaro-jugosllave tek lexuesit shqiptarë. Nëpërmjet analizës së raporteve të të dërguarve jugosllavë në Shqipëri, kuptohet se si ata e shihnin Enver Hoxhën dhe udhëheqësit e tjerë shqiptarë, si dukej qendrimi i Enver Hoxhës ndaj Jugosllavisë dhe çfarë priste ai prej kësaj marrëdhënieje. Kjo është shumë e rëndësishme pasi raportet e të dërguarve jugosllavë nga Tirana dërguar udhëheqësit jugosllav Josip Broz Tito apo Komitetit Qendror të Partisë Komuniste të Jugosllavisë përcaktonin politikën e jashtme të Jugosllavisë, edhe atë ndaj Shqipërisë.
Studimi i këtyre të dhënave të nxjerra nga autori nga arkivat e ish-Jugosllavisë në Beograd, jo vetëm që hedhin dritë të re mbi marrëdhëniet shqiptaro-jugosllave të asaj periudhe, por ri-interpretojnë politikën e jashtme të Shqipërisë në vitet e para pas Luftës së Dytë Botërore dhe qëllimin e Enver Hoxhës në politikën e jashtme jo vetëm në lidhje me Jugosllavinë por edhe me Bashkimin Sovjetik.
Autori analizon në themel marrëdhëniet dypalëshe dhe trajton dilemën për shkaqet e aleancës si formë e balancimit të kërcënimit, ndërsa të prishjes së tyre si rrjedhojë e ndryshimeve strukturore ndërkombëtare. Gjithashtu, prishja e këtyre marrëdhënieve është në një masë të madhe edhe vazhdim i balancimit të kërcënimit. Në llogaritë e politikës së jashtme që Enver Hoxha bën, interesi kombëtar zë vendin e parë dhe jo afërsia ideologjike. Duket se udhëheqësi shqiptar nuk ka iluzione për politikën ndërkombëtare dhe nuk heziton të shkojë apo të përpiqet për një farë kohe të shkojë aty ku interesat kombëtare të Shqipërisë do të shërbeheshin më mirë dhe me më pak rrezik për vetë Shqipërinë.
Interesante janë analizat se si këto ndryshime marrëdhëniesh janë perceptuar nga drejtuesit e regjimeve në të dy vendet. Ndryshe nga një pjesë e ideve të pranuara në literaturën e sotme historike, studimi gjen se faktori sistemik ndërkombëtar është shkaku më i rëndësishëm në sjelljen e jashtme të shtetit shqiptar dhe në përcaktimin e aleancave të tij specifike; porse ky faktor nuk mund të shpjegojë këtë sjellje pa marrë në konsideratë faktorë të brendshëm si perceptimi i udhëheqjes politike për kërcënimet e jashtme ndaj sigurisë së Shqipërisë dhe regjimit politik.
Shqipëria thelloi aleancën me Jugosllavinë për të balancuar balancuar fuqitë kërcënuese në rajon apo edhe më gjerë, kryesisht për rrezikun e perceptuar që i vinte rrëgjimit nga një politikë e hapur ndaj fuqive perëndimore, por edhe ra në varësi të plotë të Jugosllavisë për të njëjtin shkak: fuqisë relative inferiore të Shqipërisë dhe pamundësisë për të balancuar kërcënimin jugosllav nëpërmjet aleancave më të favorshme për Shqipërinë. Dallimi është se ndryshimet në përfundim të Luftës së Dytë Botërore dhe fillim të Luftës së Ftohtë ishin shumë më të shpejta dhe intensive se në periudhën ndërmjet dy luftërave; në rastin e parë koha që aleanca të shndërrohej nga politikë balancuese në burim të kërcënimit ishte më e gjatë; në rastin e dytë shumë më e ngjeshur dhe e shkurtër.
Autori sjell argumente se forca përcaktuese në marrëdhëniet ndërmjet Shqipërisë dhe Jugosllavisë nuk është Shqipëria, por Jugosllavia. Dhe interesat kombëtare strategjike midis të dy vendeve nuk mund të ishin të njëjta e as të përafërta dhe do të dominoheshin nga koncepti i fuqisë. Në këto kushte, është e rëndësishme të kuptohen qëllimet dhe objektivat politikës së Jashtme të Shqipërisë dhe Jugosllavisë pas luftës. Autori tregon se pavarësisht afërsisë ideologjike të Partive Komuniste në Jugosllavi dhe Shqipëri, nuk ishte kjo arsyeja kryesore pse Shqipëria ndërtoi marrëdhënie të ngushta me Jugo-sllavinë. Arsyeja kryesore gjendet tek një vështrim më realist i politikës së jashtme të Shqipërisë menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore, një qasje që do të vazhdojë edhe në dhjetëvjeçarët në vazhdim pas prishjes së marrëdhënieve me Jugosllavinë.
Autori tregon se qëllimi i Enver Hoxhës dhe udhëheqjes shqiptare në skenën ndërkombëtare të pas Luftës së Dytë Botërore ishte mbijetesa dhe krijimi i një lloj mëvetësie ekonomike që do të siguronte mbijetesën. Marrëveshjet me Italinë në vitet 20-të dhe 30-të ishin shembulli i asaj që nuk duhet të ndodhte. Pavarësisht se mundësitë e Shqipërisë ishin tepër modeste, kjo tezë mbështetet mbi faktin që udhëheqja shqiptare kërkonte nga Jugosllavia atë ndihmë që do të çonte drejt një pavarësie ekonomike dhe që më vonë kërkoi po ashtu edhe nga Bashkimi Sovjetik. Kërkesat ndaj të dy palëve tregojnë qëllimin e udhëheqjes shqiptare. Edhe fakti që Jugosllavia nuk pranoi ta jepte, ndërkohë që Bashkimi Sovjetik po, tregon se edhe nga pala jugosllave nuk ishte afërsia ideologjike që shtynte drejt marrëdhënieve të ngushta me Shqipërinë, por një këndvështrim krejtësisht realist i marrëdhënieve ndërkombëtare.
Marrëdhënia ndërmjet dy partive komuniste dhe dy udhëheqësve komunistë ishte asimetrike në kuptimin e varësisë së palës shqiptare ndaj asaj jugosllave; Shqipëria gjendej përballë një pozite të vështirë ndërkombëtare si në pikëpamje legale - mosnjohja e Shqipërisë nga fuqitë perëndimore dhe problemi i kufirit në jug të Shqipërisë, po ashtu edhe në pikëpamje të fuqisë relative shprehur në kapacitetet për të mbrojtur e vetme tërësinë territoriale. Ndërkohë raportet e shpërndarjes së fuqisë në rajon dhe strukturat e aleancave të krijuara ishin të paqarta në periudhën menjëherë pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore.
Pikërisht duke u fokusuar në këtë periudhë dhe në këtë situatë, autori nëpërmjet burimeve origjinale arrin të japë një analizë të qartë të gjithë kontekstit se cili ishte roli aktorëve politikë, ekonomikë, ushtarakë, ideologjikë dhe i lidershipit në marrëdhëniet dy-paleshe. Literatura e pasur, por edhe e përdorur për herë të parë në këtë libër e bën më interesante dhe shumë me interes trajtimin e kontekstit të marrëdhënieve midis vendit tonë dhe Jugosllavisë në periudhën 1945-1948.
Libri është shkruar plot realizëm е pasion. Libri dо të jetë një ndihmesë e çmuar në historiografinë tonë.
Lexim të mbarë!
Prof. dr. Kristaq Xharo
Skeda e librit
Autori: Ledion Krisafi
Titulli: Shqipëria dhe Jugosllavia (1945-1948)
Gjina: Monografi
Recenzentë: Prof. dr. Kristaq Xharo, prof. dr. Pajtim Ribaj
Redaktor: Edval Zoto
Botues: Naimi - Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-234-12-4
Copyright: Autori
Çmimi: 1000 lekë.
Viti i botimit: 2017
Libri "Shqipëria dhe Jugosllavia, 1945-1948: Mitet, faktet dhe dyshimet" i dr. Ledion Krisafi vjen pas një mbrojtje të suksesshme që autori realizoi me temën e tij doktorale para pak kohësh. Megjithëse punimi mbështetet në punime të mëparshme për këtë temë dhe, gjithashtu, në një bibliografi shumë të pasur me autorë vendas e të huaj, përsëri ai realizon ambicien për të shkuar më tej në trajtimin e marrëdhënieve shqiptaro - jugosllave të periudhës 1945-1948.
Është meritë e autorit që, për herë të parë në mënyrë shkencore e plotësisht të argumentuar, të sfidojë “mite” të ngritura në paradigmën e marrëdhënieve midis Shqipërisë dhe Jugosllavisë. Në fushën e studimit të këtyre marrëdhënieve ka kritikë, studiues dhe historianë, të angazhuar në analizën e këtyre marrëdhënieve. Por, pak prej tyre kanë arritur t’i shmangen subjektivitetit. Një pjesë glorifikojnë apo anatemojnë emocionalisht këtë periudhë historike. Me këtë monografi, studiuesi i ri mund të radhitet në grupin e studiuesve që, duke u mbështetur në të dhëna burimore të palëve (shqiptare dhe jugosllave); të grumbullojë, identifikojë, analizojë dhe përdorë në mënyrë të suksesshme literaturën e, pastaj, të arrijë në përfundime origjinale, larg qëndrimit shabllon ‘bardh e zi’.
Libri synon, gjithashtu, që për herë të parë të japë këndvështrimin jugosllav mbi marrëdhëniet shqiptaro-jugosllave tek lexuesit shqiptarë. Nëpërmjet analizës së raporteve të të dërguarve jugosllavë në Shqipëri, kuptohet se si ata e shihnin Enver Hoxhën dhe udhëheqësit e tjerë shqiptarë, si dukej qendrimi i Enver Hoxhës ndaj Jugosllavisë dhe çfarë priste ai prej kësaj marrëdhënieje. Kjo është shumë e rëndësishme pasi raportet e të dërguarve jugosllavë nga Tirana dërguar udhëheqësit jugosllav Josip Broz Tito apo Komitetit Qendror të Partisë Komuniste të Jugosllavisë përcaktonin politikën e jashtme të Jugosllavisë, edhe atë ndaj Shqipërisë.
Studimi i këtyre të dhënave të nxjerra nga autori nga arkivat e ish-Jugosllavisë në Beograd, jo vetëm që hedhin dritë të re mbi marrëdhëniet shqiptaro-jugosllave të asaj periudhe, por ri-interpretojnë politikën e jashtme të Shqipërisë në vitet e para pas Luftës së Dytë Botërore dhe qëllimin e Enver Hoxhës në politikën e jashtme jo vetëm në lidhje me Jugosllavinë por edhe me Bashkimin Sovjetik.
Autori analizon në themel marrëdhëniet dypalëshe dhe trajton dilemën për shkaqet e aleancës si formë e balancimit të kërcënimit, ndërsa të prishjes së tyre si rrjedhojë e ndryshimeve strukturore ndërkombëtare. Gjithashtu, prishja e këtyre marrëdhënieve është në një masë të madhe edhe vazhdim i balancimit të kërcënimit. Në llogaritë e politikës së jashtme që Enver Hoxha bën, interesi kombëtar zë vendin e parë dhe jo afërsia ideologjike. Duket se udhëheqësi shqiptar nuk ka iluzione për politikën ndërkombëtare dhe nuk heziton të shkojë apo të përpiqet për një farë kohe të shkojë aty ku interesat kombëtare të Shqipërisë do të shërbeheshin më mirë dhe me më pak rrezik për vetë Shqipërinë.
Interesante janë analizat se si këto ndryshime marrëdhëniesh janë perceptuar nga drejtuesit e regjimeve në të dy vendet. Ndryshe nga një pjesë e ideve të pranuara në literaturën e sotme historike, studimi gjen se faktori sistemik ndërkombëtar është shkaku më i rëndësishëm në sjelljen e jashtme të shtetit shqiptar dhe në përcaktimin e aleancave të tij specifike; porse ky faktor nuk mund të shpjegojë këtë sjellje pa marrë në konsideratë faktorë të brendshëm si perceptimi i udhëheqjes politike për kërcënimet e jashtme ndaj sigurisë së Shqipërisë dhe regjimit politik.
Shqipëria thelloi aleancën me Jugosllavinë për të balancuar balancuar fuqitë kërcënuese në rajon apo edhe më gjerë, kryesisht për rrezikun e perceptuar që i vinte rrëgjimit nga një politikë e hapur ndaj fuqive perëndimore, por edhe ra në varësi të plotë të Jugosllavisë për të njëjtin shkak: fuqisë relative inferiore të Shqipërisë dhe pamundësisë për të balancuar kërcënimin jugosllav nëpërmjet aleancave më të favorshme për Shqipërinë. Dallimi është se ndryshimet në përfundim të Luftës së Dytë Botërore dhe fillim të Luftës së Ftohtë ishin shumë më të shpejta dhe intensive se në periudhën ndërmjet dy luftërave; në rastin e parë koha që aleanca të shndërrohej nga politikë balancuese në burim të kërcënimit ishte më e gjatë; në rastin e dytë shumë më e ngjeshur dhe e shkurtër.
Autori sjell argumente se forca përcaktuese në marrëdhëniet ndërmjet Shqipërisë dhe Jugosllavisë nuk është Shqipëria, por Jugosllavia. Dhe interesat kombëtare strategjike midis të dy vendeve nuk mund të ishin të njëjta e as të përafërta dhe do të dominoheshin nga koncepti i fuqisë. Në këto kushte, është e rëndësishme të kuptohen qëllimet dhe objektivat politikës së Jashtme të Shqipërisë dhe Jugosllavisë pas luftës. Autori tregon se pavarësisht afërsisë ideologjike të Partive Komuniste në Jugosllavi dhe Shqipëri, nuk ishte kjo arsyeja kryesore pse Shqipëria ndërtoi marrëdhënie të ngushta me Jugo-sllavinë. Arsyeja kryesore gjendet tek një vështrim më realist i politikës së jashtme të Shqipërisë menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore, një qasje që do të vazhdojë edhe në dhjetëvjeçarët në vazhdim pas prishjes së marrëdhënieve me Jugosllavinë.
Autori tregon se qëllimi i Enver Hoxhës dhe udhëheqjes shqiptare në skenën ndërkombëtare të pas Luftës së Dytë Botërore ishte mbijetesa dhe krijimi i një lloj mëvetësie ekonomike që do të siguronte mbijetesën. Marrëveshjet me Italinë në vitet 20-të dhe 30-të ishin shembulli i asaj që nuk duhet të ndodhte. Pavarësisht se mundësitë e Shqipërisë ishin tepër modeste, kjo tezë mbështetet mbi faktin që udhëheqja shqiptare kërkonte nga Jugosllavia atë ndihmë që do të çonte drejt një pavarësie ekonomike dhe që më vonë kërkoi po ashtu edhe nga Bashkimi Sovjetik. Kërkesat ndaj të dy palëve tregojnë qëllimin e udhëheqjes shqiptare. Edhe fakti që Jugosllavia nuk pranoi ta jepte, ndërkohë që Bashkimi Sovjetik po, tregon se edhe nga pala jugosllave nuk ishte afërsia ideologjike që shtynte drejt marrëdhënieve të ngushta me Shqipërinë, por një këndvështrim krejtësisht realist i marrëdhënieve ndërkombëtare.
Marrëdhënia ndërmjet dy partive komuniste dhe dy udhëheqësve komunistë ishte asimetrike në kuptimin e varësisë së palës shqiptare ndaj asaj jugosllave; Shqipëria gjendej përballë një pozite të vështirë ndërkombëtare si në pikëpamje legale - mosnjohja e Shqipërisë nga fuqitë perëndimore dhe problemi i kufirit në jug të Shqipërisë, po ashtu edhe në pikëpamje të fuqisë relative shprehur në kapacitetet për të mbrojtur e vetme tërësinë territoriale. Ndërkohë raportet e shpërndarjes së fuqisë në rajon dhe strukturat e aleancave të krijuara ishin të paqarta në periudhën menjëherë pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore.
Pikërisht duke u fokusuar në këtë periudhë dhe në këtë situatë, autori nëpërmjet burimeve origjinale arrin të japë një analizë të qartë të gjithë kontekstit se cili ishte roli aktorëve politikë, ekonomikë, ushtarakë, ideologjikë dhe i lidershipit në marrëdhëniet dy-paleshe. Literatura e pasur, por edhe e përdorur për herë të parë në këtë libër e bën më interesante dhe shumë me interes trajtimin e kontekstit të marrëdhënieve midis vendit tonë dhe Jugosllavisë në periudhën 1945-1948.
Libri është shkruar plot realizëm е pasion. Libri dо të jetë një ndihmesë e çmuar në historiografinë tonë.
Lexim të mbarë!
Prof. dr. Kristaq Xharo
Skeda e librit
Autori: Ledion Krisafi
Titulli: Shqipëria dhe Jugosllavia (1945-1948)
Gjina: Monografi
Recenzentë: Prof. dr. Kristaq Xharo, prof. dr. Pajtim Ribaj
Redaktor: Edval Zoto
Botues: Naimi - Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-234-12-4
Copyright: Autori
Çmimi: 1000 lekë.
Viti i botimit: 2017
Gentjan Hasanas: Paja ime për ty
Nga Gentjan Hasanas
Dashuria është kuptimi i metaforës,
përmasa e hiperbolës,
antiteza para pasqyrës,
paradoksi i vetëmohimit.
Dashuria është pasthirrma pas një puthjeje,
euforia, simboli i të gjallëve,
ku retorika nga vdekja s’pret përgjigje.
Epiteti bëhet mbiemri yt
dhe krahasimi shfuqizohet.
Dashuria është zanafilla e letërsisë
ende pa lindur shkrimi,
ende pa lindur njeriu,
para, apo pas Zotit?
Nuk e di!
Skeda e librit:
Autori: Gentjan Hasanas
Titulli: Paja ime për ty
Gjinia: Poezi
Redaktor: Naim Zoto
Botues: Naimi -Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-234-06-3
Copyright: Autori
Çmimi: 500 leke.
Dashuria është kuptimi i metaforës,
përmasa e hiperbolës,
antiteza para pasqyrës,
paradoksi i vetëmohimit.
Dashuria është pasthirrma pas një puthjeje,
euforia, simboli i të gjallëve,
ku retorika nga vdekja s’pret përgjigje.
Epiteti bëhet mbiemri yt
dhe krahasimi shfuqizohet.
Dashuria është zanafilla e letërsisë
ende pa lindur shkrimi,
ende pa lindur njeriu,
para, apo pas Zotit?
Nuk e di!
Skeda e librit:
Autori: Gentjan Hasanas
Titulli: Paja ime për ty
Gjinia: Poezi
Redaktor: Naim Zoto
Botues: Naimi -Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-234-06-3
Copyright: Autori
Çmimi: 500 leke.
Mark Lucgjonaj: Ligji i maskave
Romani “Ligji i maskave” i shkrimtarit shqiptar që jeton në Mal të Zi, Mark Lucgjonaj, lundron mes njerëzores dhe fantastikes në një lojë që prek mendjen, ndjenjën e dashurinë në kufijtë e transhendencës; një roman ku kohët dhe ngjarjet takojnë njëra-tjetrën pa u ndier, mes portave sekrete të qiellit dhe ligjeve të pushtetit okult. Një histori fantastike që ruan tensionin e pritjes për të parë kufijtë e deformimit, si metaforë e pakohë dhe e pavend, por, njëkohësisht, lehtësisht e identifikueshme dhe e gjithmonshme e qenieve njerëzore.
Ermira Çaku-Aliaj, Shkodër
Me një mënyrë të eksperimentuari të guximshme, në laboratorin e tij krijues realiteti merr një tjetër dimension dhe zhvishet plotësisht para një shoqërie të nënshtruar ndaj rregullave dhe ligjeve absurde. Stili tërheqës bën që lexuesi të jetë i përfshirë në rrjedhën e ngjarjeve dhe situatave, jo vetëm duke ia shtuar kureshtinë për të zbuluar atë çfarë ndodh, por edhe për t’i nxitur impenjimin për të lexuar mes rreshtave.
“Ligji i maskave” është romani i dytë i Mark Lucgjonaj, pas atij me titull “Fshati i heshtjes”, të dy botuar në Tiranë nga “Naimi”, ndërkohë që Mark Lucgjonaj ka botuar edhe vëllimin poetik “Zhurma e mendimeve”.
Lori Kola, Lezhë
Ermira Çaku-Aliaj, Shkodër
Me një mënyrë të eksperimentuari të guximshme, në laboratorin e tij krijues realiteti merr një tjetër dimension dhe zhvishet plotësisht para një shoqërie të nënshtruar ndaj rregullave dhe ligjeve absurde. Stili tërheqës bën që lexuesi të jetë i përfshirë në rrjedhën e ngjarjeve dhe situatave, jo vetëm duke ia shtuar kureshtinë për të zbuluar atë çfarë ndodh, por edhe për t’i nxitur impenjimin për të lexuar mes rreshtave.
“Ligji i maskave” është romani i dytë i Mark Lucgjonaj, pas atij me titull “Fshati i heshtjes”, të dy botuar në Tiranë nga “Naimi”, ndërkohë që Mark Lucgjonaj ka botuar edhe vëllimin poetik “Zhurma e mendimeve”.
Lori Kola, Lezhë
Ardian-Christian Kyçyku: Incognito
Në një kazermë perëndimore që të kujton mërgimin, gjatë një mërgimi që ngjan edhe me vdekjen në mungesë, edhe me çlirimin nga çdo e tashme, një i ri shqiptar (me nofkën Incógnito) caktohet roje, ose thjesht çon një jetë në dukje të rëndomtë. Për vite me radhë, tek shpreson të kthehet në dashurinë e hershme, ai ruan depo armësh e municionesh, salla librash, veten, kujtesën dhe disa të panjohur, i rrethuar nga eprorë e bashkëkohës që ndonjëherë sikur mishërojnë vetë fatin, në një hapësirë e kohë ku njeriu ka arritur të mos kushtojë më tepër se një plumb.
Ligjërimi i romanit Incógnito i shkrimtarit Ardian–Christian Kyçyku rrjedh mbi tehun që bashkon e ndan metaforën nga e përditshmja, duke vendosur një baraspeshë të çuditshme midis ngjarjeve, qënieve dhe sendeve të ngjashme e të kundërta. Gjërat rrjedhin herë si në ëndërr, herë si në zhgjëndërr, herë si në vegim, herë si në të gjitha bashkë, brenda e jashtë një bote tashmë të globalizuar. Kaosi i mendimeve, i shprehjeve dhe i ngjarjeve hyn në qënien e protagonistit dhe i nënshtrohet fjalës-kyçe “anasjelltas”, që sundon nëntekstin e librit.
Brenda 24 vjetëve, gjatë të cilëve shkruhet romani, kufijtë hapen; kazerma, ose mërgimi zgjerohen; poashtu edhe vendlindja, - në kahe e kohë të ndryshme, - ndërsa shqiptari Incógnito jeton disa jetë, i bindur se vërtet “mund ta nxjerrësh njeriun nga mërgimi, por s’mund ta nxjerrësh më mërgimin nga njeriu”. Roja është shndërruar tashmë në diçka krejt tjetër, dhe Incógnito nuk pranon të tjetërsohet edhe ngaqë di me përafërsi se sa të gjatë e ka jetën trupi i tij – dhe ndjen me saktësi se sa të gjatë mund ta ketë jetën shpirti i tij. Ai nuk del nga “hija”, duke vendosur që më mirë të mbetet një askush i zgjedhur, se sa një dikush me një jetë të vetme. Vazhdon të presë një dashuri tjetër atje ku dikur, bashkë me të dashurën, prisnin vdekjen.
Ligjërimi i romanit Incógnito i shkrimtarit Ardian–Christian Kyçyku rrjedh mbi tehun që bashkon e ndan metaforën nga e përditshmja, duke vendosur një baraspeshë të çuditshme midis ngjarjeve, qënieve dhe sendeve të ngjashme e të kundërta. Gjërat rrjedhin herë si në ëndërr, herë si në zhgjëndërr, herë si në vegim, herë si në të gjitha bashkë, brenda e jashtë një bote tashmë të globalizuar. Kaosi i mendimeve, i shprehjeve dhe i ngjarjeve hyn në qënien e protagonistit dhe i nënshtrohet fjalës-kyçe “anasjelltas”, që sundon nëntekstin e librit.
Brenda 24 vjetëve, gjatë të cilëve shkruhet romani, kufijtë hapen; kazerma, ose mërgimi zgjerohen; poashtu edhe vendlindja, - në kahe e kohë të ndryshme, - ndërsa shqiptari Incógnito jeton disa jetë, i bindur se vërtet “mund ta nxjerrësh njeriun nga mërgimi, por s’mund ta nxjerrësh më mërgimin nga njeriu”. Roja është shndërruar tashmë në diçka krejt tjetër, dhe Incógnito nuk pranon të tjetërsohet edhe ngaqë di me përafërsi se sa të gjatë e ka jetën trupi i tij – dhe ndjen me saktësi se sa të gjatë mund ta ketë jetën shpirti i tij. Ai nuk del nga “hija”, duke vendosur që më mirë të mbetet një askush i zgjedhur, se sa një dikush me një jetë të vetme. Vazhdon të presë një dashuri tjetër atje ku dikur, bashkë me të dashurën, prisnin vdekjen.
Bardhyl Demiraj: Gjak i shprishur
Autori i librit, prof. dr. Bardhyl Demiraj, falë kërkimeve të zhvilluara prej tij pranë arkivave kishtare romane, trajton një sërë çështjesh të rëndësishme për historinë e teksteve të vjetra arbëreshe dhe shqiptare. Përmes një qasjeje të veçantë ekdotike dhe një interpretimi origjinal të disa dokumenteve të vjetra, autori mbërrin në rezultate dhe përfundime të reja për historinë e filologjisë shqipe, duke hedhur dritë kështu mbi një periudhë të pastudiuar si duhet, por me interes të madh për të kuptuar zhvillimet e shekujve të mëpasmë. Me këtë libër të Bardhyl Demirajt tekstet e traditës arbëreshe i nënshtrohen një qasjeje filologjike në kuptimin e ngushtë të fjalës, sa mund të themi me plot gojën se kemi të bëjmë këtu me kontributin e parë të mirëfilltë të një autori shqiptar për filologjinë arbëreshe.
Francesco Altimari
Francesco Altimari
Arshin Xhezo: Fate shkrimtarësh dhe gazetarësh
Arshin Xhezo dhe fati i brezit ’70 - Bashkia e Beratit nderon gazetarin e njohur Arshin Xhezo në 70-vjetorin e lindjes. Botohet libri i lënë në dorëshkrim.
Gazetari i njohur i viteve ’80, Arshin Xhezo, nderohet në vendlindjen e tij. Me rastin e 70-vjetorit të lindjes së tij, Bashkia dhe Këshilli Bashkiak mirëpritën dhe miratuan propozimin ardhur nga disa personalitete të gazetarisë, midis tyre Xhevahir Spahiu, Spiro Dede, Shaban Murati, Shaban Sinani etj, por edhe nga qytetarë beratas, duke i dhënë titullin “Nderi i Qytetit”. Kryetari i Bashkisë, Petrit Sinaj, dhe dhe Nikoleta Manka, kryetare e Këshillit Bashkiak, i dorëzuan titullin bashkëshortes së Arshin Xhezos, znj. Lumturi Xhezo. Motivacioni për titullin është ky: “Gazetarit dhe publicistit të talentuar që spikati në tri dekada, duke shkruar pa u lodhur dhe pa lustër për pasqyrimin e të vërtetave jetësore, redaktorit elitar që iu besuan vepra dhe krijime të autorëve më në zë shqiptarë, mësuesit pasionant që zgjoi dhe frymëzoi tek shumë nxënës magjinë e të shkruarit dhe krijimtarisë artistike”.
Gjithashtu, në këtë kuadër, ceremonia vijoi me promovimin e librit të Arshin Xhezos me titull “Fate shkrimtarësh dhe gazetarësh”, lënë në dorëshkrim dhe botuar këto ditë nga shtëpia botuese “Naimi”. Arshin Xhezo ishte një autoritet në publicistikën shqiptare të viteve 1970-1980. Libri “Fate shkrimtarësh dhe gazetarësh” mund të vlerësohet si një pikë referimi për të kuptuar rolin e medias, kulturës dhe shkrimtarëve në raport me diktaturën. Në një farë mënyre, libri mund të konsiderohet si një histori prej së brendshmi e publicistikës shqiptare në gjysmën e dytë të shekullit të kaluar dhe në pasqyrë të saj edhe jeta profesionale e autorit. Për jetën dhe kontributin e Arshin Xhezos në publicistikën dhe kulturën shqiptare flasin Spiro Dede, Simon Vrusho, prof. dr. Shaban Sinani.
Libri i Arshin Xhezos është i pangjashëm me shumë libra që kanë në qëllim ndriçimin e së shkuarës: i pagjashëm jo vetëm nga ai që priste lexuesi i zakonshëm si fabul, por edhe për shkak të thellësisë, larmisë dhe kompozimit të librit. Në këtë libër nuk gjen pothuaj asgjë personale të autorit, por, megjithatë, në këtë libër autori identifikohet dhe dëshmohet më mirë dhe më saktë se sa në shumë libra autobiografikë, një pjesë e madhe e të cilëve shkruhen apo publikohen për të manipuluar e retushuar pikërisht të shkuarën. Ky është libri më i rrallë i shkruar, ndoshta, nga një gazetar: ai nuk flet dhe nuk tregon për veten, megjithëse çdo fjali dhe paragraf i librit duket edhe si biografi e tij.
Libri nis me historinë e Fan Nolit, raportet e tij me Shqipërinë komuniste dhe E. Hoxhën, dhe përfundon me Xhevahir Spahiun. Pyetja se kush kanë qenë heronjtë dhe kush kanë qenë armiqtë është pyetja më e vështirë në Shqipërinë e sotme, shkruan Arshin Xhezo në libër. Nëse respektojmë fillimisht bindjen e autorit, se heronj as ka pasur, as ka, mund të guxojmë të pohojmë se karaktere, njerëz të gjallë, disa “miq”, disa “armiq”, të tjerë edhe “miq” edhe “armiq” njëkohësisht, të gjithë personazhe të këtij libri, të paktë dhe kryesisht në të shkuarën, mund të gjejmë përmes fakteve, ngjarjeve e përjetimeve që lidhen me emra të tillë të njohur, si Fan Noli, Petro Marko, Justina Shkupi, Vexhi Buhara, Xhevahir Spahiu, Mitrush Kuteli, Ismail Kadare, Dritëro Agolli, Todi Lubonja, Trifon Xhagjika, Kin Dushi, Edison Gjergo, Halil Qendro, Dhimitër Xhuvani e të tjerë. Shumica e tyre ishin miq të ngushtë të kryeredaktorit të Zërit të popullit dhe, në të njëjtën kohë, edhe njerëz nën vëzhgim si kundërshtarë të mënyrës së sundimit.
Libri ka fate dhe histori të rënda të shtypit, letërsisë dhe kulturës shqiptare në totalitarizëm, histori të analizuara me mençuri, bukuri, dinamikë dhe mprehtësi, me fakte, dëshmi dhe dokumente autentike. Këtu gazetari ndihmon studiuesin dhe anasjelltas, duke bërë refleksione dhe analiza befasuese.
“Ky libër, -thotë botuesi Naim Zoto, -më shumë se sa për censurën nga lart -këndvështrim i kudotrajtuar, flet për disiplinën ideologjike vullnetare, për totalitarizmin nga poshtë, për autocensurën - për të cilën pakkush rrëfehet apo flet publikisht. Ai flet me fakte e dëshmi për manipulimin e medias dje, në shoqërinë e kontrolluar apo të vetëkontrolluar, por edhe sot në-n demokraci, pra, në kushtet e lirisë. Dhe këtë e thotë jo si një denoncim prej disidenti të një kohe tjetër, por me shumë dhimbje, përmes dramës së njerëzve të shtypit, ku autori e identifikon edhe veten deri në fund”.
Skeda e librit:
Titulli: Fate shkrimtarësh dhe gazetarësh
Autori: Arshin Xhezo
Përgatiti për botim: Naim Zoto
Redaktor: Shaban Sinani
Botues: Naimi -Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-234-03-2
Copyright: Autori
Numri i faqeve: 330
Çmimi: 1000 lekë.
Gazetari i njohur i viteve ’80, Arshin Xhezo, nderohet në vendlindjen e tij. Me rastin e 70-vjetorit të lindjes së tij, Bashkia dhe Këshilli Bashkiak mirëpritën dhe miratuan propozimin ardhur nga disa personalitete të gazetarisë, midis tyre Xhevahir Spahiu, Spiro Dede, Shaban Murati, Shaban Sinani etj, por edhe nga qytetarë beratas, duke i dhënë titullin “Nderi i Qytetit”. Kryetari i Bashkisë, Petrit Sinaj, dhe dhe Nikoleta Manka, kryetare e Këshillit Bashkiak, i dorëzuan titullin bashkëshortes së Arshin Xhezos, znj. Lumturi Xhezo. Motivacioni për titullin është ky: “Gazetarit dhe publicistit të talentuar që spikati në tri dekada, duke shkruar pa u lodhur dhe pa lustër për pasqyrimin e të vërtetave jetësore, redaktorit elitar që iu besuan vepra dhe krijime të autorëve më në zë shqiptarë, mësuesit pasionant që zgjoi dhe frymëzoi tek shumë nxënës magjinë e të shkruarit dhe krijimtarisë artistike”.
Gjithashtu, në këtë kuadër, ceremonia vijoi me promovimin e librit të Arshin Xhezos me titull “Fate shkrimtarësh dhe gazetarësh”, lënë në dorëshkrim dhe botuar këto ditë nga shtëpia botuese “Naimi”. Arshin Xhezo ishte një autoritet në publicistikën shqiptare të viteve 1970-1980. Libri “Fate shkrimtarësh dhe gazetarësh” mund të vlerësohet si një pikë referimi për të kuptuar rolin e medias, kulturës dhe shkrimtarëve në raport me diktaturën. Në një farë mënyre, libri mund të konsiderohet si një histori prej së brendshmi e publicistikës shqiptare në gjysmën e dytë të shekullit të kaluar dhe në pasqyrë të saj edhe jeta profesionale e autorit. Për jetën dhe kontributin e Arshin Xhezos në publicistikën dhe kulturën shqiptare flasin Spiro Dede, Simon Vrusho, prof. dr. Shaban Sinani.
Libri i Arshin Xhezos është i pangjashëm me shumë libra që kanë në qëllim ndriçimin e së shkuarës: i pagjashëm jo vetëm nga ai që priste lexuesi i zakonshëm si fabul, por edhe për shkak të thellësisë, larmisë dhe kompozimit të librit. Në këtë libër nuk gjen pothuaj asgjë personale të autorit, por, megjithatë, në këtë libër autori identifikohet dhe dëshmohet më mirë dhe më saktë se sa në shumë libra autobiografikë, një pjesë e madhe e të cilëve shkruhen apo publikohen për të manipuluar e retushuar pikërisht të shkuarën. Ky është libri më i rrallë i shkruar, ndoshta, nga një gazetar: ai nuk flet dhe nuk tregon për veten, megjithëse çdo fjali dhe paragraf i librit duket edhe si biografi e tij.
Libri nis me historinë e Fan Nolit, raportet e tij me Shqipërinë komuniste dhe E. Hoxhën, dhe përfundon me Xhevahir Spahiun. Pyetja se kush kanë qenë heronjtë dhe kush kanë qenë armiqtë është pyetja më e vështirë në Shqipërinë e sotme, shkruan Arshin Xhezo në libër. Nëse respektojmë fillimisht bindjen e autorit, se heronj as ka pasur, as ka, mund të guxojmë të pohojmë se karaktere, njerëz të gjallë, disa “miq”, disa “armiq”, të tjerë edhe “miq” edhe “armiq” njëkohësisht, të gjithë personazhe të këtij libri, të paktë dhe kryesisht në të shkuarën, mund të gjejmë përmes fakteve, ngjarjeve e përjetimeve që lidhen me emra të tillë të njohur, si Fan Noli, Petro Marko, Justina Shkupi, Vexhi Buhara, Xhevahir Spahiu, Mitrush Kuteli, Ismail Kadare, Dritëro Agolli, Todi Lubonja, Trifon Xhagjika, Kin Dushi, Edison Gjergo, Halil Qendro, Dhimitër Xhuvani e të tjerë. Shumica e tyre ishin miq të ngushtë të kryeredaktorit të Zërit të popullit dhe, në të njëjtën kohë, edhe njerëz nën vëzhgim si kundërshtarë të mënyrës së sundimit.
Libri ka fate dhe histori të rënda të shtypit, letërsisë dhe kulturës shqiptare në totalitarizëm, histori të analizuara me mençuri, bukuri, dinamikë dhe mprehtësi, me fakte, dëshmi dhe dokumente autentike. Këtu gazetari ndihmon studiuesin dhe anasjelltas, duke bërë refleksione dhe analiza befasuese.
“Ky libër, -thotë botuesi Naim Zoto, -më shumë se sa për censurën nga lart -këndvështrim i kudotrajtuar, flet për disiplinën ideologjike vullnetare, për totalitarizmin nga poshtë, për autocensurën - për të cilën pakkush rrëfehet apo flet publikisht. Ai flet me fakte e dëshmi për manipulimin e medias dje, në shoqërinë e kontrolluar apo të vetëkontrolluar, por edhe sot në-n demokraci, pra, në kushtet e lirisë. Dhe këtë e thotë jo si një denoncim prej disidenti të një kohe tjetër, por me shumë dhimbje, përmes dramës së njerëzve të shtypit, ku autori e identifikon edhe veten deri në fund”.
Skeda e librit:
Titulli: Fate shkrimtarësh dhe gazetarësh
Autori: Arshin Xhezo
Përgatiti për botim: Naim Zoto
Redaktor: Shaban Sinani
Botues: Naimi -Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-234-03-2
Copyright: Autori
Numri i faqeve: 330
Çmimi: 1000 lekë.
Yves Chevrel: Letërsia e krahasuar
Autori i librit Letërsia e krahasuar, Yves Chevrel, parashtron qartë metodat, të vjetrat e të rejat, si dhe njohuritë e përvojën e fushës së tij. Duke e ditur se ajo, më tepër se çdo fushë tjetër, nuk mund të mbyllet në vetvete, autori kalon shpesh nga paraqitja tek shtrimi i çështjeve siç janë, p.sh.: “Drejt një arti gjithëpërfshirës?”, “Drejt një poetike të krahasuar?”. Kaq i pasur me të dhëna, libri i tij, megjithatë, është i hapur. Jam i sigurtë se do të mbetet i tillë nga botimi në botim.
Çdo specialist i një letërsie kombëtare e di mirë se fusha e tij i ka të domosdoshme vështrimet krahasuese. Letërsia e krahasuar ka frymëzuar pamflete dhe ka nxitur polemika. Ky libër u ofron kthjelltësisht më të rinjve një udhëzues fillestar, ndërsa më të moshuarve rastin për të riparë punën e tyre. I nisur të hartojë një manual, Yves Chevreli-i na ka dhënë në mbërritje një libër prej mjeshtri.
Marius – François Guyard
Çdo specialist i një letërsie kombëtare e di mirë se fusha e tij i ka të domosdoshme vështrimet krahasuese. Letërsia e krahasuar ka frymëzuar pamflete dhe ka nxitur polemika. Ky libër u ofron kthjelltësisht më të rinjve një udhëzues fillestar, ndërsa më të moshuarve rastin për të riparë punën e tyre. I nisur të hartojë një manual, Yves Chevreli-i na ka dhënë në mbërritje një libër prej mjeshtri.
Marius – François Guyard
Kostë Çekrezi: Udhërrëfyes për komunikim (Modele letrash, shkresash zyrtare dhe private, fjalor)
Prestigji i individit si prestigj gjuhësor - Shënim për 100-vjetorin e botimit të parë dhe për ribotimin e tretë nga “Naimi” të librit të Kostë Çekrezit
Në vitin 1917, thuajse në të njëjtën kohë që shkruante monografinë e njohur Shqipëria: e shkruara dhe e tashmja, që i ishte porositur nga Harvard University, si pjesë e përpjekjeve amerikane për të njohur popujt e vegjël të Europës së vjetër, nga do ta kishte burimin parimi i vetëvendosjes, shpallur nga Woodrow Wilson në Konferencën e Versaille-s (1919), Konstantin Chekrezi, që njihet ndër ne (për aq sa njihet) si Kostë Çekrezi, përgatiti dhe botoi një prej librave më të pashoq në historinë e shkrimeve shqip, titulluar Letra, shkresa, fjalëtore.
Pas botimit nga autori në SHBA (Boston 1917) dhe botimit të dytë të përmirësuar (Tiranë 1927), libri vjen sërish tek lexuesi shqiptar, pikërisht në 100-vjetorin e daljes së parë në dritë, kësaj radhe me titullin Udhërrëfyes për komunikim nga shtëpia botuese Naimi. Kjo po ndodh jo vetëm për të plotësuar shkallë pas shkalle ndihmesat origjinale të një trinie të rrallë, që veproi e krijoi në SHBA, si F. Noli, F. Konica dhe ai vetë, por edhe për të njëjtin qëllim për të cilin u shkrua kryekrejet, si një lehtësi pune për të gjithë ata që duan të përcjellin kumte me shkrim tek njëri-tjetri: vetjake e familjare, formale e zyrtare, popullore e elitare, publike e të pashpallura.
Kostë Çekrezi e shkroi librin e tij në radhë të parë për t’u ardhur në ndihmë shqiptarëve të Amerikës, që të komunikonin me të afërmit, t’u shkruanin prindërve, grave, vëllezërve e motrave; të bënin një letër publike për një të përkohshme; të shkruanin një kartë-postale urimi; t’i kërkonin dikujt ndjesë, t’i drejtoheshin një zyre me një kërkesë, me një ankesë, me një lutje, me një padi, me një qortim, me një thirrje; shkurt, të shpreheshin me shkrim ashtu si e donte kultura e njeriut që jetonte në Perëndimin e Perëndimit, siç njihej kontinenti i ri, Bota e re. Në pjesën më të madhe të pashkolluar, punëtorë krahu si gjithë emigrantët në botë, shqiptarët e Amerikës s’kishin as formim dhe as kohë të shkruanin vetë letra të tilla, familjare e zyrtare, prandaj dikush duhej t’ua përgatiste për përdorim të gatshëm. padi, me një qortim, me një thirrje; shkurt, të shpreheshin me shkrim ashtu si e donte kultura e njeriut që jetonte në Perëndimin e Perëndimit, siç njihej kontinenti i ri, Bota e re. Në pjesën më të madhe të pashkolluar, punëtorë krahu si gjithë emigrantët në botë, shqiptarët e Amerikës s’kishin as formim dhe as kohë të shkruanin vetë letra të tilla, familjare e zyrtare, prandaj dikush duhej t’ua përgatiste për përdorim të gatshëm.
Ribotimi i librit të Kostë Çekrezit më 1927 erdhi prej një fakti të pabesueshëm, që e pati mahnitur edhe vetë autorin e librit: shumë prej blerësve e përdorën larminë e letrave të tij ashtu siç përdoret sot një formular. Nëse duhej t’u shkruanin një letër prindërve, ata shqitnin nga libri letrën e duhur për prindërit dhe thjesht shenjonin me dorë në krye emrat e tyre dhe në fund emrin e vet si nënshkrues. Këto letra, që në të vërtetë kishin për autor Kostë Çekrezin, kur vinin në Shqipëri shkonin nga një dorë në tjetrën, derisa gjendej një i kënduar që mund ta lexonte për të afërmit.
Nuk qenë vetëm emigrantët ata që e përdorën librin e Kostë Çekrezit si një këshilltar të pagabueshëm për letërkëmbimin e tyre. Kushdo që ka pasur mundësi, qoftë dhe kalimthi, të njihet me përvojën e korrespondencës zyrtare dhe institucionale shqiptare të periudhës midis dy luftërave, në të gjitha nivelet e saj, do të ketë vënë re se kultura e të shkruarit të zyrave dhe institucioneve të asaj kohe është krejt e ndikuar fort prej tij.
Mund të thuhet me siguri se Kostë Çekrezi është themeluesi i ndajshtimeve zyrtare të traditës shqiptare (duke përjashtuar ndajshtimin e rrallë Naltmadhni). Ai krijoi të parën hierarki zyrtare të shprehur si hierarki gjuhësore, pikërisht përmes përshkallëzimit të ndajshtimeve, duke analoguar me to në mënyrë të shkëlqyer formulat e apelimit dhe adresimit. Në fakt, kështu Kostë Çekrezi i dha të shtyrën e fundme titulaturës së vjetër osmane, e cila mori dhe një goditje të fortë juridike në vitin 1923, me miratimin për herë të parë prej ligjvënësve shqiptarë të kohës të detyrimit ligjor për të përdorur mbiemrin si gjeneralitet identifikues, pikërisht mbiemrin, që kishte qenë armiku më i madh i ish-perandorisë së selçukëve dhe kishte mbërritur gati-gati në pikën e vdekjes.
Gjuha shqipe kaloi nëpër një rrugë shumë të vështirë për të fituar virtyt si gjuhë zyrtare-shtetërore. Mungesa e traditës qeverisëse në njërën anë dhe provincializmi i shartuar me pak modernitet perëndimor, që F. Konica e quante thjesht levantinizëm, qenë vetëm dy nga pengesat. Konfuzioni dhe anarkia në raportet e shtetasit me shtetin e tyre merrte shprehjen më të padenjë në shqiptimin gjuhësor. Dhe kjo nuk qe çështje vetëm e njeriut të zakonshëm. Në një letër që F. Konica i drejtonte diplomatit të mbretërisë së pakmëhershme Dervish Duma 3 prill 1942, pasi mundohej t’i shpjegonte pse ai vetë, F. Noli dhe A. Zogu në atë kohë e shihnin njëri-tjetrin si aleatë, lutej: Unë do t’ju thosha të mbani lidhje me peshkopin Noli, por, ju lutem, mos bëni përsëri gabimin duke iu drejtuar Hirësisë së Tij me titullin “Atë”. Noli, mbi të gjitha, jo vetëm njihet si kryeprift dhe kryepeshkop i kishës sonë kombëtare, por është dhe themeluesi i kësaj kishe, madje ka qenë i njohur zyrtarisht si kryepeshkop kanonik i Durrësit nga Patriarkana e Kostandinopojës.
Kostë Çekrezi nuk shpiku gjithçka kur shkroi këtë libër. Ai njihte mirë korrespondencën e shqiptarëve gjatë Rilindjes dhe shfrytëzoi letra të botuara në shtypin e asaj kohe si modele komunikimi. Herë-herë të duket se ato modele janë zgjedhur nga ndonjë korrespondencë e Fan Nolit apo e Faik Konicës, e Jeronim de Radës apo e Dora d’Istrias, e Naim Frashërit apo e Andon Z. Çajupit, e Luigj Gurakuqit apo e Preng Doçit, e Thimi Mitkos apo e Mit’hat Frashërit, e Lef Nosit apo e Salih Butkës.
Megjithëse i shkruar si një libër shërbimi, prej të cilëve më së shumti çmohet vlera praktike dobiprurëse, Letra, shkresa, fjalëtore i Kostë Çekrezit në një anë bashkoi pragmatikën me stilistikën, duke paraqitur për herë të parë bashkë në një vepër gjithë tipologjinë e korrespondencës së njerëzve dhe zyrave; ndërsa në anën tjetër e oksidentalizoi përfundimisht atë, duke e çliruar rreptësisht prej shtampave të kadinjve dhe duke shqipëruar formulat europiane të politesës e mirësjelljes. Këtij qëllimi ai nuk iu nda gjithë jetën. Megjithëse Kostë Çekrezi ishte ndarë prej romantizmit, libri i tij i korrespondencës shqiptare u shërbeu shqiptarëve për t’i ndriçuar, për t’i shpëtuar prej gabimeve, ashtu siç kishin këmbëngulur me kryeneçësi enciklopedistët francezë gati dy shekuj më herët. Ai ka qenë dhe mbetet një libër që kishte si parim themelor atë që italianët e quajnë grammatica dei incontri, gjuha e takimeve, gjuha e dialogut. Në anën tjetër, me këtë libër Kostë Çekrezi pati si synim t’i japë virtyt gjuhësor kodeve të komunikimit mes njerëzve dhe zyrave dhe t’i japë prestigj fjale njeriut shqiptar në të gjitha format e shkruara të kumteve të tij. Kështu, libri i Kostë Çekrezit synoi të krijojë qytetarin shqiptar me prestigj gjuhësor.
Udhërrëfyes për komunikim është një libër i rrallë edhe në një kuptim tjetër. Ai mund të konsiderohet një katalog i vërtetë i idiomave të urimeve, ngushëllimeve, qortimeve, po të dëshironi dhe të lajkatimeve e të përvujtnisë. Regjistri i raporteve ndërnjerëzore, i raporteve të njeriut me autoritetin, me pushtetet, zyrat, gjykatat, ka në këtë libër pamjen më të imët e më të larmishme. Askund tjetër nuk gjenden gjuhësisht shprehur në marrëdhënien më të drejtë raportet e njeriut me ngjarjet themelore të jetës, me institucionet kryesore të shtetit, me avokatin dhe noterin, me gjendjen civile dhe me konsullatën, me bankën dhe me tregun, me vendësin dhe të huajin, me lajmësin e me zyrën e novullimit, me recepsionin e një hoteli dhe me zyrën e amzës të një shkolle. Kjo larmi e të shprehurit gjuhësisht të raporteve ndërnjerëzore është një thesar jo vetëm për studiuesit, por edhe për njerëzit e thjeshtë.
Sa u takon njerëzve të zakonshëm, do thënë se ky ribotim i librit të Kostë Çekrezit sipas të gjitha gjasave jo vetëm do të rikonfirmojë dobinë e vet, por njëherësh do të padisë gjendjen e mjeruar të kulturës së sotme të komunikimit, e cila vuan varfërimin gati-gati të pakthyeshëm dhe rehabilitimin e pashpresë stilistikor e njerëzor. Sot nuk ka më shprehje ndjenjash dashamirëse njerëzore, sepse të gjitha i ka zëvendësuar fjala urime. Sot nuk ka më shprehje delikate komunikimi me njerëzit, sepse të gjitha i ka zëvendësuar fjala përshëndetje. Sot madje nuk ka më as shprehje afërie njerëzore dhe pjesëmarrjeje të drejtshprehur gjuhësisht në dhimbjen e tjetrit, sepse të gjitha i ka zëvendësuar fjala ngushëllime. Dhe ky është rasti më i mirë, sepse në përgjithësi krejt këto bashkohen në një a dy shkurtesa: hi ose tung. Për të mos u shtyrë më tej, që, bie fjala, ftesat e martesës i koncepton studioja grafike ku porositen, kurse lajmërimet e vdekjes zyra e funeralit që merr përsipër shërbimin e fundmë. Dhe njeriut të ngratë, qoftë për të mirë, qoftë për të keq, nuk i bën zemra të ruajë një kopje të tyre si kujtim për pasardhësit, sepse, fundja, çfarë do t’u tregojë!
Nëse për njerëzit e zakonshëm, për ata që kanë ende një shije gjuhësore të mbijetuar (jo dhe për ata që gjuhën e kanë thjesht teknokraci kumtimi) libri Letra, shkresa, fjalëtore i Kostë Çekrezit do të jetë një arsye për t’u ndier keq, për zyrtarët shqiptarë do të jetë shkak që ta shohin veten si shembëllim të karaktereve të Katër përrallave të Zullulandit të F. Konicës. Zyrtari shqiptar nuk e di ende se kur dikujt i drejtohesh me ndajshtimin zonjë apo zotëri, detyrimisht duhet t’i drejtohesh në mbiemër. Jo, zyrtari shqiptar të drejtohet lirisht me zotëri apo zonjë dhe vijon lirisht me formën e shkurtuar të emrit: zoti Caci, zoti Lym, zonja Leta, zonja Lili, për shembull. Zyrtari shqiptar që përdor postën e numerizuar e shkruan tekstin e letrës së vet atje ku duhet të jetë titulli dhe nuk e kupton pse kjo postë ka dhe një kuti të madhe bosh! Zyrtari shqiptar kujton se komplimenti është një gjë e keqe, se nderimi është servilosje, se politesa është borgjeze. Zyrtari shqiptar thotë culiculum për curriculum; u thotë eprorëve o shefi, o njëshi, dhe nuk e ka problem se në ç’hierarki të saktë gjendet me të. Zyrtari shqiptar e nis shkresën me ju dhe e mbyll me ti; shkruan për porosinë shtetërore dhe pastaj bashkon po aty pa asnjë drojë edhe një lutje personale. Zyrtari shqiptar ngre në këmbë gjithë institucionin për të zbuluar nëse fjala stimë është shkruar gabim, sepse mund të ketë qenë stinë, dhe, nëse është shkruar drejt, a ka kuptim pozitiv apo negativ.
Zyrtari shqiptar, nëse sheh shkurtesën e post scriptum-it (P.S.) në fund të fletës pyet i habitur pse më ngatërrojnë me këtë parti.
Nëse dëshironi të shihni se cila është kultura gjuhësore zyrtare sot, që është e vetmja pasqyrë ku mund të shihet fytyra e administratës shtetërore, mjafton të këshilloni disa prej faqeve zyrtare të numerizuara të tyre. Natyrisht, jo komentet, por njoftimet, thirrjet për pjesëmarrje, shpalljet e rezultateve. Hierarkia gjuhësore që përmban libri i Kostë Çekrezit ka si përgjigje në gjendjen e sotme të komunikimit anarkinë gjuhësore, që, sido që të jetë, shpreh edhe një anarki të brendshme administrative.
Se deri ku ka mbërritur rrënimi i letërkëmbimit shqiptar, i letrave dhe shkresave bashkë, mjafton të shihni një deklaratë noteriale që ju mund të keni në shtëpi. Pikërisht në dokumentin që përmban fatin e pasurisë suaj, të shtëpisë suaj, të testamentit tuaj, do të gjeni aq shumë gabime, sa, në një vend tjetër, me stile ligjërimi të kodifikuara, jo më shumë se kodifikimi që u ka bërë këtyre stileve Kostë Çekrezi në librin e tij, askush nuk do t’ia njihte vlerën juridike.
Libri i Kostë Çekrezit është një pasqyrë ku administrata e sotme shqiptare, ndoshta, nuk do të ketë guximin të shihet dhe më mirë të mos shihet. Në vendostë të shihet, dhe në pastë aq mend sa të kuptojë ndryshimin, me siguri do të thyejë pasqyrën. Por në ndodhtë që të urdhërohet të marrë si model katalogun e shkresave të Kostë Çekrezit, tek e fundit nuk ka pse të ndihet keq, sepse të mësosh prej të parit harvardist shqiptar nuk është turp. Një gjë mund të thuhet me siguri: kushdo që bën me faj gjuhën shqipe, thjesht njofton padijen e tij. Libri i Kostë Çekrezit është një avokat i shkëlqyer i shqipes zyrtare.
Duke qenë se modelet e letërkëmbimit që përmban koleksioni i Kostë Çekrezit, si të atij vetjak e familjar, ashtu dhe të komunikimit zyrtar, edhe sot e kësaj dite shërbejnë për të ndihmuar individët dhe zyrat si të shkruajnë një letër private a një shkresë administrative, në këtë botim gjuha e autorit vjen e përshtatur me drejtshkrimin e shqipes së sotme, pa prekur leksikun, frazeologjinë dhe ndërtimin e fjalisë, që ruhen si në dy botimet e para. Për të gjithë ata që dëshirojnë të thellojnë njohjen e tyre në këtë koleksion si specialistë të korrespondencës, filologjisë së tekstit, shkencave të komunikimit, kulturës zyrtare dhe për qëllime të tjera, në botim përfshihen shumë faksimile të letrave të botimit të vetë autorit.
Prof. dr. Shaban Sinani
Tiranë, 24 tetor 2016
Skeda e librit:
Autori: Kostë Çekrezi
Titulli: Udhërrëfyes për komunikim
(Modele letrash, shkresash zyrtare dhe private, fjalor)
Përgatiti për botim: Naim Zoto
Redaktor: Shaban Sinani
Botues: “Naimi”- Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-4353-9-2
Copyright: “Naimi”
Nr. i faqeve: 240
Çmimi: 1000 lekë.
Botim i parë: Boston Mass., USA, 1917;
Botim i dytë i përmirësuar: Tiranë 1927,
Botim i tretë: “Naimi”, Tiranë 2016.
Në vitin 1917, thuajse në të njëjtën kohë që shkruante monografinë e njohur Shqipëria: e shkruara dhe e tashmja, që i ishte porositur nga Harvard University, si pjesë e përpjekjeve amerikane për të njohur popujt e vegjël të Europës së vjetër, nga do ta kishte burimin parimi i vetëvendosjes, shpallur nga Woodrow Wilson në Konferencën e Versaille-s (1919), Konstantin Chekrezi, që njihet ndër ne (për aq sa njihet) si Kostë Çekrezi, përgatiti dhe botoi një prej librave më të pashoq në historinë e shkrimeve shqip, titulluar Letra, shkresa, fjalëtore.
Pas botimit nga autori në SHBA (Boston 1917) dhe botimit të dytë të përmirësuar (Tiranë 1927), libri vjen sërish tek lexuesi shqiptar, pikërisht në 100-vjetorin e daljes së parë në dritë, kësaj radhe me titullin Udhërrëfyes për komunikim nga shtëpia botuese Naimi. Kjo po ndodh jo vetëm për të plotësuar shkallë pas shkalle ndihmesat origjinale të një trinie të rrallë, që veproi e krijoi në SHBA, si F. Noli, F. Konica dhe ai vetë, por edhe për të njëjtin qëllim për të cilin u shkrua kryekrejet, si një lehtësi pune për të gjithë ata që duan të përcjellin kumte me shkrim tek njëri-tjetri: vetjake e familjare, formale e zyrtare, popullore e elitare, publike e të pashpallura.
Kostë Çekrezi e shkroi librin e tij në radhë të parë për t’u ardhur në ndihmë shqiptarëve të Amerikës, që të komunikonin me të afërmit, t’u shkruanin prindërve, grave, vëllezërve e motrave; të bënin një letër publike për një të përkohshme; të shkruanin një kartë-postale urimi; t’i kërkonin dikujt ndjesë, t’i drejtoheshin një zyre me një kërkesë, me një ankesë, me një lutje, me një padi, me një qortim, me një thirrje; shkurt, të shpreheshin me shkrim ashtu si e donte kultura e njeriut që jetonte në Perëndimin e Perëndimit, siç njihej kontinenti i ri, Bota e re. Në pjesën më të madhe të pashkolluar, punëtorë krahu si gjithë emigrantët në botë, shqiptarët e Amerikës s’kishin as formim dhe as kohë të shkruanin vetë letra të tilla, familjare e zyrtare, prandaj dikush duhej t’ua përgatiste për përdorim të gatshëm. padi, me një qortim, me një thirrje; shkurt, të shpreheshin me shkrim ashtu si e donte kultura e njeriut që jetonte në Perëndimin e Perëndimit, siç njihej kontinenti i ri, Bota e re. Në pjesën më të madhe të pashkolluar, punëtorë krahu si gjithë emigrantët në botë, shqiptarët e Amerikës s’kishin as formim dhe as kohë të shkruanin vetë letra të tilla, familjare e zyrtare, prandaj dikush duhej t’ua përgatiste për përdorim të gatshëm.
Ribotimi i librit të Kostë Çekrezit më 1927 erdhi prej një fakti të pabesueshëm, që e pati mahnitur edhe vetë autorin e librit: shumë prej blerësve e përdorën larminë e letrave të tij ashtu siç përdoret sot një formular. Nëse duhej t’u shkruanin një letër prindërve, ata shqitnin nga libri letrën e duhur për prindërit dhe thjesht shenjonin me dorë në krye emrat e tyre dhe në fund emrin e vet si nënshkrues. Këto letra, që në të vërtetë kishin për autor Kostë Çekrezin, kur vinin në Shqipëri shkonin nga një dorë në tjetrën, derisa gjendej një i kënduar që mund ta lexonte për të afërmit.
Nuk qenë vetëm emigrantët ata që e përdorën librin e Kostë Çekrezit si një këshilltar të pagabueshëm për letërkëmbimin e tyre. Kushdo që ka pasur mundësi, qoftë dhe kalimthi, të njihet me përvojën e korrespondencës zyrtare dhe institucionale shqiptare të periudhës midis dy luftërave, në të gjitha nivelet e saj, do të ketë vënë re se kultura e të shkruarit të zyrave dhe institucioneve të asaj kohe është krejt e ndikuar fort prej tij.
Mund të thuhet me siguri se Kostë Çekrezi është themeluesi i ndajshtimeve zyrtare të traditës shqiptare (duke përjashtuar ndajshtimin e rrallë Naltmadhni). Ai krijoi të parën hierarki zyrtare të shprehur si hierarki gjuhësore, pikërisht përmes përshkallëzimit të ndajshtimeve, duke analoguar me to në mënyrë të shkëlqyer formulat e apelimit dhe adresimit. Në fakt, kështu Kostë Çekrezi i dha të shtyrën e fundme titulaturës së vjetër osmane, e cila mori dhe një goditje të fortë juridike në vitin 1923, me miratimin për herë të parë prej ligjvënësve shqiptarë të kohës të detyrimit ligjor për të përdorur mbiemrin si gjeneralitet identifikues, pikërisht mbiemrin, që kishte qenë armiku më i madh i ish-perandorisë së selçukëve dhe kishte mbërritur gati-gati në pikën e vdekjes.
Gjuha shqipe kaloi nëpër një rrugë shumë të vështirë për të fituar virtyt si gjuhë zyrtare-shtetërore. Mungesa e traditës qeverisëse në njërën anë dhe provincializmi i shartuar me pak modernitet perëndimor, që F. Konica e quante thjesht levantinizëm, qenë vetëm dy nga pengesat. Konfuzioni dhe anarkia në raportet e shtetasit me shtetin e tyre merrte shprehjen më të padenjë në shqiptimin gjuhësor. Dhe kjo nuk qe çështje vetëm e njeriut të zakonshëm. Në një letër që F. Konica i drejtonte diplomatit të mbretërisë së pakmëhershme Dervish Duma 3 prill 1942, pasi mundohej t’i shpjegonte pse ai vetë, F. Noli dhe A. Zogu në atë kohë e shihnin njëri-tjetrin si aleatë, lutej: Unë do t’ju thosha të mbani lidhje me peshkopin Noli, por, ju lutem, mos bëni përsëri gabimin duke iu drejtuar Hirësisë së Tij me titullin “Atë”. Noli, mbi të gjitha, jo vetëm njihet si kryeprift dhe kryepeshkop i kishës sonë kombëtare, por është dhe themeluesi i kësaj kishe, madje ka qenë i njohur zyrtarisht si kryepeshkop kanonik i Durrësit nga Patriarkana e Kostandinopojës.
Kostë Çekrezi nuk shpiku gjithçka kur shkroi këtë libër. Ai njihte mirë korrespondencën e shqiptarëve gjatë Rilindjes dhe shfrytëzoi letra të botuara në shtypin e asaj kohe si modele komunikimi. Herë-herë të duket se ato modele janë zgjedhur nga ndonjë korrespondencë e Fan Nolit apo e Faik Konicës, e Jeronim de Radës apo e Dora d’Istrias, e Naim Frashërit apo e Andon Z. Çajupit, e Luigj Gurakuqit apo e Preng Doçit, e Thimi Mitkos apo e Mit’hat Frashërit, e Lef Nosit apo e Salih Butkës.
Megjithëse i shkruar si një libër shërbimi, prej të cilëve më së shumti çmohet vlera praktike dobiprurëse, Letra, shkresa, fjalëtore i Kostë Çekrezit në një anë bashkoi pragmatikën me stilistikën, duke paraqitur për herë të parë bashkë në një vepër gjithë tipologjinë e korrespondencës së njerëzve dhe zyrave; ndërsa në anën tjetër e oksidentalizoi përfundimisht atë, duke e çliruar rreptësisht prej shtampave të kadinjve dhe duke shqipëruar formulat europiane të politesës e mirësjelljes. Këtij qëllimi ai nuk iu nda gjithë jetën. Megjithëse Kostë Çekrezi ishte ndarë prej romantizmit, libri i tij i korrespondencës shqiptare u shërbeu shqiptarëve për t’i ndriçuar, për t’i shpëtuar prej gabimeve, ashtu siç kishin këmbëngulur me kryeneçësi enciklopedistët francezë gati dy shekuj më herët. Ai ka qenë dhe mbetet një libër që kishte si parim themelor atë që italianët e quajnë grammatica dei incontri, gjuha e takimeve, gjuha e dialogut. Në anën tjetër, me këtë libër Kostë Çekrezi pati si synim t’i japë virtyt gjuhësor kodeve të komunikimit mes njerëzve dhe zyrave dhe t’i japë prestigj fjale njeriut shqiptar në të gjitha format e shkruara të kumteve të tij. Kështu, libri i Kostë Çekrezit synoi të krijojë qytetarin shqiptar me prestigj gjuhësor.
Udhërrëfyes për komunikim është një libër i rrallë edhe në një kuptim tjetër. Ai mund të konsiderohet një katalog i vërtetë i idiomave të urimeve, ngushëllimeve, qortimeve, po të dëshironi dhe të lajkatimeve e të përvujtnisë. Regjistri i raporteve ndërnjerëzore, i raporteve të njeriut me autoritetin, me pushtetet, zyrat, gjykatat, ka në këtë libër pamjen më të imët e më të larmishme. Askund tjetër nuk gjenden gjuhësisht shprehur në marrëdhënien më të drejtë raportet e njeriut me ngjarjet themelore të jetës, me institucionet kryesore të shtetit, me avokatin dhe noterin, me gjendjen civile dhe me konsullatën, me bankën dhe me tregun, me vendësin dhe të huajin, me lajmësin e me zyrën e novullimit, me recepsionin e një hoteli dhe me zyrën e amzës të një shkolle. Kjo larmi e të shprehurit gjuhësisht të raporteve ndërnjerëzore është një thesar jo vetëm për studiuesit, por edhe për njerëzit e thjeshtë.
Sa u takon njerëzve të zakonshëm, do thënë se ky ribotim i librit të Kostë Çekrezit sipas të gjitha gjasave jo vetëm do të rikonfirmojë dobinë e vet, por njëherësh do të padisë gjendjen e mjeruar të kulturës së sotme të komunikimit, e cila vuan varfërimin gati-gati të pakthyeshëm dhe rehabilitimin e pashpresë stilistikor e njerëzor. Sot nuk ka më shprehje ndjenjash dashamirëse njerëzore, sepse të gjitha i ka zëvendësuar fjala urime. Sot nuk ka më shprehje delikate komunikimi me njerëzit, sepse të gjitha i ka zëvendësuar fjala përshëndetje. Sot madje nuk ka më as shprehje afërie njerëzore dhe pjesëmarrjeje të drejtshprehur gjuhësisht në dhimbjen e tjetrit, sepse të gjitha i ka zëvendësuar fjala ngushëllime. Dhe ky është rasti më i mirë, sepse në përgjithësi krejt këto bashkohen në një a dy shkurtesa: hi ose tung. Për të mos u shtyrë më tej, që, bie fjala, ftesat e martesës i koncepton studioja grafike ku porositen, kurse lajmërimet e vdekjes zyra e funeralit që merr përsipër shërbimin e fundmë. Dhe njeriut të ngratë, qoftë për të mirë, qoftë për të keq, nuk i bën zemra të ruajë një kopje të tyre si kujtim për pasardhësit, sepse, fundja, çfarë do t’u tregojë!
Nëse për njerëzit e zakonshëm, për ata që kanë ende një shije gjuhësore të mbijetuar (jo dhe për ata që gjuhën e kanë thjesht teknokraci kumtimi) libri Letra, shkresa, fjalëtore i Kostë Çekrezit do të jetë një arsye për t’u ndier keq, për zyrtarët shqiptarë do të jetë shkak që ta shohin veten si shembëllim të karaktereve të Katër përrallave të Zullulandit të F. Konicës. Zyrtari shqiptar nuk e di ende se kur dikujt i drejtohesh me ndajshtimin zonjë apo zotëri, detyrimisht duhet t’i drejtohesh në mbiemër. Jo, zyrtari shqiptar të drejtohet lirisht me zotëri apo zonjë dhe vijon lirisht me formën e shkurtuar të emrit: zoti Caci, zoti Lym, zonja Leta, zonja Lili, për shembull. Zyrtari shqiptar që përdor postën e numerizuar e shkruan tekstin e letrës së vet atje ku duhet të jetë titulli dhe nuk e kupton pse kjo postë ka dhe një kuti të madhe bosh! Zyrtari shqiptar kujton se komplimenti është një gjë e keqe, se nderimi është servilosje, se politesa është borgjeze. Zyrtari shqiptar thotë culiculum për curriculum; u thotë eprorëve o shefi, o njëshi, dhe nuk e ka problem se në ç’hierarki të saktë gjendet me të. Zyrtari shqiptar e nis shkresën me ju dhe e mbyll me ti; shkruan për porosinë shtetërore dhe pastaj bashkon po aty pa asnjë drojë edhe një lutje personale. Zyrtari shqiptar ngre në këmbë gjithë institucionin për të zbuluar nëse fjala stimë është shkruar gabim, sepse mund të ketë qenë stinë, dhe, nëse është shkruar drejt, a ka kuptim pozitiv apo negativ.
Zyrtari shqiptar, nëse sheh shkurtesën e post scriptum-it (P.S.) në fund të fletës pyet i habitur pse më ngatërrojnë me këtë parti.
Nëse dëshironi të shihni se cila është kultura gjuhësore zyrtare sot, që është e vetmja pasqyrë ku mund të shihet fytyra e administratës shtetërore, mjafton të këshilloni disa prej faqeve zyrtare të numerizuara të tyre. Natyrisht, jo komentet, por njoftimet, thirrjet për pjesëmarrje, shpalljet e rezultateve. Hierarkia gjuhësore që përmban libri i Kostë Çekrezit ka si përgjigje në gjendjen e sotme të komunikimit anarkinë gjuhësore, që, sido që të jetë, shpreh edhe një anarki të brendshme administrative.
Se deri ku ka mbërritur rrënimi i letërkëmbimit shqiptar, i letrave dhe shkresave bashkë, mjafton të shihni një deklaratë noteriale që ju mund të keni në shtëpi. Pikërisht në dokumentin që përmban fatin e pasurisë suaj, të shtëpisë suaj, të testamentit tuaj, do të gjeni aq shumë gabime, sa, në një vend tjetër, me stile ligjërimi të kodifikuara, jo më shumë se kodifikimi që u ka bërë këtyre stileve Kostë Çekrezi në librin e tij, askush nuk do t’ia njihte vlerën juridike.
Libri i Kostë Çekrezit është një pasqyrë ku administrata e sotme shqiptare, ndoshta, nuk do të ketë guximin të shihet dhe më mirë të mos shihet. Në vendostë të shihet, dhe në pastë aq mend sa të kuptojë ndryshimin, me siguri do të thyejë pasqyrën. Por në ndodhtë që të urdhërohet të marrë si model katalogun e shkresave të Kostë Çekrezit, tek e fundit nuk ka pse të ndihet keq, sepse të mësosh prej të parit harvardist shqiptar nuk është turp. Një gjë mund të thuhet me siguri: kushdo që bën me faj gjuhën shqipe, thjesht njofton padijen e tij. Libri i Kostë Çekrezit është një avokat i shkëlqyer i shqipes zyrtare.
Duke qenë se modelet e letërkëmbimit që përmban koleksioni i Kostë Çekrezit, si të atij vetjak e familjar, ashtu dhe të komunikimit zyrtar, edhe sot e kësaj dite shërbejnë për të ndihmuar individët dhe zyrat si të shkruajnë një letër private a një shkresë administrative, në këtë botim gjuha e autorit vjen e përshtatur me drejtshkrimin e shqipes së sotme, pa prekur leksikun, frazeologjinë dhe ndërtimin e fjalisë, që ruhen si në dy botimet e para. Për të gjithë ata që dëshirojnë të thellojnë njohjen e tyre në këtë koleksion si specialistë të korrespondencës, filologjisë së tekstit, shkencave të komunikimit, kulturës zyrtare dhe për qëllime të tjera, në botim përfshihen shumë faksimile të letrave të botimit të vetë autorit.
Prof. dr. Shaban Sinani
Tiranë, 24 tetor 2016
Skeda e librit:
Autori: Kostë Çekrezi
Titulli: Udhërrëfyes për komunikim
(Modele letrash, shkresash zyrtare dhe private, fjalor)
Përgatiti për botim: Naim Zoto
Redaktor: Shaban Sinani
Botues: “Naimi”- Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-4353-9-2
Copyright: “Naimi”
Nr. i faqeve: 240
Çmimi: 1000 lekë.
Botim i parë: Boston Mass., USA, 1917;
Botim i dytë i përmirësuar: Tiranë 1927,
Botim i tretë: “Naimi”, Tiranë 2016.
Andon Andoni: Kostë Çekrezi – I treti, i munguari
Një monografi për K. Çekrezin, “burrin e madh të Shqipërisë” - Nga Ilir Ikonomi
Libri i sapobotuar “Kostë Çekrezi - I treti, i munguari” i sjell lexuesit jetën e njërit prej personazheve më interesantë të historisë shqiptare. Rrethanat e lanë në harresë Konstandin Çekrezin, përkthyesin, gazetarin, historianin dhe politikanin e zjarrtë. Por, më në fund, kemi një përpjekje për ta rizbuluar dhe është rasti të themi me mirënjohje: Mirë-se-erdhe përsëri në botë Çekrez!
Shkrimtari Andon Andoni ka provuar penën në lëmin e pabesë të biografisë dhe ia ka dalë të na japë me thjeshtësi e siguri njeriun erudit dhe plot ndërlikime, që e kaloi jetën mes Shqipërisë dhe Amerikës.
Kostë Çekrezi (1892-1959) u lind në Ziçisht, Korçë, studioi në Greqi, pastaj mbaroi universitetin e Harvardit, SHBA. Ligjëroi si profesor në Uashington, u kthye në Tiranë, ku punoi si gazetar, u rikthye në Amerikë për të organizuar komunitetin shqiptar dhe vdiq papritur në afërsi të Uashingtonit. Jeta e tij ishte një energji e pafund: energji për të shkruar, për të polemizuar dhe për të kundërshtuar autoritetin. Ishte i rrëmbyer në hapat që hidhte dhe kjo bënte që të pengohej e të rrëzohej herë pas here.
Kur shkoi në Amerikë, Çekrezi u emërua kryeredaktor i “Diellit”, ndërsa më vonë punoi për njohjen e Shqipërisë nga SHBA. Këmbëngulja e tij ishte proverbiale. Aq me pasion e kishte marrë ai çështjen e njohjes së Shqipërisë nga Amerika sa në një rast, në vitin 1922, i paraqiti Departamentit të Shtetit një tablo tejet të zbukuruar të gjendjes në Shqipëri, duke deklaruar se një gjeolog i huaj kishte zbuluar atje rezerva platini! Çekrezi shkroi një histori të Shqipërisë në anglisht, ndër të paktat tekste, që e njihnin lexuesin amerikan me vendin e vogël ballkanik nga këndvështrimi i një shqiptari. Ai ishte plotësisht i kualifikuar për ta shkruar këtë histori, sepse kishte qenë vetë pjesëmarrës i saj, në vitet e vështira 1913-1914, kur shërbente si përkthyes pranë Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit në Vlorë e më pas në Durrës. Kostë Çekrezi, pedagogu me syze të rrumbullakëta dhe me flokët përpjetë, mund të kishte jetuar në rehatinë e Uashingtonit, si ligjërues i Universitetit Kombëtar, por në vitin 1925 ai vendosi të kthehej në vendlindje, duke sjellë me vete idetë për një demokraci të stilit amerikan. Në Tiranë, gazetari rebel guxoi të kritikojë autoritetin dhe u arrestua nga Ahmet Zogu. Vite më vonë, pjesëmarrja në një revoltë kundër mbretit (e ashtuquajtura “Kryengritja e Fierit”, 1935), për pak sa nuk i kushtoi jetën. Çekrezi u arratis në Itali, përfundoi në një kamp përqendrimi të Francës dhe mundi të hyjë përsëri në Shtetet e Bashkuara në vitin 1941. Ai dëshmoi menjëherë se nuk ishte shkëputur nga zakoni i rebelit: iu kundërvu Fan Nolit dhe Faik Konicës për mënyrën se si duhej shpëtuar Shqipëria që lëngonte nën pushtimin fashist, themeloi me shpejtësi të habitshme një gazetë dhe një organizatë dhe bashkëpunoi me Departamentin amerikan të Shtetit. Kur komunistët morën pushtetin në Shqipëri, në fillim Çekrezi e përkrahu regjimin e Tiranës, por, pastaj, ra përsëri në zhgënjim, ashtu si shumë të tjerë.
Kjo jetë plot komplikime dhe kthesa të papritura, vjen natyrshëm dhe me stil të këndshëm në rrëfimin e Andon Andonit. Autori ka bërë një punë shteruese disavjeçare për të rindërtuar përmes dokumenteve Kostë Çekrezin, pa e tradhtuar frymën dhe thelbin e heroit të tij karizmatik. Në ceremoninë mortore për Çekrezin, në vitin 1959, Fan Noli, dikur kundërshtar i tij, e filloi meshën me fjalët: “Vdiq fukara një burrë i madh i Shqipërisë”. Janë fjalë me vend, sepse, si shumica e rebelëve, Çekrezi ishte fukara, por, si pak bashkëkombës, ishte burrë i madh.
Skeda e librit:
Autori: Andon Andoni
Titulli: Kostë Çekrezi – I treti, i munguari
Gjinia: monografi
Parathënie: Ilir Ikonomi
Redaktor: Naim Zoto
Botues: “Naimi”- Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-4353-3-0
Copyright: Autori
Nr. i faqeve: 344
Çmimi: 1000 lekë.
Vlerësime për veprën e Kostë Çekrezit
“Letrave shqiptare u mungonte një studim për jetën dhe veprat e Kostë Çekrezit, për veprimtarinë e tij politike atdhetare e demokratike, për të cilat e meritonte me kohë një vend në historinë politike të shqiptarëve. Qenia e tij kundërshtar i regjimeve autoritariste, pushtuese e diktatoriale ia mohoj këtë vend të merituar për më se një gjysmëshekulli me heshtje dhe harresë të qëllimshme. Dhe libri që promovohet sot e mundëson këtë; plotëson një boshllëk. Duhet të nënvizojmë se për fat të keq në Shqipëri mbizotërojnë mitet, heronjtë kordhëtarë që vetëm ata kanë luftuar pushtuesit duke i mundur, vetëm ata bënë pavarësinë, shtetin e diktaturën, të mirat e të këqijat etj. etj. Po kështu në arte, letërsi e shkenca. Duhet të heqim dorë nga kjo mënyrë e vlerësimeve, e të shkruarit të historisë. Jo pak mendje të hapura po e kuptojnë nevojën për t’ju shmangur kësaj kulture mitesh dhe kanë filluar me sukses të qëmtojnë jetën dhe veprat e personazheve të neglizhuar, anatemuar, fshehur e “harruar”. Kostë Çekrezi ishte një nga intelektualët më të shquar të kohës. Këto botime të librave të tij kryesore: “Shqipëria; e shkuara dhe e tashmja”, “Plani i tretë për copëtimin e Shqipërisë”, “Letra shkresa dhe fjalëtore” në origjinal dhe “Udhërrëfyes në komunikim” në botimet “Naimi” 2016, si dhe kjo monografi mbi jetën dhe veprën e Çekrezit, “Kostë Çekrezi - I treti, i munguari” e shkrimtarit Andon Andoni, botuar po nga shtëpia botuese “Naimi”, flasin për seriozitetin dhe përpjekjet për ta sjellë edhe njëherë sërish në jetën e sotme këtë njeri të palodhur, erudit të përkushtuar ndaj fateve të mëmëdheut. Ato ndihmojnë për të njohur një tjetër shqiptar që u përpoq për Shqipërinë e la vepra me vlerë për të.
Prof. dr. Aleksandër Meksi, ish-kryeministër i Shqipërisë, historian
Në vitin 1917, thuajse në të njëjtën kohë që shkruante monografinë e njohur Shqipëria: e shkruara dhe e tashmja, që i ishte porositur nga Harvard University, si pjesë e përpjekjeve amerikane për të njohur popujt e vegjël të Europës së vjetër, nga do ta kishte burimin parimi i vetëvendosjes, shpallur nga Woodrow Wilson në Konferencën e Versaille-s (1919), Konstantin Chekrezi, që njihet ndër ne (për aq sa njihet) si Kostë Çekrezi, përgatiti dhe botoi një prej librave më të pashoq në historinë e shkrimeve shqip, titulluar Letra, shkresa, fjalëtore. Pas botimit nga autori në SHBA (Boston 1917) dhe botimit të dytë të përmirësuar (Tiranë 1927), libri vjen sërish tek lexuesi shqiptar, pikërisht në 100-vjetorin e daljes së parë në dritë, kësaj radhe me titullin Udhërrëfyes për komunikim nga shtëpia botuese Naimi. Kjo po ndodh jo vetëm për të plotësuar shkallë pas shkalle ndihmesat origjinale të një trinie të rrallë, që veproi e krijoi në SHBA, si F. Noli, F. Konica dhe ai vetë, por edhe për të njëjtin qëllim për të cilin u shkrua kryekrejet, si një lehtësi pune për të gjithë ata që duan të përcjellin kumte me shkrim tek njëri-tjetri: vetjake e familjare, formale e zyrtare, popullore e elitare, publike e të pashpallura. Për fat të keq, deri në vitin 1990 kësaj trinie i qenë prerë dy krahët, F. Konica dhe K. Çekrezi. Rikthimi i ngadaltë, por i sigurt, i F. Konicës pas ndryshimeve që ndodhën në fundin e shekullit të kaluar, deri vonë nuk u shoqërua me të njëjtën vëmendje edhe për Kostë Çekrezin (të cilin vit pas viti po e risjell tek lexuesi me durim e ngulmim shtëpia botuese Naimi).
Megjithëse i shkruar si një libër shërbimi, prej të cilëve më së shumti çmohet vlera praktike dobiprurëse, Letra, shkresa, fjalëtore i Kostë Çekrezit në një anë bashkoi pragmatikën me stilistikën, duke paraqitur për herë të parë bashkë në një vepër gjithë tipologjinë e korrespondencës së njerëzve dhe zyrave; ndërsa në anën tjetër e oksidentalizoi përfundimisht atë, duke e çliruar rreptësisht prej shtampave të kadinjve dhe duke shqipëruar formulat europiane të politesës e mirësjelljes. Këtij qëllimi ai nuk iu nda gjithë jetën. Megjithëse Kostë Çekrezi ishte ndarë prej romantizmit, libri i tij i korrespondencës shqiptare u shërbeu shqiptarëve për t’i ndriçuar, për t’i shpëtuar prej gabimeve, ashtu siç kishin këmbëngulur me kryeneçësi enciklopedistët francezë gati dy shekuj më herët. Ai ka qenë dhe mbetet një libër që kishte si parim themelor atë që italianët e quajnë grammatica dei incontri, gjuha e takimeve, gjuha e dialogut. Në anën tjetër, me këtë libër Kostë Çekrezi pati si synim t’i japë virtyt gjuhësor kodeve të komunikimit mes njerëzve dhe zyrave dhe t’i japë prestigj fjale njeriut shqiptar në të gjitha format e shkruara të kumteve të tij. Kështu, libri i Kostë Çekrezit synoi të krijojë qytetarin shqiptar me prestigj gjuhësor.
Prof. dr. Shaban Sinani, Akademia e Shkencave, Tiranë
Monografia “I treti, i munguari” kushtuar Kostë Çekrezit plotëson kështu trekëndëshin e tre burrave të mençur të kombit tonë në Amerikë, të cilët përfaqësonin anët më të mira të shqiptarëve, por edhe tipin e sertë, sedërlli e polemist deri në ekstrem. U desh ky botim që të na tregonte ne bashkëkombësve të tij, atë që të tjerët e dinin përpara nesh, se Kostë Çekrezi qëndron përkrah Nolit e Konicës - si udhëheqës natyralë të Shqipërisë në gjysmën e parë të shekullit të kaluar. Një enciklopedi amerikane e fundit të Luftës së Dytë Botërore, duke i njohur mirë vlerat e Kostandin Çekrezit e radhiste atë si të tretin në radhë, pas Nolit e Konicës. Rizbulimi i Çekrezit nga autori Andon Andoni është meritë veçanërisht e tij, por edhe e shtëpisë botuese “Naimi” që mundësoi daljen e këtij libri dhe, më herët, të dy librave të tij: Shqipëria: e shkuara dhe e tashmja dhe Plani i tretë për copëtimin e Shqipërisë.
Prof. dr. Hamit Kaba, Instituti i Historisë, Tiranë
Nisur nga pozitat e profesorit tashmë të dalë në pension, mendoj se për jetën dhe veprimtarinë e Kostë Çekrezit ose për ndihmesat e tij si historian, publicist e gjuhëtar, mund të hartohen monografi të veçanta në fushat e historiografisë, të publicistikës, të politologjisë, të gjuhësisë, të stilistikës letrare-gjuhësore etj., me qëllim që të bëhet më e plotë figura dhe personaliteti i tij, duke e plotësuar atë me të dhënat e nxjerra nga arkivat e Departamentit të Shtetit në ShBA, në Francë, në Shqipëri e gjetkë ose me të dhënat nga studimi më i hollësishëm i të gjitha shkrimeve të tij të botuara në shqip, anglisht ose frëngjisht.
Prof. Miço SAMARA, gjuhëtar
Kostë Çekrezi (31 mars 1892 – 10 janar 1959) ёshtё ndёr tё parёt dhe tё rrallët shqiptarë qё u diplomua nё universitetin e Harvardit. I konsideruar si shqiptari mё me ndikim nё Washington dhe i parapëlqyeri i amerikanёve (madje, i projektuar si një kryeministër për një Shqipëri perëndimore pas Luftës së Dytë Botërore), Çekrezi është themelues dhe drejtues i disa gazetave nё Amerikё e Shqipёri, autori disa librave, mes tё cilёve veçohet njё histori e Shqipёrisё nё gjuhёn angleze (Albania: Past and Present). Prej 2 marsit 1920, Çekrezi u akreditua nga qeveria e Kongresit të Lushnjës si Komisioner i Shqipërisë në SHBA. Sipas studiuesit amerikan Stephen Peters, “po të mos kishte qenë këmbëngulja sistematike dhe e pandërprerë e “Vatrës” në përgjithësi dhe e shqiptarëve të veçantë - ku, padyshim, ndër më të angazhuarit është Kostë Çekrezi - Shqipëria, ndoshta, do të kishte qenë edhe për Presidentin Wilson “një shprehje gjeografike”, siç kishte qenë për princin Otto Bismark në shekullin e kaluar”. Autorët e librit The Albanian Struggle e kanë cilësuar Kostë Çekrezin si “një nga katër liderët e komunitetit shqiptar të Amerikës, pas Faik Konicës, Fan Nolit dhe Kristo Dakos”, ndёrsa vetё Fan S. Noli do ta rendiste “ndër tre njerëzit që mund t’i sillnin dobi fatit të Shqipërisë” dhe “punëtori më i madh që ka nxjerrë Përlindja Shqiptare”.
Naim Zoto, botues i veprës së K. Çekrezit
“Se cilat janë të drejtat e Shqipërisë duhet mësuar jo nga ç’thonë fqinjët, rivalët apo armiqtë e saj të mundshëm, por nëpërmjet një mjeti më të drejtpërdrejtë e më të besueshëm - zërit të vetë shqiptarëve. Kjo është merita kryesore e librit të Kostë Çekrezit. Ai na jep mundësinë ta shohim Shqipërinë me syrin e një shqiptari... Sepse, me sa di unë, ky është i pari libër i një shqiptari për Shqipërinë që ka dalë në gjuhën angleze”.
Charles D. Hazen, Universiteti i Columbia-s (nga parathënia e librit të K. Çekrezit: “Albania; past and present”, 1919).
“Kostë Çekrezi- I treti, i munguari” i sjell lexuesit jetën e njërit prej personazheve më interesantë të historisë shqiptare. Rrethanat e lanë në harresë Çekrezin, përkthyesin, gazetarin, historianin dhe politikanin e zjarrtë. Por, më në fund, kemi një përpjekje për ta rizbuluar dhe është rasti të themi me mirënjohje: Mirë-se-erdhe përsëri në botë Çekrez!
Ilir Ikonomi, gazetar
Një personalitet i madh i diasporës shqiptare.
Edi Rama, kryeministër i Shqipërisë.
Libri i sapobotuar “Kostë Çekrezi - I treti, i munguari” i sjell lexuesit jetën e njërit prej personazheve më interesantë të historisë shqiptare. Rrethanat e lanë në harresë Konstandin Çekrezin, përkthyesin, gazetarin, historianin dhe politikanin e zjarrtë. Por, më në fund, kemi një përpjekje për ta rizbuluar dhe është rasti të themi me mirënjohje: Mirë-se-erdhe përsëri në botë Çekrez!
Shkrimtari Andon Andoni ka provuar penën në lëmin e pabesë të biografisë dhe ia ka dalë të na japë me thjeshtësi e siguri njeriun erudit dhe plot ndërlikime, që e kaloi jetën mes Shqipërisë dhe Amerikës.
Kostë Çekrezi (1892-1959) u lind në Ziçisht, Korçë, studioi në Greqi, pastaj mbaroi universitetin e Harvardit, SHBA. Ligjëroi si profesor në Uashington, u kthye në Tiranë, ku punoi si gazetar, u rikthye në Amerikë për të organizuar komunitetin shqiptar dhe vdiq papritur në afërsi të Uashingtonit. Jeta e tij ishte një energji e pafund: energji për të shkruar, për të polemizuar dhe për të kundërshtuar autoritetin. Ishte i rrëmbyer në hapat që hidhte dhe kjo bënte që të pengohej e të rrëzohej herë pas here.
Kur shkoi në Amerikë, Çekrezi u emërua kryeredaktor i “Diellit”, ndërsa më vonë punoi për njohjen e Shqipërisë nga SHBA. Këmbëngulja e tij ishte proverbiale. Aq me pasion e kishte marrë ai çështjen e njohjes së Shqipërisë nga Amerika sa në një rast, në vitin 1922, i paraqiti Departamentit të Shtetit një tablo tejet të zbukuruar të gjendjes në Shqipëri, duke deklaruar se një gjeolog i huaj kishte zbuluar atje rezerva platini! Çekrezi shkroi një histori të Shqipërisë në anglisht, ndër të paktat tekste, që e njihnin lexuesin amerikan me vendin e vogël ballkanik nga këndvështrimi i një shqiptari. Ai ishte plotësisht i kualifikuar për ta shkruar këtë histori, sepse kishte qenë vetë pjesëmarrës i saj, në vitet e vështira 1913-1914, kur shërbente si përkthyes pranë Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit në Vlorë e më pas në Durrës. Kostë Çekrezi, pedagogu me syze të rrumbullakëta dhe me flokët përpjetë, mund të kishte jetuar në rehatinë e Uashingtonit, si ligjërues i Universitetit Kombëtar, por në vitin 1925 ai vendosi të kthehej në vendlindje, duke sjellë me vete idetë për një demokraci të stilit amerikan. Në Tiranë, gazetari rebel guxoi të kritikojë autoritetin dhe u arrestua nga Ahmet Zogu. Vite më vonë, pjesëmarrja në një revoltë kundër mbretit (e ashtuquajtura “Kryengritja e Fierit”, 1935), për pak sa nuk i kushtoi jetën. Çekrezi u arratis në Itali, përfundoi në një kamp përqendrimi të Francës dhe mundi të hyjë përsëri në Shtetet e Bashkuara në vitin 1941. Ai dëshmoi menjëherë se nuk ishte shkëputur nga zakoni i rebelit: iu kundërvu Fan Nolit dhe Faik Konicës për mënyrën se si duhej shpëtuar Shqipëria që lëngonte nën pushtimin fashist, themeloi me shpejtësi të habitshme një gazetë dhe një organizatë dhe bashkëpunoi me Departamentin amerikan të Shtetit. Kur komunistët morën pushtetin në Shqipëri, në fillim Çekrezi e përkrahu regjimin e Tiranës, por, pastaj, ra përsëri në zhgënjim, ashtu si shumë të tjerë.
Kjo jetë plot komplikime dhe kthesa të papritura, vjen natyrshëm dhe me stil të këndshëm në rrëfimin e Andon Andonit. Autori ka bërë një punë shteruese disavjeçare për të rindërtuar përmes dokumenteve Kostë Çekrezin, pa e tradhtuar frymën dhe thelbin e heroit të tij karizmatik. Në ceremoninë mortore për Çekrezin, në vitin 1959, Fan Noli, dikur kundërshtar i tij, e filloi meshën me fjalët: “Vdiq fukara një burrë i madh i Shqipërisë”. Janë fjalë me vend, sepse, si shumica e rebelëve, Çekrezi ishte fukara, por, si pak bashkëkombës, ishte burrë i madh.
Skeda e librit:
Autori: Andon Andoni
Titulli: Kostë Çekrezi – I treti, i munguari
Gjinia: monografi
Parathënie: Ilir Ikonomi
Redaktor: Naim Zoto
Botues: “Naimi”- Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-4353-3-0
Copyright: Autori
Nr. i faqeve: 344
Çmimi: 1000 lekë.
Vlerësime për veprën e Kostë Çekrezit
“Letrave shqiptare u mungonte një studim për jetën dhe veprat e Kostë Çekrezit, për veprimtarinë e tij politike atdhetare e demokratike, për të cilat e meritonte me kohë një vend në historinë politike të shqiptarëve. Qenia e tij kundërshtar i regjimeve autoritariste, pushtuese e diktatoriale ia mohoj këtë vend të merituar për më se një gjysmëshekulli me heshtje dhe harresë të qëllimshme. Dhe libri që promovohet sot e mundëson këtë; plotëson një boshllëk. Duhet të nënvizojmë se për fat të keq në Shqipëri mbizotërojnë mitet, heronjtë kordhëtarë që vetëm ata kanë luftuar pushtuesit duke i mundur, vetëm ata bënë pavarësinë, shtetin e diktaturën, të mirat e të këqijat etj. etj. Po kështu në arte, letërsi e shkenca. Duhet të heqim dorë nga kjo mënyrë e vlerësimeve, e të shkruarit të historisë. Jo pak mendje të hapura po e kuptojnë nevojën për t’ju shmangur kësaj kulture mitesh dhe kanë filluar me sukses të qëmtojnë jetën dhe veprat e personazheve të neglizhuar, anatemuar, fshehur e “harruar”. Kostë Çekrezi ishte një nga intelektualët më të shquar të kohës. Këto botime të librave të tij kryesore: “Shqipëria; e shkuara dhe e tashmja”, “Plani i tretë për copëtimin e Shqipërisë”, “Letra shkresa dhe fjalëtore” në origjinal dhe “Udhërrëfyes në komunikim” në botimet “Naimi” 2016, si dhe kjo monografi mbi jetën dhe veprën e Çekrezit, “Kostë Çekrezi - I treti, i munguari” e shkrimtarit Andon Andoni, botuar po nga shtëpia botuese “Naimi”, flasin për seriozitetin dhe përpjekjet për ta sjellë edhe njëherë sërish në jetën e sotme këtë njeri të palodhur, erudit të përkushtuar ndaj fateve të mëmëdheut. Ato ndihmojnë për të njohur një tjetër shqiptar që u përpoq për Shqipërinë e la vepra me vlerë për të.
Prof. dr. Aleksandër Meksi, ish-kryeministër i Shqipërisë, historian
Në vitin 1917, thuajse në të njëjtën kohë që shkruante monografinë e njohur Shqipëria: e shkruara dhe e tashmja, që i ishte porositur nga Harvard University, si pjesë e përpjekjeve amerikane për të njohur popujt e vegjël të Europës së vjetër, nga do ta kishte burimin parimi i vetëvendosjes, shpallur nga Woodrow Wilson në Konferencën e Versaille-s (1919), Konstantin Chekrezi, që njihet ndër ne (për aq sa njihet) si Kostë Çekrezi, përgatiti dhe botoi një prej librave më të pashoq në historinë e shkrimeve shqip, titulluar Letra, shkresa, fjalëtore. Pas botimit nga autori në SHBA (Boston 1917) dhe botimit të dytë të përmirësuar (Tiranë 1927), libri vjen sërish tek lexuesi shqiptar, pikërisht në 100-vjetorin e daljes së parë në dritë, kësaj radhe me titullin Udhërrëfyes për komunikim nga shtëpia botuese Naimi. Kjo po ndodh jo vetëm për të plotësuar shkallë pas shkalle ndihmesat origjinale të një trinie të rrallë, që veproi e krijoi në SHBA, si F. Noli, F. Konica dhe ai vetë, por edhe për të njëjtin qëllim për të cilin u shkrua kryekrejet, si një lehtësi pune për të gjithë ata që duan të përcjellin kumte me shkrim tek njëri-tjetri: vetjake e familjare, formale e zyrtare, popullore e elitare, publike e të pashpallura. Për fat të keq, deri në vitin 1990 kësaj trinie i qenë prerë dy krahët, F. Konica dhe K. Çekrezi. Rikthimi i ngadaltë, por i sigurt, i F. Konicës pas ndryshimeve që ndodhën në fundin e shekullit të kaluar, deri vonë nuk u shoqërua me të njëjtën vëmendje edhe për Kostë Çekrezin (të cilin vit pas viti po e risjell tek lexuesi me durim e ngulmim shtëpia botuese Naimi).
Megjithëse i shkruar si një libër shërbimi, prej të cilëve më së shumti çmohet vlera praktike dobiprurëse, Letra, shkresa, fjalëtore i Kostë Çekrezit në një anë bashkoi pragmatikën me stilistikën, duke paraqitur për herë të parë bashkë në një vepër gjithë tipologjinë e korrespondencës së njerëzve dhe zyrave; ndërsa në anën tjetër e oksidentalizoi përfundimisht atë, duke e çliruar rreptësisht prej shtampave të kadinjve dhe duke shqipëruar formulat europiane të politesës e mirësjelljes. Këtij qëllimi ai nuk iu nda gjithë jetën. Megjithëse Kostë Çekrezi ishte ndarë prej romantizmit, libri i tij i korrespondencës shqiptare u shërbeu shqiptarëve për t’i ndriçuar, për t’i shpëtuar prej gabimeve, ashtu siç kishin këmbëngulur me kryeneçësi enciklopedistët francezë gati dy shekuj më herët. Ai ka qenë dhe mbetet një libër që kishte si parim themelor atë që italianët e quajnë grammatica dei incontri, gjuha e takimeve, gjuha e dialogut. Në anën tjetër, me këtë libër Kostë Çekrezi pati si synim t’i japë virtyt gjuhësor kodeve të komunikimit mes njerëzve dhe zyrave dhe t’i japë prestigj fjale njeriut shqiptar në të gjitha format e shkruara të kumteve të tij. Kështu, libri i Kostë Çekrezit synoi të krijojë qytetarin shqiptar me prestigj gjuhësor.
Prof. dr. Shaban Sinani, Akademia e Shkencave, Tiranë
Monografia “I treti, i munguari” kushtuar Kostë Çekrezit plotëson kështu trekëndëshin e tre burrave të mençur të kombit tonë në Amerikë, të cilët përfaqësonin anët më të mira të shqiptarëve, por edhe tipin e sertë, sedërlli e polemist deri në ekstrem. U desh ky botim që të na tregonte ne bashkëkombësve të tij, atë që të tjerët e dinin përpara nesh, se Kostë Çekrezi qëndron përkrah Nolit e Konicës - si udhëheqës natyralë të Shqipërisë në gjysmën e parë të shekullit të kaluar. Një enciklopedi amerikane e fundit të Luftës së Dytë Botërore, duke i njohur mirë vlerat e Kostandin Çekrezit e radhiste atë si të tretin në radhë, pas Nolit e Konicës. Rizbulimi i Çekrezit nga autori Andon Andoni është meritë veçanërisht e tij, por edhe e shtëpisë botuese “Naimi” që mundësoi daljen e këtij libri dhe, më herët, të dy librave të tij: Shqipëria: e shkuara dhe e tashmja dhe Plani i tretë për copëtimin e Shqipërisë.
Prof. dr. Hamit Kaba, Instituti i Historisë, Tiranë
Nisur nga pozitat e profesorit tashmë të dalë në pension, mendoj se për jetën dhe veprimtarinë e Kostë Çekrezit ose për ndihmesat e tij si historian, publicist e gjuhëtar, mund të hartohen monografi të veçanta në fushat e historiografisë, të publicistikës, të politologjisë, të gjuhësisë, të stilistikës letrare-gjuhësore etj., me qëllim që të bëhet më e plotë figura dhe personaliteti i tij, duke e plotësuar atë me të dhënat e nxjerra nga arkivat e Departamentit të Shtetit në ShBA, në Francë, në Shqipëri e gjetkë ose me të dhënat nga studimi më i hollësishëm i të gjitha shkrimeve të tij të botuara në shqip, anglisht ose frëngjisht.
Prof. Miço SAMARA, gjuhëtar
Kostë Çekrezi (31 mars 1892 – 10 janar 1959) ёshtё ndёr tё parёt dhe tё rrallët shqiptarë qё u diplomua nё universitetin e Harvardit. I konsideruar si shqiptari mё me ndikim nё Washington dhe i parapëlqyeri i amerikanёve (madje, i projektuar si një kryeministër për një Shqipëri perëndimore pas Luftës së Dytë Botërore), Çekrezi është themelues dhe drejtues i disa gazetave nё Amerikё e Shqipёri, autori disa librave, mes tё cilёve veçohet njё histori e Shqipёrisё nё gjuhёn angleze (Albania: Past and Present). Prej 2 marsit 1920, Çekrezi u akreditua nga qeveria e Kongresit të Lushnjës si Komisioner i Shqipërisë në SHBA. Sipas studiuesit amerikan Stephen Peters, “po të mos kishte qenë këmbëngulja sistematike dhe e pandërprerë e “Vatrës” në përgjithësi dhe e shqiptarëve të veçantë - ku, padyshim, ndër më të angazhuarit është Kostë Çekrezi - Shqipëria, ndoshta, do të kishte qenë edhe për Presidentin Wilson “një shprehje gjeografike”, siç kishte qenë për princin Otto Bismark në shekullin e kaluar”. Autorët e librit The Albanian Struggle e kanë cilësuar Kostë Çekrezin si “një nga katër liderët e komunitetit shqiptar të Amerikës, pas Faik Konicës, Fan Nolit dhe Kristo Dakos”, ndёrsa vetё Fan S. Noli do ta rendiste “ndër tre njerëzit që mund t’i sillnin dobi fatit të Shqipërisë” dhe “punëtori më i madh që ka nxjerrë Përlindja Shqiptare”.
Naim Zoto, botues i veprës së K. Çekrezit
“Se cilat janë të drejtat e Shqipërisë duhet mësuar jo nga ç’thonë fqinjët, rivalët apo armiqtë e saj të mundshëm, por nëpërmjet një mjeti më të drejtpërdrejtë e më të besueshëm - zërit të vetë shqiptarëve. Kjo është merita kryesore e librit të Kostë Çekrezit. Ai na jep mundësinë ta shohim Shqipërinë me syrin e një shqiptari... Sepse, me sa di unë, ky është i pari libër i një shqiptari për Shqipërinë që ka dalë në gjuhën angleze”.
Charles D. Hazen, Universiteti i Columbia-s (nga parathënia e librit të K. Çekrezit: “Albania; past and present”, 1919).
“Kostë Çekrezi- I treti, i munguari” i sjell lexuesit jetën e njërit prej personazheve më interesantë të historisë shqiptare. Rrethanat e lanë në harresë Çekrezin, përkthyesin, gazetarin, historianin dhe politikanin e zjarrtë. Por, më në fund, kemi një përpjekje për ta rizbuluar dhe është rasti të themi me mirënjohje: Mirë-se-erdhe përsëri në botë Çekrez!
Ilir Ikonomi, gazetar
Një personalitet i madh i diasporës shqiptare.
Edi Rama, kryeministër i Shqipërisë.
Shaban Demiraj: Prejardhja e Shqiptarëve
Lënda e etnosit përjeton në kohë dhe hapësirë një dinamikë zhvillimi, duke iu nënshtruar në vijimësi shndërrimit, i përftuar ky edhe në sajë të përballjes me komponente që e rrethojnë ose gjëllijnë brenda tij, duke ndarë së bashku atë hapësirë jetike kompakte të bashkësisë etnike në fjalë, që gëzojmë sot të drejtën ta quajmë “shqiptare”.
Këtë argument, prejardhjen e shqiptarëve nën dritën e dëshmive që ofron gjuha shqipe në kohë dhe hapësirë, synon të ndajë me lexuesin prof. Shaban Demiraj, kur, pas vështrimit tërësor të “çështjes shqiptare” nga perspektiva e gjuhësisë diakronike, vjen në përfundimin e natyrshëm, se: “analiza e fakteve të shumta të gjuhës shqipe, të vështruara në evolucionin e tyre historik, dëshmon se stërgjyshërit e shqiptarëve në lashtësi kanë qenë fqinjët veriorë dhe veri-perëndimorë të grekëve të vjetër dhe të nënshtruarit e hershëm të Perandorisë Romake. Si rrjedhim, mendimi i mbrojtur nga një varg dijetarësh që shqiptarët e sotëm janë pasardhësit e drejtpërdrejtë të ilirëve jugorë gjen një mbështetje të fuqishme në dëshmitë e shumta të gjuhës shqipe, e cila është zhvilluar nëpërmjet evolucionit të një a disa dialekteve, që fliteshin në lashtësi pikërisht në trevat e Ilirisë Jugore”.
Këto fjalë hyrëse nuk arriti t’i formulojë dot vetë autori, prof. Shaban Demiraj, i cili u nda nga jeta një vit më parë, më 30 gusht 2014, pikërisht kur kaloi nëpër duar faqet e fundit të kësaj monografie, me dëshirën e mirë për të përjetuar edhe botimin sipas vullnetit të fundmë të tij.
Skeda e librit:
Titulli: Prejardhja e shqiptarëve
Autori: Shaban Demiraj
Gjinia: Monografi
Përgatiti për botim: Bardhyl Demiraj
Redaktor: Shaban Sinani
Botues: “Naimi” -Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-109-95-8
Nr. i faqeve: 344
Çmimi: 1500 lekë.
Këtë argument, prejardhjen e shqiptarëve nën dritën e dëshmive që ofron gjuha shqipe në kohë dhe hapësirë, synon të ndajë me lexuesin prof. Shaban Demiraj, kur, pas vështrimit tërësor të “çështjes shqiptare” nga perspektiva e gjuhësisë diakronike, vjen në përfundimin e natyrshëm, se: “analiza e fakteve të shumta të gjuhës shqipe, të vështruara në evolucionin e tyre historik, dëshmon se stërgjyshërit e shqiptarëve në lashtësi kanë qenë fqinjët veriorë dhe veri-perëndimorë të grekëve të vjetër dhe të nënshtruarit e hershëm të Perandorisë Romake. Si rrjedhim, mendimi i mbrojtur nga një varg dijetarësh që shqiptarët e sotëm janë pasardhësit e drejtpërdrejtë të ilirëve jugorë gjen një mbështetje të fuqishme në dëshmitë e shumta të gjuhës shqipe, e cila është zhvilluar nëpërmjet evolucionit të një a disa dialekteve, që fliteshin në lashtësi pikërisht në trevat e Ilirisë Jugore”.
Këto fjalë hyrëse nuk arriti t’i formulojë dot vetë autori, prof. Shaban Demiraj, i cili u nda nga jeta një vit më parë, më 30 gusht 2014, pikërisht kur kaloi nëpër duar faqet e fundit të kësaj monografie, me dëshirën e mirë për të përjetuar edhe botimin sipas vullnetit të fundmë të tij.
Skeda e librit:
Titulli: Prejardhja e shqiptarëve
Autori: Shaban Demiraj
Gjinia: Monografi
Përgatiti për botim: Bardhyl Demiraj
Redaktor: Shaban Sinani
Botues: “Naimi” -Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-109-95-8
Nr. i faqeve: 344
Çmimi: 1500 lekë.
Francesco Altimari: Urat e Arbërit
Urat e Arbërit: Kur shqiptarët u rindjenë të vetët
(nga parathënia e librit, shkruar nga prof. Shaban Sinani)
Autori i librit më të ri në gjuhën shqipe, me titullin shenjues Urat e Arbërit: filologu, gjuhëtari, antropologu, historiani i letërsisë Francesco Altimari prej dekadash është një emër ndaj të cilit mund të mbishkruhet në mënyrë dinjitoze vetë emri i albanologjisë bashkëkohore, si një tërësi dijesh e shkencash të identitetit shqiptar.
Libri më i ri i tij Urat e Arbërit, botim i bibliotekës albanologjike Naimi, është vetëm një prej provave të prishjes së rendit të mëhershëm në dijet shqiptare. Në kushtet e sotme, kur etnocentrizmit gjithnjë e më shumë po ia zë vendin eurocentrizmi, nuk është më e rëndësishme nëse qendra e studimeve albanologjike gjendet në Tiranë a Prishtinë, po nëse ajo po hapet e emancipohet si dije vetënjohjeje.
Dhe, natyrisht, urat e Arbërit të mbijetuar, urat e botës arbëreshe, të shumëfishta mes tyre: ura që ndërlidhin shekujt, ura që ndërlidhin arbëreshët e Sicilisë dhe ata të Kalabrisë, ura që lidhin arbëreshë e arvanitë dhe pastaj këta së bashku me kujtimin e një patria poesis, ura që bashkojnë pararilindjen me Rilindjen, ura në të cilat shtegtojnë edhe sot si kalorës të një urdhri ndriçimtar De Rada, Migjeni, I. Kadare dhe M. Camaj; ura përbashkuese të shqipes së autorëve më të vjetër arbëreshe me autorët klasikë të Veriut shqiptar; ura ekumenizmi që ndehen krenarisht e drejtpeshojnë njësinë shqiptare përmbi heterogjenitetin e proceseve historike, kulturore e fetare.
Ndër shenjat më të vjetra - sot simbol i një Europe të njësuar - ura duhet të jetë një kryeshenjë që ka lidhje jo vetëm me letërsinë dhe traditën kulturore, por dhe me vetë etnotipin e një kombi. Duke ia spikatur e certifikuar këtë shenjë shkencës shqiptare dhe lexuesve të saj, përkundër monumentalizimit tradicional të kështjellës krenare vetëruajtëse, Francesco Altimari e emancipon këtë dije metodologjikisht dhe si mendësi, e çliron prej gjithfarë kufijsh që, ndonëse ideologjikisht janë refuzuar, vazhdojnë të kenë fuqi veprimi pengues. Nëse kufijtë e atdheut shkojnë deri në atë thellësi ku shkon prekja me gjuhën e tjetrit dhe deri në atë gjerësi ku sapientia hermeneutica nuk ka punë, mund të thuhet se ky dijetar ia ka arritur të formësojë pa bujë dhe pa patetikë pikërisht ngushtësinë e shumë kategorive limes që shkenca shqiptare i ka pasur.
Në shtatë studimet për veprën e De Radës sërish nyja themelore njësuese është ura: urat midis romantizmit europian, bajronizmit, dhe veprës së poetit; urat midis shekullit të iluminizmit gjuhësor dhe shekullit të iluminizmit kombëtar; urat midis letërsisë së De Radës dhe mendimit poetik-letrar europian; urat midis letërsisë popullore dhe asaj refleksive; urat midis rilindësit arbëresh dhe lëvizjeve të mëdha kombëtare në vendet fqinje, si Risorgimento-ja dhe Neohelenizmi - Νεοελληνισμός (duke përfshirë dhe rolin e vetë shqiptarëve për shpalljen e ideve themelore të tij, pa përjashtuar ato ekspansioniste); urat midis ideologjisë albaniste pararilindëse dhe lëvizjes kombëtare të shek. XIX (sidomos në studimet Arbëreshët për Rilindjen e Shqipërisë dhe Napoli, vatra kulturore e Rilindjes dhe vatra letrare e De Radës). Të gjitha këto ura kishin bërë që shqiptarët tashmë të kuptonin se ishin të vetët; që përbën shkallën e parë të vetidentifikimit kombëtar. Ndonëse studime të lidhura ngushtësisht me pyetjet shkencore për projektin letrar të De Radës, ato i përgjigjen në nënshtrat pyetjes se kur shqiptarët, copëtuar në sanxhaqe e vilajete, me ndarje historike dhe kulturore prej fundit të Mesjetës, për herë të parë rinisën të ndihen si të njëri-tjetrit.
Koncepti i Francesco Altimarit, që mendimi rilindës ndër arbëreshët nuk ka qenë një zhvillim ishullor as në kohë dhe as në hapësirë është shkompleksues ndaj dijes shqiptare, e cila, në një anë e ka pranuar deri me mbiçmim vlerësimin e lartë të poetëve europianë për De Radën, por në anën tjetër e ka pasur të vështirë ta shohë atë të lidhur e të ndikuar edhe prej lëvizjes kombëtare për bashkimin e Italisë dhe për më tepër me idetë politike me ndikim europian në atë epokë.
Urat e Arbërit është një vepër që dëshmon jo vetëm dije të re, por dhe ekdotikë dhe epistemologji të re, mendësi të re. Ai vjen tek lexuesi shqiptar i sotëm si një propozim për të ndryshuar mendje, për të parë përmes dritaresh interpretuese më në brendësi të botës arbëreshe, mbijetesës së italo-shqiptarëve (sipas emërtimit të E. Çabejt) dhe rolit të tyre për zgjimin e vetëdijes kombëtare dhe të mendimit shqiptar.
Skeda e librit:
Autori: Francesco Altimari
Titulli: Urat e Arbërit
Recensues: Shaban Sinani
Matteo Mandalà
Përktheu dhe redaktoi: Gëzim Gurga
Ballina: Shpend Bengu
Botues: “Naimi” - Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-187-26-0
© Autori dhe “Naimi”- Shtëpi botuese dhe studio letrare
Numri i faqeve: 320
Çmimi: 1000 lekë.
(nga parathënia e librit, shkruar nga prof. Shaban Sinani)
Autori i librit më të ri në gjuhën shqipe, me titullin shenjues Urat e Arbërit: filologu, gjuhëtari, antropologu, historiani i letërsisë Francesco Altimari prej dekadash është një emër ndaj të cilit mund të mbishkruhet në mënyrë dinjitoze vetë emri i albanologjisë bashkëkohore, si një tërësi dijesh e shkencash të identitetit shqiptar.
Libri më i ri i tij Urat e Arbërit, botim i bibliotekës albanologjike Naimi, është vetëm një prej provave të prishjes së rendit të mëhershëm në dijet shqiptare. Në kushtet e sotme, kur etnocentrizmit gjithnjë e më shumë po ia zë vendin eurocentrizmi, nuk është më e rëndësishme nëse qendra e studimeve albanologjike gjendet në Tiranë a Prishtinë, po nëse ajo po hapet e emancipohet si dije vetënjohjeje.
Dhe, natyrisht, urat e Arbërit të mbijetuar, urat e botës arbëreshe, të shumëfishta mes tyre: ura që ndërlidhin shekujt, ura që ndërlidhin arbëreshët e Sicilisë dhe ata të Kalabrisë, ura që lidhin arbëreshë e arvanitë dhe pastaj këta së bashku me kujtimin e një patria poesis, ura që bashkojnë pararilindjen me Rilindjen, ura në të cilat shtegtojnë edhe sot si kalorës të një urdhri ndriçimtar De Rada, Migjeni, I. Kadare dhe M. Camaj; ura përbashkuese të shqipes së autorëve më të vjetër arbëreshe me autorët klasikë të Veriut shqiptar; ura ekumenizmi që ndehen krenarisht e drejtpeshojnë njësinë shqiptare përmbi heterogjenitetin e proceseve historike, kulturore e fetare.
Ndër shenjat më të vjetra - sot simbol i një Europe të njësuar - ura duhet të jetë një kryeshenjë që ka lidhje jo vetëm me letërsinë dhe traditën kulturore, por dhe me vetë etnotipin e një kombi. Duke ia spikatur e certifikuar këtë shenjë shkencës shqiptare dhe lexuesve të saj, përkundër monumentalizimit tradicional të kështjellës krenare vetëruajtëse, Francesco Altimari e emancipon këtë dije metodologjikisht dhe si mendësi, e çliron prej gjithfarë kufijsh që, ndonëse ideologjikisht janë refuzuar, vazhdojnë të kenë fuqi veprimi pengues. Nëse kufijtë e atdheut shkojnë deri në atë thellësi ku shkon prekja me gjuhën e tjetrit dhe deri në atë gjerësi ku sapientia hermeneutica nuk ka punë, mund të thuhet se ky dijetar ia ka arritur të formësojë pa bujë dhe pa patetikë pikërisht ngushtësinë e shumë kategorive limes që shkenca shqiptare i ka pasur.
Në shtatë studimet për veprën e De Radës sërish nyja themelore njësuese është ura: urat midis romantizmit europian, bajronizmit, dhe veprës së poetit; urat midis shekullit të iluminizmit gjuhësor dhe shekullit të iluminizmit kombëtar; urat midis letërsisë së De Radës dhe mendimit poetik-letrar europian; urat midis letërsisë popullore dhe asaj refleksive; urat midis rilindësit arbëresh dhe lëvizjeve të mëdha kombëtare në vendet fqinje, si Risorgimento-ja dhe Neohelenizmi - Νεοελληνισμός (duke përfshirë dhe rolin e vetë shqiptarëve për shpalljen e ideve themelore të tij, pa përjashtuar ato ekspansioniste); urat midis ideologjisë albaniste pararilindëse dhe lëvizjes kombëtare të shek. XIX (sidomos në studimet Arbëreshët për Rilindjen e Shqipërisë dhe Napoli, vatra kulturore e Rilindjes dhe vatra letrare e De Radës). Të gjitha këto ura kishin bërë që shqiptarët tashmë të kuptonin se ishin të vetët; që përbën shkallën e parë të vetidentifikimit kombëtar. Ndonëse studime të lidhura ngushtësisht me pyetjet shkencore për projektin letrar të De Radës, ato i përgjigjen në nënshtrat pyetjes se kur shqiptarët, copëtuar në sanxhaqe e vilajete, me ndarje historike dhe kulturore prej fundit të Mesjetës, për herë të parë rinisën të ndihen si të njëri-tjetrit.
Koncepti i Francesco Altimarit, që mendimi rilindës ndër arbëreshët nuk ka qenë një zhvillim ishullor as në kohë dhe as në hapësirë është shkompleksues ndaj dijes shqiptare, e cila, në një anë e ka pranuar deri me mbiçmim vlerësimin e lartë të poetëve europianë për De Radën, por në anën tjetër e ka pasur të vështirë ta shohë atë të lidhur e të ndikuar edhe prej lëvizjes kombëtare për bashkimin e Italisë dhe për më tepër me idetë politike me ndikim europian në atë epokë.
Urat e Arbërit është një vepër që dëshmon jo vetëm dije të re, por dhe ekdotikë dhe epistemologji të re, mendësi të re. Ai vjen tek lexuesi shqiptar i sotëm si një propozim për të ndryshuar mendje, për të parë përmes dritaresh interpretuese më në brendësi të botës arbëreshe, mbijetesës së italo-shqiptarëve (sipas emërtimit të E. Çabejt) dhe rolit të tyre për zgjimin e vetëdijes kombëtare dhe të mendimit shqiptar.
Skeda e librit:
Autori: Francesco Altimari
Titulli: Urat e Arbërit
Recensues: Shaban Sinani
Matteo Mandalà
Përktheu dhe redaktoi: Gëzim Gurga
Ballina: Shpend Bengu
Botues: “Naimi” - Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-187-26-0
© Autori dhe “Naimi”- Shtëpi botuese dhe studio letrare
Numri i faqeve: 320
Çmimi: 1000 lekë.
Roland Zisi: Studime kritiko-letrare për letërsinë shqipe
Lëndën e këtij libri e përbëjnë një varg referatesh, kumtesash dhe artikujsh që janë shkruar gjatë njëzetë vjetëve të fundit dhe botuar nëpër periodikë shkencorë ose akte konferencash, seminaresh e simpoziumesh kombëtare e ndërkombëtare në të cilat autori ka qenë pjesëmarrës. Në pjesën e parë të tij janë grupuar studimet për letërsinë arbëreshe, ndërsa në pjesën e dytë studimet për letërsinë shqipe të shek. XX. Janë kryesisht studime të karakterit historik dhe kritiko-letrar për autorë, vepra dhe procese letrare për dy periudha të rëndësishme të letërsisë shqipe, që pas kumtimit në veprimtari shkencore dhe botimit janë rishikuar e plotësuar. Një pjesë e tyre gjatë procesit të rishikimit, përpunimit dhe përditësimit formal e përmbajtësor, për shkak të afrisë tematike, janë shkrirë me njeri-tjetrin, duke krijuar kështu tekste shkencore kompakte e të pavarura.
Skeda e librit:
Autori: Roland Zisi
Titulli: Studime kritiko-letrare për letërsinë shqipe
Gjinia: Studime
Recensues: Shaban Sinani
Redaktor letrar: Naim Zoto
Botues: “Naimi” - Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-109-94-1
Nr. i faqeve: 296
Çmimi:1000 lekë.
Skeda e librit:
Autori: Roland Zisi
Titulli: Studime kritiko-letrare për letërsinë shqipe
Gjinia: Studime
Recensues: Shaban Sinani
Redaktor letrar: Naim Zoto
Botues: “Naimi” - Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-109-94-1
Nr. i faqeve: 296
Çmimi:1000 lekë.
Edelajda Cenaj-Çepa: Lef Nosi filolog
Një udhërrëfyes për fondet arkivistike të Lef Nosit
Monografia Lef Nosi filolog: studim historiko-letrar, arkeografik dhe filologjik i dr. Edelajda Cenajt-Çepajt është i pari studim monografik kushtuar trashëgimit dorëshkrimor letrar, publicistik, etnografik, gjuhësor dhe folkloristik të këtij personaliteti të rëndësisë parësore me kontribute shumëplanëshe për kulturën dhe identitetin shqiptar në gjysmën e parë të shekullit XX.
Studiuesja ka bërë kërkime disavjeçare në rezervàtin e koleksioneve të Lef Nosit, një prej fondkrijuesve më të mëdhenj të burimeve arkivistike të Shqipërisë në të gjitha kohërat; si autor, si mbledhës dhe si kodifikues i tyre; si paraprijës i rrjetit arkivor kombëtar shqiptar. Për herë të parë, përmes këtij libri, kërkuesit shkencorë do të kenë në duar një udhërrëfyes të sigurt për një lundrim efektiv në fondet arkivistike të Lef Nosit në të gjithë arkivat institucionalë të vendit: në AQSH, në arkivat vendorë, si dhe në rrjetin e arkivave shkencorë dhe të trashëgimisë, që ruhen pranë institucioneve të dijes kombëtare shqiptare. Përveç përshkrimit arkeografik, paraqitet me qartësi edhe puna thuajse krejt e panjohur e Lef Nosit si ndërmjetës me albanologjinë e Perëndimit, siç ka qenë në traditën e studimeve shqiptare qysh në shekullin XVIII (M. Boçari për F. Pouqueville-in, T. Kavalioti për J. Thunmann-in, K. Kristoforidhi e A. Meksi për G. Hahn-in, D. Voskopojari për W. Martin-Leake-un, Th. Mitko për G. Meyer-in).
I nisur si një projekt për njohjen, spikatjen dhe interpretimin e asaj pjese të trashëgimisë shkrimore e dorëshkrimore të Lef Nosit, që i takojnë letërsisë ose janë pranë saj (poezi e proza të shkurtra, publicistikë, përkthime e letërkëmbim), studimi është zgjeruar dhe thelluar edhe në disa fusha të tjera, si leksikologjia e leksikografia. Studiuesja, përmes krahasimit me mbledhësit bashkëkohës të traditës gojore shqiptare, sidomos me françeskâjt e mdhâj të urdhrit të të vegjëlve, përveçon profilin e dallueshëm të Lef Nosit, që, ndryshe prej të parëve, shfaqi interesa jo vetëm për lloje e nënlloje të poezisë heroike, por dhe për rrëfenjën e shkurtër dhe fabulën e thjeshtë historike, duke e shfaqur të njëjtën sjellje edhe në gjuhë, larg puritanizmit dhe namuzit leksikor të Rilindjes e të kohëve të mëvonshme. Përmes një tjetër krahasimi, lexuesi sheh në pasqyrë të njëri-tjetrit tre botues dhe tri politika botuese: Lef Nosin me Kopshtin letrar, Jeronim de Radën me Fiamurin e Arbërit dhe Faik Konicën me Albanian.
Në këtë monografi për herë të parë bëhet i njohur një fjalor shqip-shqip i panjohur i Lef Nosit, me mbi 5 mijë njësi leksikore dhe me qindra idioma e fjalë të urta, që ruhet në arkivin e Institutit të Gjuhësisë dhe të Letërsisë. Ndonëse në gjendje të dëmtuar, pasuria e këtij fjalori është krahasuar me fjalorët normativë të shqipes (1954, 1984), dhe në këtë proces janë bërë të njohura fjalët dhe kuptimet e munguara prej tij. Autorja ka përfshirë në librin e saj edhe disa sprova botimi të këtij fjalori, duke manifestuar formimin e saj si filologe dhe leksikografe. Ajo ka bërë kërkime përtej dorëshkrimit të këtij fjalori, për të hapur perspektivën e një botimi të plotë të fondit leksikografik të Lef Nosit.
Skeda e librit:
Titulli: Lef Nosi filolog
Autore: Edelajda Cenaj-Çepa
Gjinia: Studim monografik
Redaktor shkencor: Shaban Sinani
Recensues: Prof. as.dr. Albert Riska
Prof. as. dr. Evalda PACI
Redaktor letrar: Naim Zoto
Botues: “Naimi” - Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-109-93-4
Copyright: Autore
Nr. i faqeve: 320
Çmimi: 1000 lekë.
Monografia Lef Nosi filolog: studim historiko-letrar, arkeografik dhe filologjik i dr. Edelajda Cenajt-Çepajt është i pari studim monografik kushtuar trashëgimit dorëshkrimor letrar, publicistik, etnografik, gjuhësor dhe folkloristik të këtij personaliteti të rëndësisë parësore me kontribute shumëplanëshe për kulturën dhe identitetin shqiptar në gjysmën e parë të shekullit XX.
Studiuesja ka bërë kërkime disavjeçare në rezervàtin e koleksioneve të Lef Nosit, një prej fondkrijuesve më të mëdhenj të burimeve arkivistike të Shqipërisë në të gjitha kohërat; si autor, si mbledhës dhe si kodifikues i tyre; si paraprijës i rrjetit arkivor kombëtar shqiptar. Për herë të parë, përmes këtij libri, kërkuesit shkencorë do të kenë në duar një udhërrëfyes të sigurt për një lundrim efektiv në fondet arkivistike të Lef Nosit në të gjithë arkivat institucionalë të vendit: në AQSH, në arkivat vendorë, si dhe në rrjetin e arkivave shkencorë dhe të trashëgimisë, që ruhen pranë institucioneve të dijes kombëtare shqiptare. Përveç përshkrimit arkeografik, paraqitet me qartësi edhe puna thuajse krejt e panjohur e Lef Nosit si ndërmjetës me albanologjinë e Perëndimit, siç ka qenë në traditën e studimeve shqiptare qysh në shekullin XVIII (M. Boçari për F. Pouqueville-in, T. Kavalioti për J. Thunmann-in, K. Kristoforidhi e A. Meksi për G. Hahn-in, D. Voskopojari për W. Martin-Leake-un, Th. Mitko për G. Meyer-in).
I nisur si një projekt për njohjen, spikatjen dhe interpretimin e asaj pjese të trashëgimisë shkrimore e dorëshkrimore të Lef Nosit, që i takojnë letërsisë ose janë pranë saj (poezi e proza të shkurtra, publicistikë, përkthime e letërkëmbim), studimi është zgjeruar dhe thelluar edhe në disa fusha të tjera, si leksikologjia e leksikografia. Studiuesja, përmes krahasimit me mbledhësit bashkëkohës të traditës gojore shqiptare, sidomos me françeskâjt e mdhâj të urdhrit të të vegjëlve, përveçon profilin e dallueshëm të Lef Nosit, që, ndryshe prej të parëve, shfaqi interesa jo vetëm për lloje e nënlloje të poezisë heroike, por dhe për rrëfenjën e shkurtër dhe fabulën e thjeshtë historike, duke e shfaqur të njëjtën sjellje edhe në gjuhë, larg puritanizmit dhe namuzit leksikor të Rilindjes e të kohëve të mëvonshme. Përmes një tjetër krahasimi, lexuesi sheh në pasqyrë të njëri-tjetrit tre botues dhe tri politika botuese: Lef Nosin me Kopshtin letrar, Jeronim de Radën me Fiamurin e Arbërit dhe Faik Konicën me Albanian.
Në këtë monografi për herë të parë bëhet i njohur një fjalor shqip-shqip i panjohur i Lef Nosit, me mbi 5 mijë njësi leksikore dhe me qindra idioma e fjalë të urta, që ruhet në arkivin e Institutit të Gjuhësisë dhe të Letërsisë. Ndonëse në gjendje të dëmtuar, pasuria e këtij fjalori është krahasuar me fjalorët normativë të shqipes (1954, 1984), dhe në këtë proces janë bërë të njohura fjalët dhe kuptimet e munguara prej tij. Autorja ka përfshirë në librin e saj edhe disa sprova botimi të këtij fjalori, duke manifestuar formimin e saj si filologe dhe leksikografe. Ajo ka bërë kërkime përtej dorëshkrimit të këtij fjalori, për të hapur perspektivën e një botimi të plotë të fondit leksikografik të Lef Nosit.
Skeda e librit:
Titulli: Lef Nosi filolog
Autore: Edelajda Cenaj-Çepa
Gjinia: Studim monografik
Redaktor shkencor: Shaban Sinani
Recensues: Prof. as.dr. Albert Riska
Prof. as. dr. Evalda PACI
Redaktor letrar: Naim Zoto
Botues: “Naimi” - Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-109-93-4
Copyright: Autore
Nr. i faqeve: 320
Çmimi: 1000 lekë.
Teuta Toska: Elemente të mendësisë shqiptare në frazeologji
Elemente të mendësisë shqiptare në frazeologji një studim monografik
Njësitë frazeologjike, në mungesë të dokumenteve të hershme të kulturës së shqipes, vlerësohen prej nesh si një letërsi e hershme, duke u formësuar në nivelin e formës së shprehjes (sipas termit të përdorur nga L.Hjelmslev) pothuajse nga po ato përftesa që e karakterizojnë letërsinë popullore. Duke i grupuar sipas tematikave të caktuara, duke krijuar fushat frazeologjike (tërësi njësish të grupuara sipas temës së përbashkët, sipas konceptit të përbashkët që shenjojnë), duke i renditur njëra pas tjetrës sipas asaj që shenjojnë, përftohet një ligjërim me karakteristika poetike dhe “pasqyra”, edhe pse pak me mjegull, e shpirtit të një kombi.
Skeda e librit:
Titulli: Elemente të mendësisë shqiptare në frazeologji
Autore: Teuta Toska
Gjinia: monografi
Recensentë: Prof. dr. Valter Memishaj, prof. dr. Ali Jashari
Redaktorë shkencorë: Prof. dr. Shezai Rrokaj, prof. as. dr. Albert Riska, prof. dr. Emine Sadiku
Ballina: “m&b”
Botues: “Naimi” - shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-109-70-5
Copyright i këtij botimi ©: Autori
Njësitë frazeologjike, në mungesë të dokumenteve të hershme të kulturës së shqipes, vlerësohen prej nesh si një letërsi e hershme, duke u formësuar në nivelin e formës së shprehjes (sipas termit të përdorur nga L.Hjelmslev) pothuajse nga po ato përftesa që e karakterizojnë letërsinë popullore. Duke i grupuar sipas tematikave të caktuara, duke krijuar fushat frazeologjike (tërësi njësish të grupuara sipas temës së përbashkët, sipas konceptit të përbashkët që shenjojnë), duke i renditur njëra pas tjetrës sipas asaj që shenjojnë, përftohet një ligjërim me karakteristika poetike dhe “pasqyra”, edhe pse pak me mjegull, e shpirtit të një kombi.
Skeda e librit:
Titulli: Elemente të mendësisë shqiptare në frazeologji
Autore: Teuta Toska
Gjinia: monografi
Recensentë: Prof. dr. Valter Memishaj, prof. dr. Ali Jashari
Redaktorë shkencorë: Prof. dr. Shezai Rrokaj, prof. as. dr. Albert Riska, prof. dr. Emine Sadiku
Ballina: “m&b”
Botues: “Naimi” - shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-109-70-5
Copyright i këtij botimi ©: Autori
Ardian-Christian Kyçyku: Kissland
Ardian Kyçyku vepron brenda një kodi metaforik dhe në heronjtë e veprës secili mund të gjejë vetveten dhe historinë origjinale të një kombi si Shqipëria.
“Kisland” ndërtohet i tëri mbi dashurinë, dashuri që duket sikur lëviz e tëra në varreza dhe mes aromës së vdekjes.
Në këtë roman (si dhe tek të tjerët e A. Kyçykut) mund të nënvizosh se simbolika është shumë e fortë dhe krejt vepra mund të quhet e tillë, e ngritur në një arkitekturë simbolike. Qoftë duke u nisur edhe nga mënyra se si autori i ka ngjizur dhe pagëzuar personazhet e veta.
Ai rrëfen si një vëzhgues që futet nën lëkurën e personazhit, i cili është “qendra” dhe ngjan me “kalorësin” që udhëton në dashuri mes jetës dhe vdekjes, dehshëm kah kësaj të fundit me sukseset e joshjes që të gjallët nuk mund ta kenë plotërisht.
Stili i të shkruarit të tij është befasi. Mënyra e ndërtimit të tekstit, lidhja e kapitujve me njëri-tjetrin, jo në mënyrën e zakonshme tradiconale, me “parakapituj” e më pas me kapituj (X?V, XV, ?XI, X?I, X?X?I?I etj)., janë një element që mund të studiohet dhe deshifrohet si një drejtim më vete.
Afëria me vdekjen në këtë roman mund të duket fatale, por pikërisht prej kësaj mënyrë të pari, përjetimi bëhet më i fortë dhe më i vërtetë. Zëri i Kyçykut guxon të thotë me të lartë ato që projektimi ynë, dëshirat tona pëshpërisin mbase që në lindje, por që i fshihemi, apriori apo jo.
Për sa i përket estetikës kompozicionale, romani i Kyçykut është ndërtuar sipas parimeve të një leximi shumënivelësh dhe të paralelshëm. Një ngjarje “bosht” dashurie, rreth së cilës vërtiten dhjetëra ngjarje të tjera, jo më pak të rëndëisshme, një personazh “kryesor”, i cili është njëkohësisht i shumëpersonazhshëm në emra e botë të përmbysura e të rikrijuara. Në realitet e në imagjinatë. Siç vëren studiuesi Ragip Sylaj, Ardian-Christian Kyçyku është mjeshtër i rrëfimit. “Motivet e ritmeve të gulçuara të jetës nën diktaturën komuniste janë preokupim i këtij autori për ta strukturuar ngrehinën e tij artistike. Por, ajo që është me rëndësi parësore për veprën e këtij autori në materializimin e tyre është origjinaliteti estetik... Në faqet e librave të lidhur stilistikisht është shtrirë harta shpirtërore e narratorit, ku janë vënë piketat që e ndajnë fushën e së bukurës e të së shëmtuarës, mbi të cilën identifikohet filozofia poetike, si filozofi e ekzistencës”. (Ragip Sylaj, “Estetika e misterit”).
Ardian Kyçyku është një mjeshtër i metaforës. Libri vetë ngjan me një metaforë të madhe me një mënyrë letrare plot finesë e thellësi psikanalitike. Stili i Kyçykut vjen me vërtetësinë e metaperceptimit, si një depërtim ku bashkohet fort edhe intuita, më i thellë mbase edhe se psikanaliza.
Skeda e librit:
Titulli: Kissland
Autor: Ardian-Christian Kyçyku
Gjinia: Roman me fëmini
Redaktor: Naim Zoto
Ballina: m&b
Botues: Librarium Haemus, 2014
ISBN: 978-606-8093-50-5
© Autori
Çmimi: 1000 lekë.
“Kisland” ndërtohet i tëri mbi dashurinë, dashuri që duket sikur lëviz e tëra në varreza dhe mes aromës së vdekjes.
Në këtë roman (si dhe tek të tjerët e A. Kyçykut) mund të nënvizosh se simbolika është shumë e fortë dhe krejt vepra mund të quhet e tillë, e ngritur në një arkitekturë simbolike. Qoftë duke u nisur edhe nga mënyra se si autori i ka ngjizur dhe pagëzuar personazhet e veta.
Ai rrëfen si një vëzhgues që futet nën lëkurën e personazhit, i cili është “qendra” dhe ngjan me “kalorësin” që udhëton në dashuri mes jetës dhe vdekjes, dehshëm kah kësaj të fundit me sukseset e joshjes që të gjallët nuk mund ta kenë plotërisht.
Stili i të shkruarit të tij është befasi. Mënyra e ndërtimit të tekstit, lidhja e kapitujve me njëri-tjetrin, jo në mënyrën e zakonshme tradiconale, me “parakapituj” e më pas me kapituj (X?V, XV, ?XI, X?I, X?X?I?I etj)., janë një element që mund të studiohet dhe deshifrohet si një drejtim më vete.
Afëria me vdekjen në këtë roman mund të duket fatale, por pikërisht prej kësaj mënyrë të pari, përjetimi bëhet më i fortë dhe më i vërtetë. Zëri i Kyçykut guxon të thotë me të lartë ato që projektimi ynë, dëshirat tona pëshpërisin mbase që në lindje, por që i fshihemi, apriori apo jo.
Për sa i përket estetikës kompozicionale, romani i Kyçykut është ndërtuar sipas parimeve të një leximi shumënivelësh dhe të paralelshëm. Një ngjarje “bosht” dashurie, rreth së cilës vërtiten dhjetëra ngjarje të tjera, jo më pak të rëndëisshme, një personazh “kryesor”, i cili është njëkohësisht i shumëpersonazhshëm në emra e botë të përmbysura e të rikrijuara. Në realitet e në imagjinatë. Siç vëren studiuesi Ragip Sylaj, Ardian-Christian Kyçyku është mjeshtër i rrëfimit. “Motivet e ritmeve të gulçuara të jetës nën diktaturën komuniste janë preokupim i këtij autori për ta strukturuar ngrehinën e tij artistike. Por, ajo që është me rëndësi parësore për veprën e këtij autori në materializimin e tyre është origjinaliteti estetik... Në faqet e librave të lidhur stilistikisht është shtrirë harta shpirtërore e narratorit, ku janë vënë piketat që e ndajnë fushën e së bukurës e të së shëmtuarës, mbi të cilën identifikohet filozofia poetike, si filozofi e ekzistencës”. (Ragip Sylaj, “Estetika e misterit”).
Ardian Kyçyku është një mjeshtër i metaforës. Libri vetë ngjan me një metaforë të madhe me një mënyrë letrare plot finesë e thellësi psikanalitike. Stili i Kyçykut vjen me vërtetësinë e metaperceptimit, si një depërtim ku bashkohet fort edhe intuita, më i thellë mbase edhe se psikanaliza.
Skeda e librit:
Titulli: Kissland
Autor: Ardian-Christian Kyçyku
Gjinia: Roman me fëmini
Redaktor: Naim Zoto
Ballina: m&b
Botues: Librarium Haemus, 2014
ISBN: 978-606-8093-50-5
© Autori
Çmimi: 1000 lekë.
Romario Xhaferri: Melodi trishtimi
Shënim i botuesit
“A do bëhet ëndrra ime?”
Në këto kohë të vështira për librin hyrja e një poeti në derën e botuesit e dyfishon sikletin e këtij të fundit, kur kujton episodet e përsëritura me tregtarët (termi “libër-ar” nuk vlen në tregun shqiptar) e librit, të cilët kanë ngritur një pritë disashkallëshe: për librat me poezi nuk e kalon dot as trotuarin e kioskës, jo më të ofrohesh!
Por takimi me poetin Romario Xhaferrin, një student i filozofisë në Tiranë, më kujtoi fëmijërinë dhe rininë time kur, para librave, sidomos atyre me poezi, gati harroja të haja vaktin e radhës. Ndryshe nga shumica e fëmijëve dhe të rinjve të sotëm, të cilët për librat dhe dijen sot (ashtu si për punën nesër) kanë të njëjtin raport që “Ufo”-t kanë me planetin tonë (më duket gjetje gjeniale ajo që një biznesmen themeloi një universitet me këtë emër), Romario më befasoi me pasionin për artin dhe letërsinë. Edhe ai m’u duk si “Ufo”, por në sensin e kundërt, një poet, natyrisht në fillimet e rrugës, të cilin mund ta ilustroje me atë që Shekspiri thotë diku në tragjeditë e tij: “Kjo botë u shthur, o prapësi, o dreq!/ Që paskam lindur të të ndreq!”, një mision ky i përhershëm i të gjithë poetëve dhe artit në përgjithësi. Dhe, për çudi, ndër fjalët çelësa të këtij poeti të ri janë “ëndrrat”, “hijet”, “fantazmat”, “makthet”, “pasqyrat”, “varret”, “engjëjt”, “djajtë” etj. Në poezinë me titull “Vdes për ty, jeto për mua”, Romario duket se thotë për veten: “Ti nuk je në rregull,/Më thoshin të gjithë,/Te unë kish’ mjegull,/E mjegull jam sërish”.
Natyrisht, duke patur parasysh moshën e poetit (ka lindur në Lushnjë, më 27 prill 1994, dhe këto ditë mbush 20 vjeç), një pjesë jo e vogël e vjershave lidhen me shqetësimet e moshës, me (mos)realizimin e dashurisë apo ndjenjës. Por, sipas meje, edhe pse duhet të ishte e kundërta, poezitë e tij më të mira nuk janë ato të ndjenjës apo që lidhen me moshën (madje, disa prej të cilave mund të shmangeshin nga botimi), por poezitë meditative, ku gjetjet apo detajet poetike përcjellin mesazhe dhe kumte të karakterit filozofik apo social. Si, për shembull, në poezinë me titull “Vallë”: “Në mendje të maleve,/Vallë, është dielli?/Në zemër të detit,/Vallë, është qielli?// Në thelb të përrallave,/Vallë, është mbreti?/E në qendër të qiellit,/Vallë, është deti?...”; në poezinë “Engjëll apo djall”: “…/ Jam sinonim i të mirës në sytë e mi,/Jam sinonim i të keqes në sytë e mi tek ti./S’më kupton? As unë veten.//...Është djall ai engjëll që kundërshton,/Apo engjëll ai djall që pranon?!”; në poezinë “Ishulli i vdekjes”: “Ecja në ishullin e vdekjes, si ecja në majë t’tehut t’thikës./E kafshë nuk ka, janë veç pasqyrimet e shformuara t’njerëzve...”; në poezinë “Tek tymosja një cigare”: “Tek tymosja një cigare,/Në kafenenë e përhershme,/Zemra m’rrahu si kurrë më parë,/M’erdhën fjalë të pandreqshme.//Krejt papritur rrodhën lotët,/E zemra krejt u nda,/Sa shpejt që prishen botët,/Nga një fjalë që thjesht u tha”; në poezinë “Njerëz”: “Mallkoj veten që jam pjesë e kësaj sage kanibale./ Shpresëthithës të ndyrë, aq sa mishi u vjen erë,/Kët’ tokë t’pafajshme e shndërruan në gërmadhë”; në poezinë “Valixhja me ëndrra”: “Një valixhe me ëndrra ma shqyen tmerret,/E vajtoj valixhen si toka diellin kur terret,/Vazhdoj të eci me valixhen e shqyer,/Ashtu t’çjerr në zemër e mbaj ngjitur,/ Kam shumë arsye për të urryer,/Por vendosa, valixhen ta mbaj për tu ngritur”.
Por ka disa poezi tek te cilat mund të dallosh lehtë mesazhe të përcjella me një finesë të veçantë si tek “Britma”, ku poeti zbulon: “Një zë i çjerrë e një oshtimë shurdhuese,/Përhapet si jehonë në boshësinë e mendjes time,/E nuk mund të gjej asnjë rrugëdalje shpëtuese,/Nga kjo britmë të çliroj cektësinë e qenies sime” apo tek “Makthi...”: “Po sikur të zgjohem një ditë,/Dhe gjithçka të ketë ndryshuar,/Po sikur koha t’mos m’ket’ prit’,/Dhe përpara t’ketë vazhduar.//Po sikur jeta t’më ketë braktisur,/Në këtë vend pa rend,/ E jeta t’mos më kujtohet si ka nisur,/Si një endacak rrugëve të end...”. Në një poezi me referencë të kuptueshme për shoqëritë nën diktat, Romario thotë: tek “Arkëmortin e ndërtoj vetë”: “Fati s’më deshi dhe ju ma dirigjuat gjith’ kët’ jetë,/M’vjen keq gjakthithës, por arkëmortin e ndërtoj vetë”; kurse tek “Përralla nga fundi i botës”: “Demonin gjakthithës-njeri, thonë, e panë, thithte,/Gjakun e njerëzve pa mëshirë, thjesht veç uri,/Që ushtrinë demoniake djallit t’ia përgatiste,/E do t’na ribënte gjersa t’mos kish më njerëzi.//Të gjithë të zezat, thonë, i panë, na prisnin,/Në hije të fshehur na qëndronin sipër kokës,/Çudi si ndonjëherë mund dhe të të habisin,/Këto përralla që vijnë nga fundi i botës”. Kurse për Shqipërinë e kaosit shkruan: “Ku po shkoni, o mjeranë? Në këtë tokë pa bimë e farë,/Ktheni kokën e anash shihni; shihni trutë si u janë përtharë./Në luginën e mbushur me njerëz pa kokë, pa besë,/Thuamni, këtu dielli do lindë apo errësirë do mbesë?”. Poeti është i zoti që me pak fjalë të portretizojë tipa të tillë, si: “Frika do të të pushtojë, nga koka te thembra./E, si i ngrirë, nën vuajtje do të mbesësh,/Nën thumbimin e frikës i gjallë do të vdesësh.//Më thuaj, thuamë tani, a ke frikë?!” Apo: “E, mos thuaj unë vendos mbi dhimbjet,/ Ashtu si zoti bekon botën me lindjet,/ Se ti flet e tremb, por ti dot nuk dënon,/ T’ishe engjëll qeshje, por qan që s’je demon”. Më tej: “Të gjithë janë vrasës, të hedhin hi syve,/ E ti s’mund t’i ndalësh; u përket atyre”.
Në një nga poezitë e para që lexova nga Romario Xhaferri, ajo me titull “I zënë në shtatë pasqyra”, gjeta dy vargje të shpërndara, por që unë po i bashkoj: “A do të bëhet ëndrra ime?... Më jep ti një shenjë...”. Duke lexuar, pastaj, të gjithë librin e parë me poezi të Romario Xhaferrit mund të thuash me bindje se “shenjat” e tij janë të mbara, ndonëse duhet thënë që ka përpara një rrugë të mundimshme që shumë e nisin por pak ia dalin në krye. Problemi është tamam ashtu si e thotë bukur Romario: “E fjalët e mia mbahen në një fije,/Të jem si ju, a të jem një hije?!”. Me bindjen se Romario Xhaferri nuk do të jetë “një hije”, por “do të bëjë hije” në letrat shqipe, ua lë radhën lexuesve për të thënë fjalën e fundit.
Naim Zoto
Tiranë, 15 janar 2014.
Skeda e librit:
Titulli: Melodi trishtimi
Autor: Romario Xhaferri
Gjinia: poezi
Redaktor: Naim Zoto
Botues: “Naimi”- Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
© Autori
Nr. i faqeve: 174
Çmimi: 800 lekë
“A do bëhet ëndrra ime?”
Në këto kohë të vështira për librin hyrja e një poeti në derën e botuesit e dyfishon sikletin e këtij të fundit, kur kujton episodet e përsëritura me tregtarët (termi “libër-ar” nuk vlen në tregun shqiptar) e librit, të cilët kanë ngritur një pritë disashkallëshe: për librat me poezi nuk e kalon dot as trotuarin e kioskës, jo më të ofrohesh!
Por takimi me poetin Romario Xhaferrin, një student i filozofisë në Tiranë, më kujtoi fëmijërinë dhe rininë time kur, para librave, sidomos atyre me poezi, gati harroja të haja vaktin e radhës. Ndryshe nga shumica e fëmijëve dhe të rinjve të sotëm, të cilët për librat dhe dijen sot (ashtu si për punën nesër) kanë të njëjtin raport që “Ufo”-t kanë me planetin tonë (më duket gjetje gjeniale ajo që një biznesmen themeloi një universitet me këtë emër), Romario më befasoi me pasionin për artin dhe letërsinë. Edhe ai m’u duk si “Ufo”, por në sensin e kundërt, një poet, natyrisht në fillimet e rrugës, të cilin mund ta ilustroje me atë që Shekspiri thotë diku në tragjeditë e tij: “Kjo botë u shthur, o prapësi, o dreq!/ Që paskam lindur të të ndreq!”, një mision ky i përhershëm i të gjithë poetëve dhe artit në përgjithësi. Dhe, për çudi, ndër fjalët çelësa të këtij poeti të ri janë “ëndrrat”, “hijet”, “fantazmat”, “makthet”, “pasqyrat”, “varret”, “engjëjt”, “djajtë” etj. Në poezinë me titull “Vdes për ty, jeto për mua”, Romario duket se thotë për veten: “Ti nuk je në rregull,/Më thoshin të gjithë,/Te unë kish’ mjegull,/E mjegull jam sërish”.
Natyrisht, duke patur parasysh moshën e poetit (ka lindur në Lushnjë, më 27 prill 1994, dhe këto ditë mbush 20 vjeç), një pjesë jo e vogël e vjershave lidhen me shqetësimet e moshës, me (mos)realizimin e dashurisë apo ndjenjës. Por, sipas meje, edhe pse duhet të ishte e kundërta, poezitë e tij më të mira nuk janë ato të ndjenjës apo që lidhen me moshën (madje, disa prej të cilave mund të shmangeshin nga botimi), por poezitë meditative, ku gjetjet apo detajet poetike përcjellin mesazhe dhe kumte të karakterit filozofik apo social. Si, për shembull, në poezinë me titull “Vallë”: “Në mendje të maleve,/Vallë, është dielli?/Në zemër të detit,/Vallë, është qielli?// Në thelb të përrallave,/Vallë, është mbreti?/E në qendër të qiellit,/Vallë, është deti?...”; në poezinë “Engjëll apo djall”: “…/ Jam sinonim i të mirës në sytë e mi,/Jam sinonim i të keqes në sytë e mi tek ti./S’më kupton? As unë veten.//...Është djall ai engjëll që kundërshton,/Apo engjëll ai djall që pranon?!”; në poezinë “Ishulli i vdekjes”: “Ecja në ishullin e vdekjes, si ecja në majë t’tehut t’thikës./E kafshë nuk ka, janë veç pasqyrimet e shformuara t’njerëzve...”; në poezinë “Tek tymosja një cigare”: “Tek tymosja një cigare,/Në kafenenë e përhershme,/Zemra m’rrahu si kurrë më parë,/M’erdhën fjalë të pandreqshme.//Krejt papritur rrodhën lotët,/E zemra krejt u nda,/Sa shpejt që prishen botët,/Nga një fjalë që thjesht u tha”; në poezinë “Njerëz”: “Mallkoj veten që jam pjesë e kësaj sage kanibale./ Shpresëthithës të ndyrë, aq sa mishi u vjen erë,/Kët’ tokë t’pafajshme e shndërruan në gërmadhë”; në poezinë “Valixhja me ëndrra”: “Një valixhe me ëndrra ma shqyen tmerret,/E vajtoj valixhen si toka diellin kur terret,/Vazhdoj të eci me valixhen e shqyer,/Ashtu t’çjerr në zemër e mbaj ngjitur,/ Kam shumë arsye për të urryer,/Por vendosa, valixhen ta mbaj për tu ngritur”.
Por ka disa poezi tek te cilat mund të dallosh lehtë mesazhe të përcjella me një finesë të veçantë si tek “Britma”, ku poeti zbulon: “Një zë i çjerrë e një oshtimë shurdhuese,/Përhapet si jehonë në boshësinë e mendjes time,/E nuk mund të gjej asnjë rrugëdalje shpëtuese,/Nga kjo britmë të çliroj cektësinë e qenies sime” apo tek “Makthi...”: “Po sikur të zgjohem një ditë,/Dhe gjithçka të ketë ndryshuar,/Po sikur koha t’mos m’ket’ prit’,/Dhe përpara t’ketë vazhduar.//Po sikur jeta t’më ketë braktisur,/Në këtë vend pa rend,/ E jeta t’mos më kujtohet si ka nisur,/Si një endacak rrugëve të end...”. Në një poezi me referencë të kuptueshme për shoqëritë nën diktat, Romario thotë: tek “Arkëmortin e ndërtoj vetë”: “Fati s’më deshi dhe ju ma dirigjuat gjith’ kët’ jetë,/M’vjen keq gjakthithës, por arkëmortin e ndërtoj vetë”; kurse tek “Përralla nga fundi i botës”: “Demonin gjakthithës-njeri, thonë, e panë, thithte,/Gjakun e njerëzve pa mëshirë, thjesht veç uri,/Që ushtrinë demoniake djallit t’ia përgatiste,/E do t’na ribënte gjersa t’mos kish më njerëzi.//Të gjithë të zezat, thonë, i panë, na prisnin,/Në hije të fshehur na qëndronin sipër kokës,/Çudi si ndonjëherë mund dhe të të habisin,/Këto përralla që vijnë nga fundi i botës”. Kurse për Shqipërinë e kaosit shkruan: “Ku po shkoni, o mjeranë? Në këtë tokë pa bimë e farë,/Ktheni kokën e anash shihni; shihni trutë si u janë përtharë./Në luginën e mbushur me njerëz pa kokë, pa besë,/Thuamni, këtu dielli do lindë apo errësirë do mbesë?”. Poeti është i zoti që me pak fjalë të portretizojë tipa të tillë, si: “Frika do të të pushtojë, nga koka te thembra./E, si i ngrirë, nën vuajtje do të mbesësh,/Nën thumbimin e frikës i gjallë do të vdesësh.//Më thuaj, thuamë tani, a ke frikë?!” Apo: “E, mos thuaj unë vendos mbi dhimbjet,/ Ashtu si zoti bekon botën me lindjet,/ Se ti flet e tremb, por ti dot nuk dënon,/ T’ishe engjëll qeshje, por qan që s’je demon”. Më tej: “Të gjithë janë vrasës, të hedhin hi syve,/ E ti s’mund t’i ndalësh; u përket atyre”.
Në një nga poezitë e para që lexova nga Romario Xhaferri, ajo me titull “I zënë në shtatë pasqyra”, gjeta dy vargje të shpërndara, por që unë po i bashkoj: “A do të bëhet ëndrra ime?... Më jep ti një shenjë...”. Duke lexuar, pastaj, të gjithë librin e parë me poezi të Romario Xhaferrit mund të thuash me bindje se “shenjat” e tij janë të mbara, ndonëse duhet thënë që ka përpara një rrugë të mundimshme që shumë e nisin por pak ia dalin në krye. Problemi është tamam ashtu si e thotë bukur Romario: “E fjalët e mia mbahen në një fije,/Të jem si ju, a të jem një hije?!”. Me bindjen se Romario Xhaferri nuk do të jetë “një hije”, por “do të bëjë hije” në letrat shqipe, ua lë radhën lexuesve për të thënë fjalën e fundit.
Naim Zoto
Tiranë, 15 janar 2014.
Skeda e librit:
Titulli: Melodi trishtimi
Autor: Romario Xhaferri
Gjinia: poezi
Redaktor: Naim Zoto
Botues: “Naimi”- Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
© Autori
Nr. i faqeve: 174
Çmimi: 800 lekë
Petraq Zoto: Enigma e një ftese
Skeda e librit:
Titulli: Enigma e një ftese
Autor: Petraq Zoto
Gjinia: Tregime të zgjedhura
Redaktor: Teodor Laço
Përkujdesja letrare: Tatiana Zoto
Përkujdesja grafike: Edval Zoto
ISBN: 978-9928-109-68-2
© Autori
Botues: “Naimi”- Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
Nr. i faqeve: 288
Çmimi: 700 lekë.
Titulli: Enigma e një ftese
Autor: Petraq Zoto
Gjinia: Tregime të zgjedhura
Redaktor: Teodor Laço
Përkujdesja letrare: Tatiana Zoto
Përkujdesja grafike: Edval Zoto
ISBN: 978-9928-109-68-2
© Autori
Botues: “Naimi”- Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
Nr. i faqeve: 288
Çmimi: 700 lekë.
Mimoza Cika-Kelmendi: Shansi gjerman dhe shqiptarët
Më në fund flet edhe protagonisti i të ashtuquajturit “shansi gjerman për Shqipërinë”, ish-ministri i Jashtëm gjerman, Hans Dietrich Gensher. Biseda gjendet në librin më të ri të Mimoza Cika-Kelmendit, “Shansi gjerman dhe shqiptarët”, botimet “Naimi”. Mimoza Cika-Kelmendi prej afro dy dekadash ka bërë gazetaren në një nga mediat më të njohura në shkallë evropiane dhe botërore, Deutsche Welle. Por, e ndërgjegjshme për këtë fat, ajo ka ditur të ngrihet mbi rutinën që shoqëron çdo profesion, duke realizuar ideimin dhe botimin në vitet e fundit të tre librave, njëri prej të cilëve, pikërisht “Shansi gjerman dhe shqiptarët” promovohet sot në një nga sallat e Muzeut Historik Kombëtar me praninë e kolegëve, diplomatëve dhe dashamirësve të librit. Në këtë promovim merr pjesë edhe kryetari i Kuvendit të Shqipërisë, Ilir Meta. Kolegë të autores si Artur Zheji, Aleksandër Çipa, Ani Ruci, historiani Dorian Koçi prezantuan për të pranishmit vlerat e librit, duke përgëzuar autoren.
I sapopublikuar nga botimet “Naimi”, “Shansi gjerman...” i Mimoza Cika-Kelmendit përmbledh mbi 40 intervista me “VIP”-at e politikës, duke iu referuar zhvillimeve politike në trikëndshin Tiranë-Shkup-Prishtinë në raport me Bonin, një nga kryeqendrat e Bashkimit Europian, ku shqiptarët si komb kërkojnë të integrohen. Në libër gjenden një galeri e tërë politike me opinionet dhe gjykimet e tyre, që nga Rugova, Berisha, Thaçi, Ali Ahmeti, Fatos Nano, Ilir Meta, Edi Rama deri tek ekspertë të diplomacisë botërore për Europën e Ballkanin.
Autore e librit Mimoza Cika-Kelmendi thotë: “Para se të më lindte ideja e librit, kisha formuluar në mendje titullin: “Shansi gjerman dhe shqiptarët”. Në fakt, këtë titull, në formën “Shansi i humbur...”, e kishim bërë shpesh objekt bisedash në vitet ’80 në Tiranë, kur sapo kisha përfunduar studimet për gjuhë-letërsi shqipe. Pas vizitës së dështuar të Shtrausit në Shqipërinë tonë komuniste, në vitin 1984, në rrethe të ngushta, sa herë që hapnim “biseda me zarar”, shpesh përsëritej hipoteza “Eh, sikur të ishim lidhur me Gjermaninë...”. Në atë kohë që gjithçka dukej sikur po merrte rrokullimën, sidomos ekonomia, ardhja e një politikani perëndimor në mes të Tiranës, ca më shumë gjerman, na ndezte më kot fantazinë. Ndërkohë, të isha gazetare e një prej radiostacioneve më të fuqishme të botës as që bëhej fjalë. Se fati im nuk ishte veçse një grimcë e vogël e fatit të vendit tim, Shqipërisë. Për më tej, “shansi gjerman” nuk është veçse një metaforë për shansin evropian, ku Gjermania është një nga shtyllat kryesore. Ndërsa meditoja rreth fatit tim dhe librit njëkohësisht, konstatova se këtij libri nuk duhet t’i mungonin intervistat me dy personazhe të “shansit të humbur” dhe “shansit të realizuar”, përkatësisht ish-udhëheqësit të fundit komunist shqiptar, Ramiz Alia, dhe ish-ministrit të Jashtëm gjerman, Hans Dietrich Genscher. Kështu mori formë dhe emër libri im më i ri: “Shansi gjerman dhe shqiptarët”, ku përshihen mbi 40 intervista me personalitetet më të larta të politikës e kulturës shqiptare, apo diplomatë e ekspertë të Ballkanit në dekadën e fundit”.
Krahas librit të ri, u prezantua edhe botimi i plotësuar i librit “Kadare ndryshe” të Mimoza Cika-Kelmendit. Sipas studiuesit Shaban Sinani, “Mimoza Cika-Kelmendi e ka ruajtur fjalën e I. Kadaresë bisedë pas bisede dhe tani na ofron një libër që mund të quhej “Shqipëria në 20 vjet në vështrimin e I. Kadaresë”. Mendimi i I. Kadaresë për çështjet më të rëndësishme të jetës së shqiptarëve në kapërcyell të shekullit të 20-të drejt shekullit të 21-të ka një kushtëzim gjenetik, etnogjenetik, që i bën nder atij që e shpreh dhe atij që e bën publik. Ky është një libër që u jep një ndihmë të vlefshme studiuesve të letërsisë, të historishkrimit letrar në veçanti, të historisë së shkrimeve, të historisë së kulturës dhe qytetërimeve, të historisë së feve dhe të identitetit kombëtar, por po aq edhe atyre që janë të interesuar për studion e shkrimtarit, ku është privilegj të hysh, dhe Mimoza Cika-Kelmendi është një prej atyre që e ka përjetuar këtë privilegj”.
Skeda e librit:
Autore: Mimoza Cika - Kelmendi
Titulli: Shansi gjerman dhe shqiptarët
Redaktor: Naim Zoto
Botues: “Naimi” – Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
Copyright: Autore
ISBN: 978-9928-109-56-9
Numri i faqeve: 286
Çmimi: 700 lekë.
I sapopublikuar nga botimet “Naimi”, “Shansi gjerman...” i Mimoza Cika-Kelmendit përmbledh mbi 40 intervista me “VIP”-at e politikës, duke iu referuar zhvillimeve politike në trikëndshin Tiranë-Shkup-Prishtinë në raport me Bonin, një nga kryeqendrat e Bashkimit Europian, ku shqiptarët si komb kërkojnë të integrohen. Në libër gjenden një galeri e tërë politike me opinionet dhe gjykimet e tyre, që nga Rugova, Berisha, Thaçi, Ali Ahmeti, Fatos Nano, Ilir Meta, Edi Rama deri tek ekspertë të diplomacisë botërore për Europën e Ballkanin.
Autore e librit Mimoza Cika-Kelmendi thotë: “Para se të më lindte ideja e librit, kisha formuluar në mendje titullin: “Shansi gjerman dhe shqiptarët”. Në fakt, këtë titull, në formën “Shansi i humbur...”, e kishim bërë shpesh objekt bisedash në vitet ’80 në Tiranë, kur sapo kisha përfunduar studimet për gjuhë-letërsi shqipe. Pas vizitës së dështuar të Shtrausit në Shqipërinë tonë komuniste, në vitin 1984, në rrethe të ngushta, sa herë që hapnim “biseda me zarar”, shpesh përsëritej hipoteza “Eh, sikur të ishim lidhur me Gjermaninë...”. Në atë kohë që gjithçka dukej sikur po merrte rrokullimën, sidomos ekonomia, ardhja e një politikani perëndimor në mes të Tiranës, ca më shumë gjerman, na ndezte më kot fantazinë. Ndërkohë, të isha gazetare e një prej radiostacioneve më të fuqishme të botës as që bëhej fjalë. Se fati im nuk ishte veçse një grimcë e vogël e fatit të vendit tim, Shqipërisë. Për më tej, “shansi gjerman” nuk është veçse një metaforë për shansin evropian, ku Gjermania është një nga shtyllat kryesore. Ndërsa meditoja rreth fatit tim dhe librit njëkohësisht, konstatova se këtij libri nuk duhet t’i mungonin intervistat me dy personazhe të “shansit të humbur” dhe “shansit të realizuar”, përkatësisht ish-udhëheqësit të fundit komunist shqiptar, Ramiz Alia, dhe ish-ministrit të Jashtëm gjerman, Hans Dietrich Genscher. Kështu mori formë dhe emër libri im më i ri: “Shansi gjerman dhe shqiptarët”, ku përshihen mbi 40 intervista me personalitetet më të larta të politikës e kulturës shqiptare, apo diplomatë e ekspertë të Ballkanit në dekadën e fundit”.
Krahas librit të ri, u prezantua edhe botimi i plotësuar i librit “Kadare ndryshe” të Mimoza Cika-Kelmendit. Sipas studiuesit Shaban Sinani, “Mimoza Cika-Kelmendi e ka ruajtur fjalën e I. Kadaresë bisedë pas bisede dhe tani na ofron një libër që mund të quhej “Shqipëria në 20 vjet në vështrimin e I. Kadaresë”. Mendimi i I. Kadaresë për çështjet më të rëndësishme të jetës së shqiptarëve në kapërcyell të shekullit të 20-të drejt shekullit të 21-të ka një kushtëzim gjenetik, etnogjenetik, që i bën nder atij që e shpreh dhe atij që e bën publik. Ky është një libër që u jep një ndihmë të vlefshme studiuesve të letërsisë, të historishkrimit letrar në veçanti, të historisë së shkrimeve, të historisë së kulturës dhe qytetërimeve, të historisë së feve dhe të identitetit kombëtar, por po aq edhe atyre që janë të interesuar për studion e shkrimtarit, ku është privilegj të hysh, dhe Mimoza Cika-Kelmendi është një prej atyre që e ka përjetuar këtë privilegj”.
Skeda e librit:
Autore: Mimoza Cika - Kelmendi
Titulli: Shansi gjerman dhe shqiptarët
Redaktor: Naim Zoto
Botues: “Naimi” – Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
Copyright: Autore
ISBN: 978-9928-109-56-9
Numri i faqeve: 286
Çmimi: 700 lekë.
Nilo Borgia: Murgjit bazilianë të Italisë në Shqipëri
“Një vepër me vlera të jashtëzakonshme për historinë e Shqipërisë”
“Një vepër me vlera të jashtëzakonshme për historinë e Shqipërisë”, kështu është konsideruar nga albanologët libri më i ri për Himarën e shekujve XVI-XVIII, i sapohedhur në qarkullim nga shtëpia botuese “Naimi”. Me këtë rast, në bashkëpunim me Ministrinë e Kulturës, vepra e Nilo Borgia-s, që botohet në gjuhën shqipe nën titullin “Murgjit bazilianë të Italisë në Shqipëri - Shënime mbi misionet në Himarë: shek. XVI-XVIII”, u promovua në sallën e Ministrisë së Kulturës, Tiranë, ku, përveç studiuesve vendas, ishin të pranishëm edhe albanologët e njohur nga Italia, prof. Francesco Altimari e Matteo Mandalà.
Personalitet i botës arbëreshe në vitet ’30 të shekullit të kaluar, autori përshkruhet kështu nga Eqrem Çabej: “Nilo Borgia e kaloi pothuajse gjithë jetën e tij në Grottaferrata afër Romës. Ishte një gjë prekëse të shihje këtë plak sa interesohej për gjuhën e të parëve dhe për studimin e saj gjer në ditët e fundit të jetës së tij. Me zell të madh gjurmonte nëpër arkiva dokumentet që i përkasin Shqipërisë dhe monumentet e vjetra gjuhësore. Gjatë një bisede aty nga viti 1940 ai i kumtoi shkruesit të këtyre rreshtave se kishte zbuluar në arkivat e Vatikanit një dokument gjuhësor shqip të vjetër, më të vjetër se ato që dihen gjer tani. Vdekja mjerisht e ndaloi atë të na jepte të dhëna më konkrete rreth kësaj çështjeje me rëndësi themelore për gjuhësinë shqiptare. Kujtimi i tij do të mbetet i gjallë në lëmin e albanistikës”.
Matteo Mandalà, i cili ka shkruar parathënien e botimit të librit në gjuhën shqipe, veçon dy merita të kësaj vepre: “Figura si murgjit Nilo Catalano, Filoteo Zassi, Basilio Matranga, Giuseppe Schirò morën pjesë aktivisht në lëvizjen kulturore të shek. XVIII. Njohja dhe studimi i kësaj lëvizje është e domosdoshme për të kuptuar zanafillën e romantizmit shqiptar, që deri më sot është përshkruar si një pemë madhështore pa rrënjë. Nga kjo pikëpamje, merita e parë e veprës së Nilo Borgia-s qëndron në faktin se ajo përshkruan një ndër periudhat më të dendura të kulturës mbarëshqiptare, e cila patjetër duhet thelluar e studiuar më tej, duke mbetur një imperativ për historiografinë e sotme shqiptare”. Merita e dytë, sipas prof. Mandalà-it “ka të bëjë me kontributin e jashtëzakonshëm të njohurive që jepen nga burimet arkivore dhe dokumentet e shumta që botohen për të parën herë. Dokumentacioni i përpunuar nga misionarët dhe nga Nilo Borgia përbën një burim të rëndësishëm që i lejon historianët dhe studiuesit të rindërtojnë, edhe pse me rezervat që rrjedhin natyrshëm nga dëshmi të tilla, dinamikën e disa zhvillimeve në trevat jugore të Shqipërisë ku më shumë se gjetkë është ndier pesha e konflikteve etnike, sociale dhe fetare. Nëse Himara e shek. XVIII gëzon privilegjin të jetë përshkruar gjatë periudhës historike të tranzicionit të vështirë kulturor dhe fetar, kjo u detyrohet misionarëve bazilianë që punuan aty, por edhe historianit Nilo Borgia, i cili, disa shekuj më vonë, e ringjalli veprën e tyre të jashtëzakonshme”.
Prof. Francesco Altimari tha se, duke u nisur nga botimi i librit të Nilo Borgia-s, mund të thuhet pa asnjë dyshim se shekulli i XVIII nuk mund të konsiderohet më si “shekulli i heshtjes” për shqiptarët. Përkundrazi, me këtë vepër të botuar tashmë edhe në gjuhën shqipe, si edhe me disa vepra të tjera albanologjike të botuara së fundi për kontributin e arbëreshëve në Itali, dëshmohen rrënjët e rilindjes dhe formatimit të kombit shqiptar me identitet të përcaktuar.
Prof. Shaban Sinani nga Qendra e Studimeve Albanologjike, Tiranë, vlerëson: “Kemi të bëjmë me një botim të rrallë dhe të rëndësishëm në fushën albanologjike, ku dalin në dritë dokumente origjinale nga Arkivi i Vatikanit, të cilat dëshmojnë përpjekjet e vazhdueshme të misionarëve të krishterë e sidomos të atyre me origjinë shqiptare për të ruajtur lidhjet e Shqipërisë me botën perëndimore. Libri do t’u vijë në ndihmë studiuesve të historisë së Shqipërisë, albanologëve, studentëve dhe lexuesit në përgjithësi. Botimi i kësaj vepre të munguar plotëson një boshllëk të madh për sa i përket historisë së përkatësisë fetare të asaj krahine dhe ndihmesës që kanë dhënë priftërinjtë me origjinë shqiptare për të lidhur Shqipërinë me qytetërimin perëndimor në periudhën e errët të pushtimit otoman dhe të myslimanizmit të detyrueshëm të trojeve shqiptare”.
Botuesi shprehu mirënjohjen për mbështetjen që Ministria e Kulturës i dha projektit për përkthimin dhe botimin e veprës së Nilo Borgia-s “I monaci basiliani d’Italia in Albania 1-2” (Shënime të historisë së misioneve apostolike në Shqipëri në shek. XVI-XVIII, botuar në Romë, vëll. I dhe II), ndërkohë vlerësoi profesionalizmin e përkthyeses së librit, Mimoza Hysa.
Skeda e librit:
Autori: Nilo Borgia
Titulli: Murgjit bazilianë të Italisë në Shqipëri-Shënime mbi misionet në Himarë: shek. XVI-XVIII.
Përktheu prej origjinalit në gjuhën shqipe: Mimoza Hysa
Redaktor: Prof. Shaban Sinani
Recensues: Prof. Matteo Mandalà, Prof. Pëllumb Xhufi
ISBN: ISBN: 978-9928-109-67-5
Copyright në gjuhën shqipe: “Naimi” - shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
Numri i faqeve: 376
Çmimi: 1500 lekë
“Një vepër me vlera të jashtëzakonshme për historinë e Shqipërisë”, kështu është konsideruar nga albanologët libri më i ri për Himarën e shekujve XVI-XVIII, i sapohedhur në qarkullim nga shtëpia botuese “Naimi”. Me këtë rast, në bashkëpunim me Ministrinë e Kulturës, vepra e Nilo Borgia-s, që botohet në gjuhën shqipe nën titullin “Murgjit bazilianë të Italisë në Shqipëri - Shënime mbi misionet në Himarë: shek. XVI-XVIII”, u promovua në sallën e Ministrisë së Kulturës, Tiranë, ku, përveç studiuesve vendas, ishin të pranishëm edhe albanologët e njohur nga Italia, prof. Francesco Altimari e Matteo Mandalà.
Personalitet i botës arbëreshe në vitet ’30 të shekullit të kaluar, autori përshkruhet kështu nga Eqrem Çabej: “Nilo Borgia e kaloi pothuajse gjithë jetën e tij në Grottaferrata afër Romës. Ishte një gjë prekëse të shihje këtë plak sa interesohej për gjuhën e të parëve dhe për studimin e saj gjer në ditët e fundit të jetës së tij. Me zell të madh gjurmonte nëpër arkiva dokumentet që i përkasin Shqipërisë dhe monumentet e vjetra gjuhësore. Gjatë një bisede aty nga viti 1940 ai i kumtoi shkruesit të këtyre rreshtave se kishte zbuluar në arkivat e Vatikanit një dokument gjuhësor shqip të vjetër, më të vjetër se ato që dihen gjer tani. Vdekja mjerisht e ndaloi atë të na jepte të dhëna më konkrete rreth kësaj çështjeje me rëndësi themelore për gjuhësinë shqiptare. Kujtimi i tij do të mbetet i gjallë në lëmin e albanistikës”.
Matteo Mandalà, i cili ka shkruar parathënien e botimit të librit në gjuhën shqipe, veçon dy merita të kësaj vepre: “Figura si murgjit Nilo Catalano, Filoteo Zassi, Basilio Matranga, Giuseppe Schirò morën pjesë aktivisht në lëvizjen kulturore të shek. XVIII. Njohja dhe studimi i kësaj lëvizje është e domosdoshme për të kuptuar zanafillën e romantizmit shqiptar, që deri më sot është përshkruar si një pemë madhështore pa rrënjë. Nga kjo pikëpamje, merita e parë e veprës së Nilo Borgia-s qëndron në faktin se ajo përshkruan një ndër periudhat më të dendura të kulturës mbarëshqiptare, e cila patjetër duhet thelluar e studiuar më tej, duke mbetur një imperativ për historiografinë e sotme shqiptare”. Merita e dytë, sipas prof. Mandalà-it “ka të bëjë me kontributin e jashtëzakonshëm të njohurive që jepen nga burimet arkivore dhe dokumentet e shumta që botohen për të parën herë. Dokumentacioni i përpunuar nga misionarët dhe nga Nilo Borgia përbën një burim të rëndësishëm që i lejon historianët dhe studiuesit të rindërtojnë, edhe pse me rezervat që rrjedhin natyrshëm nga dëshmi të tilla, dinamikën e disa zhvillimeve në trevat jugore të Shqipërisë ku më shumë se gjetkë është ndier pesha e konflikteve etnike, sociale dhe fetare. Nëse Himara e shek. XVIII gëzon privilegjin të jetë përshkruar gjatë periudhës historike të tranzicionit të vështirë kulturor dhe fetar, kjo u detyrohet misionarëve bazilianë që punuan aty, por edhe historianit Nilo Borgia, i cili, disa shekuj më vonë, e ringjalli veprën e tyre të jashtëzakonshme”.
Prof. Francesco Altimari tha se, duke u nisur nga botimi i librit të Nilo Borgia-s, mund të thuhet pa asnjë dyshim se shekulli i XVIII nuk mund të konsiderohet më si “shekulli i heshtjes” për shqiptarët. Përkundrazi, me këtë vepër të botuar tashmë edhe në gjuhën shqipe, si edhe me disa vepra të tjera albanologjike të botuara së fundi për kontributin e arbëreshëve në Itali, dëshmohen rrënjët e rilindjes dhe formatimit të kombit shqiptar me identitet të përcaktuar.
Prof. Shaban Sinani nga Qendra e Studimeve Albanologjike, Tiranë, vlerëson: “Kemi të bëjmë me një botim të rrallë dhe të rëndësishëm në fushën albanologjike, ku dalin në dritë dokumente origjinale nga Arkivi i Vatikanit, të cilat dëshmojnë përpjekjet e vazhdueshme të misionarëve të krishterë e sidomos të atyre me origjinë shqiptare për të ruajtur lidhjet e Shqipërisë me botën perëndimore. Libri do t’u vijë në ndihmë studiuesve të historisë së Shqipërisë, albanologëve, studentëve dhe lexuesit në përgjithësi. Botimi i kësaj vepre të munguar plotëson një boshllëk të madh për sa i përket historisë së përkatësisë fetare të asaj krahine dhe ndihmesës që kanë dhënë priftërinjtë me origjinë shqiptare për të lidhur Shqipërinë me qytetërimin perëndimor në periudhën e errët të pushtimit otoman dhe të myslimanizmit të detyrueshëm të trojeve shqiptare”.
Botuesi shprehu mirënjohjen për mbështetjen që Ministria e Kulturës i dha projektit për përkthimin dhe botimin e veprës së Nilo Borgia-s “I monaci basiliani d’Italia in Albania 1-2” (Shënime të historisë së misioneve apostolike në Shqipëri në shek. XVI-XVIII, botuar në Romë, vëll. I dhe II), ndërkohë vlerësoi profesionalizmin e përkthyeses së librit, Mimoza Hysa.
Skeda e librit:
Autori: Nilo Borgia
Titulli: Murgjit bazilianë të Italisë në Shqipëri-Shënime mbi misionet në Himarë: shek. XVI-XVIII.
Përktheu prej origjinalit në gjuhën shqipe: Mimoza Hysa
Redaktor: Prof. Shaban Sinani
Recensues: Prof. Matteo Mandalà, Prof. Pëllumb Xhufi
ISBN: ISBN: 978-9928-109-67-5
Copyright në gjuhën shqipe: “Naimi” - shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
Numri i faqeve: 376
Çmimi: 1500 lekë
Miranda Vickers & James Pettifer: Çështja çame - Etapa e re
Etapa e re e çështjes çame
“Marrëdhëniet greko-shqiptare rrezikohen seriozisht nga dështimi për të zgjidhur çështjen çame. Kjo çështje, natyrisht, që nuk mund të zgjidhet vetëm mes Shqipërisë, Greqisë dhe organizatave që përfaqësojnë popullsinë çame. Një zgjidhje e drejtë dhe e qëndrueshme mund të arrihet vetëm me ndërmjetësimin ndërkombëtar, me mbështetje nga institucionet e BE-së dhe me udhëheqje të qartë nga Shtetet e Bashkuara”. Në këtë konkluzion kanë arritur me ekspertizën e tyre studiuesit Miranda Vickers dhe James Pettifer, të njohur vitet e fundit për disa botime interesante për Ballkanin dhe veçmas për shqiptarët. Libri më i i ri i tyre “Çështja çame: etapa e re”, publikuar përmes një botimi dygjuhësh (anglisht dhe shqip me përkthim të Xhevdet Shehut) nga shtëpia botuese “Naimi”, siç duket dhe nga titulli, merr në analizë zhvillimet e fundit të çështjes çame, ende e pazgjidhur nga diplomacia dhe politika. Autorët, me një gjuhë tepër lakonike, merren me zbardhjen e të ashtuquajturit “Traktat të miqësisë” mes Shqipërisë e Greqisë dhe ndikimit të tij për çështjen çame, faktorët dhe nismat e reja politike në dhjetë vjetshin e fundit në të dy vendet përkatëse dhe rezonancën e tyre në politikën ndërkombëtare. Në libër jepen detaje dhe argumente për qëndrimet ndaj çështjes çame nga protagonistët politikë të periudhës tranzitive prej regjimit totalitar në shoqërinë e hapur, duke nisur nga roli i Sali Berishës deri tek qëndrimet më të reja të qeverisjes aktuale. Një vend të posaçëm zë analiza për përfaqësimin politik të komunitetit çam nga ana e PDIU dhe ndikimi i saj. Por, përveç aspektit politik, autorët e librit “Çështja çame: etapa e re” kanë ndjekur me vëmendje zhvillimet në terren, duke konstatuar që emigrantët shqiptarë po popullojnë tokat çame në Greqi.
Skeda e librit:
Titulli: Çështja çame: Etapa e re (botim dygjuhësh; shqip dhe anglisht)
Autorë: Miranda Vickers - James Pettifer
Botues: “Naimi”- www.botimenaimi.com
Përktheu: Xhevdet Shehu
Gjuha: shqip dhe anglisht
Nr. i faqeve: 122
Çmimi: 500 lekë
ISBN: 978-9928-109-69-9
Viti i botimit: 2014
“Marrëdhëniet greko-shqiptare rrezikohen seriozisht nga dështimi për të zgjidhur çështjen çame. Kjo çështje, natyrisht, që nuk mund të zgjidhet vetëm mes Shqipërisë, Greqisë dhe organizatave që përfaqësojnë popullsinë çame. Një zgjidhje e drejtë dhe e qëndrueshme mund të arrihet vetëm me ndërmjetësimin ndërkombëtar, me mbështetje nga institucionet e BE-së dhe me udhëheqje të qartë nga Shtetet e Bashkuara”. Në këtë konkluzion kanë arritur me ekspertizën e tyre studiuesit Miranda Vickers dhe James Pettifer, të njohur vitet e fundit për disa botime interesante për Ballkanin dhe veçmas për shqiptarët. Libri më i i ri i tyre “Çështja çame: etapa e re”, publikuar përmes një botimi dygjuhësh (anglisht dhe shqip me përkthim të Xhevdet Shehut) nga shtëpia botuese “Naimi”, siç duket dhe nga titulli, merr në analizë zhvillimet e fundit të çështjes çame, ende e pazgjidhur nga diplomacia dhe politika. Autorët, me një gjuhë tepër lakonike, merren me zbardhjen e të ashtuquajturit “Traktat të miqësisë” mes Shqipërisë e Greqisë dhe ndikimit të tij për çështjen çame, faktorët dhe nismat e reja politike në dhjetë vjetshin e fundit në të dy vendet përkatëse dhe rezonancën e tyre në politikën ndërkombëtare. Në libër jepen detaje dhe argumente për qëndrimet ndaj çështjes çame nga protagonistët politikë të periudhës tranzitive prej regjimit totalitar në shoqërinë e hapur, duke nisur nga roli i Sali Berishës deri tek qëndrimet më të reja të qeverisjes aktuale. Një vend të posaçëm zë analiza për përfaqësimin politik të komunitetit çam nga ana e PDIU dhe ndikimi i saj. Por, përveç aspektit politik, autorët e librit “Çështja çame: etapa e re” kanë ndjekur me vëmendje zhvillimet në terren, duke konstatuar që emigrantët shqiptarë po popullojnë tokat çame në Greqi.
Skeda e librit:
Titulli: Çështja çame: Etapa e re (botim dygjuhësh; shqip dhe anglisht)
Autorë: Miranda Vickers - James Pettifer
Botues: “Naimi”- www.botimenaimi.com
Përktheu: Xhevdet Shehu
Gjuha: shqip dhe anglisht
Nr. i faqeve: 122
Çmimi: 500 lekë
ISBN: 978-9928-109-69-9
Viti i botimit: 2014
Greta Aliaj & Arjan Melonashi: Vorbull '91 - Demokraci dhe pushtet
Një libër për Shqipërinë e viteve ’90 në syrin e gazetarit Arian Melonashi
“Ai nuk punon më mbi programin, por mbi ëndrrën, mbi atë që ka krijuar vetë e ua ka injektuar edhe ndjekësve, nuk flet e shpjegon se si do të realizohet ajo, por blofon duke imagjinuar se sa bukur do të jetë atëherë... kur të kryhet. Autosugjestionohet. Dëgjon veten me kureshtje të çiltër në ekranin e TV dhe mrekullohet se sa bukur ka folur, se sa fort e kanë duartrokitur, mallëngjehet para një fëmije që i zgjat lule e nuk mendon se ajo skenë është pjella e servilizmit të ri, krijesë e lajkatarit të parë që me siguri gjendet diku aty rrotull tij. Kështu, çdo ditë prangon shpirtin e vet, asgjëson energjinë e dobishme, mbyt punën konstruktive dhe me takime, mitingje, konferenca, mbledhje, uzurpon masmedian dhe kjo e fundit nën-ndërgjegjen e popullit, i cili, pak nga pak, mësohet të bashkëjetojë me imazhin shtypës e të pashmangshëm, me imazhin e gënjeshtërt të njeriut gjithnjë në aktivitet, në lëvizje, të palodhur, të interesuar për gjithçka, që zë çdo ditë e më tepër hapësirë, atë hapësirë e kohë që ua merr të tjerëve, në fund të fundit, duke shtrënguar e mbyllur, duke ndryrë kështu inteligjencën, krijimtarinë, unin, etjen, ethen, egon, arrivizmin e shumë e shumë individëve, që dalëngadalë heqin dorë të lodhur nga qëllimet, idealet, ëndrrat e shpresat e tyre, për t’iu kushtuar mbijetesës, radhës, mbushjes së ujit e zënieve të kota me komshinjtë...“.
(fragment nga libri)
Skeda e librit:
Titulli: Vorbull ‘91
Autorë: Greta Aliaj & Arjan Melonashi
Gjinia: Shënime publicistike
Redaktor: Naim Zoto
Botues: “Naimi” - Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-109-80-4
Copyright: Autor
Nr. i faqeve: 232
Çmimi: 700 lekë.
“Ai nuk punon më mbi programin, por mbi ëndrrën, mbi atë që ka krijuar vetë e ua ka injektuar edhe ndjekësve, nuk flet e shpjegon se si do të realizohet ajo, por blofon duke imagjinuar se sa bukur do të jetë atëherë... kur të kryhet. Autosugjestionohet. Dëgjon veten me kureshtje të çiltër në ekranin e TV dhe mrekullohet se sa bukur ka folur, se sa fort e kanë duartrokitur, mallëngjehet para një fëmije që i zgjat lule e nuk mendon se ajo skenë është pjella e servilizmit të ri, krijesë e lajkatarit të parë që me siguri gjendet diku aty rrotull tij. Kështu, çdo ditë prangon shpirtin e vet, asgjëson energjinë e dobishme, mbyt punën konstruktive dhe me takime, mitingje, konferenca, mbledhje, uzurpon masmedian dhe kjo e fundit nën-ndërgjegjen e popullit, i cili, pak nga pak, mësohet të bashkëjetojë me imazhin shtypës e të pashmangshëm, me imazhin e gënjeshtërt të njeriut gjithnjë në aktivitet, në lëvizje, të palodhur, të interesuar për gjithçka, që zë çdo ditë e më tepër hapësirë, atë hapësirë e kohë që ua merr të tjerëve, në fund të fundit, duke shtrënguar e mbyllur, duke ndryrë kështu inteligjencën, krijimtarinë, unin, etjen, ethen, egon, arrivizmin e shumë e shumë individëve, që dalëngadalë heqin dorë të lodhur nga qëllimet, idealet, ëndrrat e shpresat e tyre, për t’iu kushtuar mbijetesës, radhës, mbushjes së ujit e zënieve të kota me komshinjtë...“.
(fragment nga libri)
Skeda e librit:
Titulli: Vorbull ‘91
Autorë: Greta Aliaj & Arjan Melonashi
Gjinia: Shënime publicistike
Redaktor: Naim Zoto
Botues: “Naimi” - Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-109-80-4
Copyright: Autor
Nr. i faqeve: 232
Çmimi: 700 lekë.
Kiço Blushi: Gjuha e gjakut
Kur dashuria shpërblehet me egërsi të verbër
Më mirë në burg apo në shtëpi? Në romanin e ri të Kiço Blushit, botimet “Naimi”, dilema nuk i referohet botës së krimit, por njerëzve të zakonshëm që, edhe kur duan të dëshmojnë mirësi dhe dashuri, marrin si shpërblim të kundërtën. Pas disa vjetësh në emigracion, burri kthehet në shtëpi, diku në një nga fshatrat e Lezhës. Mirëpo një aromë parfumi e gruas, që mezi e priste njeriun e saj më të dashur, si edhe disa ndryshime të tjera në "Shqipërine e re", do të shkaktojnë "ububu"-në e një xhelozie të tërbuar, pasuar me viktima të pafajshme. Burri projekton “të dashurin” e gruas dhe kërkon që ajo vetë ta ekzekutojë për të dëshmuar me prova të kundërtën... Nga ana tjetër, t’atit të vajzës, një rapsodi vejan, sikur të mos i mjaftonte edhe turpi pse dikur kishte kënduar një këngë për Diktatorin e përmbysur (dhe për këtë militantët e pushtetit të ri e kishin sakatuar), tashmë i kthehet edhe vajza lëneshë...
S'e çfarë do të ndodhë, pse do të ndodhë; këtë e thotë shkrimtari Kiço Blushi përmes një rrëfimi dhe analize të hollë për shpirtin dhe mendjen e trazuar të shqiptarit të sotëm, ku hipokrizia dhe egërsia është bërë stil jetese.
Skeda e librit:
Autor: Kiço Blushi
Titulli: Gjuha e gjakut
Gjinia: roman
Redaktor: Naim Zoto
ISBN: 978-9928-109-65-1
© Autori
Nr. i faqeve: 160
Çmimi: 500 lekë
Botues: “Naimi”- Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
Më mirë në burg apo në shtëpi? Në romanin e ri të Kiço Blushit, botimet “Naimi”, dilema nuk i referohet botës së krimit, por njerëzve të zakonshëm që, edhe kur duan të dëshmojnë mirësi dhe dashuri, marrin si shpërblim të kundërtën. Pas disa vjetësh në emigracion, burri kthehet në shtëpi, diku në një nga fshatrat e Lezhës. Mirëpo një aromë parfumi e gruas, që mezi e priste njeriun e saj më të dashur, si edhe disa ndryshime të tjera në "Shqipërine e re", do të shkaktojnë "ububu"-në e një xhelozie të tërbuar, pasuar me viktima të pafajshme. Burri projekton “të dashurin” e gruas dhe kërkon që ajo vetë ta ekzekutojë për të dëshmuar me prova të kundërtën... Nga ana tjetër, t’atit të vajzës, një rapsodi vejan, sikur të mos i mjaftonte edhe turpi pse dikur kishte kënduar një këngë për Diktatorin e përmbysur (dhe për këtë militantët e pushtetit të ri e kishin sakatuar), tashmë i kthehet edhe vajza lëneshë...
S'e çfarë do të ndodhë, pse do të ndodhë; këtë e thotë shkrimtari Kiço Blushi përmes një rrëfimi dhe analize të hollë për shpirtin dhe mendjen e trazuar të shqiptarit të sotëm, ku hipokrizia dhe egërsia është bërë stil jetese.
Skeda e librit:
Autor: Kiço Blushi
Titulli: Gjuha e gjakut
Gjinia: roman
Redaktor: Naim Zoto
ISBN: 978-9928-109-65-1
© Autori
Nr. i faqeve: 160
Çmimi: 500 lekë
Botues: “Naimi”- Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
Zamira Çavo: Ridimensionimi i Rilindjes
Nëse më kritikoni se kam hyjnizuar Rilindjen iu them: Po, e kam bërë me vetëdije! Nën trysninë e hedhjes poshtë të gjithçkaje që kemi krijuar, gjykoj që kemi nevojë të krenohemi me ato që realisht na bëjnë krenarë. Ndaj kam synuar të sjell qasjen pozitive ndaj figurave njerëzore të Rilindjes. Çdo njeri nuk është hero, por heronjtë e mendjes janë padyshim njerëz dhe si të tillë kanë gabime, por vlera e tyre ngrihet përtej çdo vogëlsie, keqdashje apo keqpërdorimi.
Nëse më kritikoni se kam “cenuar” vlerat e popullit dhe trashëgiminë e tij kulturore, duke vënë theksin në disa anë negative të trashëguara, iu them: Po, e kam bërë me vetëdije, për të treguar se duhet të zgjohemi e të mësojmë nga e kaluara. Gabimet që përsëriten shndërrohen në faje dhe dënohen. Historia na ka dënuar. Nuk jemi kurrë shumë vonë për të kapur ritmet e kohës.
Zamira Çavo
Nëse më kritikoni se kam “cenuar” vlerat e popullit dhe trashëgiminë e tij kulturore, duke vënë theksin në disa anë negative të trashëguara, iu them: Po, e kam bërë me vetëdije, për të treguar se duhet të zgjohemi e të mësojmë nga e kaluara. Gabimet që përsëriten shndërrohen në faje dhe dënohen. Historia na ka dënuar. Nuk jemi kurrë shumë vonë për të kapur ritmet e kohës.
Zamira Çavo
Lekë Imeraj: Dhuna - Burimi, kuptimi, parandalimi
Libri i Lekë Imerajt, një anatomi për dhunën
“Vetëm atëherë kur populli nuk do të ketë më frikë nga dhuna, qeveria do ta braktisë dhunën si një send të pavlerë. Vetëm ata që janë përfundimisht të vendosur për të mos e përdorur dhunën, do të çlirohen nga frika e dhunës”. Me këto fjalë të liderit indian Mahatma Gandhi, ideolog i urtësisë politike dhe sociale nis libri më i ri i Lekë Imeraj i titulluar "Dhuna-burimet, kuptimi, parandalimi", i sapopublikuar nën siglën e botimeve “Naimi”. Duke iu referuar fenomenit të dhunës në realitetin shqiptar, recensentja e librit, dr. Zamira Çavo thotë në parathënie të librit: “Shqiptarët e vumë në qendër të modelit funksional dhunën dhe mikun! Nëse nuk e zgjidhnim një problem me “mikun”, e zgjidhnim me dhunën! Nëse shikojmë gjuhën politike të artikuluar në vitet e para të demokracisë bindesh se “dhuna” tek koncepti ynë është dhunë fizike, është gati-gati luftë e shpallur! E ngjizur brenda ADN-së elementi i dhunës, i “të fortit”, u përkthye dhe në kuptimin e demokracisë. Dhuna ndaj tjetrit u konsiderua sërish si një domosdoshmëri për mbijetesën e një populli ku politika ka po të njëjtën filozofi! Dhuna e “kapërceu” kuptimin e saj historik duke u ridimensionuar si dhunë ndaj ligjit, si mosbindje ndaj rregullit. Në këtë kuptim dhuna sot ka të gjithë dimensionin e saj për tu shfaqur në shoqërinë shqiptare. Nga ana tjetër, ajo që ka munguar, ose dhe kur e kemi patur ka qenë në periferi të vëmendjes, ka qenë edukimi me punën, me tolerancën dhe mirëkuptimin. Pikërisht për të gjitha këto e vlerësoj shumë punën që autori Lekë Imeraj ka bërë në librin "Dhuna”, një lloj anatomie për këtë fenomen që ka shoqëruar historinë njerëzore. Libri sjell me shumë detaje, me shumë zbërthime dhe shembuj gjithçka favorizon, ngurtëson dhe degradon në dhunë një individ e një shoqëri. Me një pasion prej njeriu të urtë e që vlon nga dëshira për ta parë vendin të ndryshuar pozitivisht, me idealizmin e një njeriu që beson në modelin e moralit dhe mençurisë njerëzore, me bindjen se gjithkush duhet të bëjë çka në dorë për ta bërë, autori sjell një vepër që do duhej të ishte në çdo familje. Madje, do duhej të përbënte një material për çdo njeri që natyra apo puna e ka sjellë të luajë rolin e edukatorit. Pra, ky libër duhet lexuar nga prindërit, për të kuptuar fëmijët e tyre, duhet lexuar nga mësuesit për të orientuar edukimin e nxënësve të tyre, duhet lexuar nga të rinjtë për të besuar se vetëm dija, dhe jo forca, e çon përpara mirëqenien, duhet lexuar nga studentët dhe pedagogët, veçanërisht ata të shkencave sociale.
Ndonëse nuk lë mënjanë shfaqjet e dhunës në Shqipëri, në fakt, libri është një libër që e kundron dhunën në një këndvështrim më kompleks, duke e parë si fenomen universal jo vetëm në pikëpamje të fakteve, por sidomos për të zbuluar rrënjët e saj, burimet, përhapjen. Janë me qindra referencat nga literatura botërore duke i dhënë lexuesit shqiptar një trajtim në aspektin filozofik, social dhe psikologjik të këtij fenomeni.
Për këto vlera dhe të tjera u fol gjatë promovimit të librit në mjediset e Universitetit “Marin Barleti”, Tiranë, ku folën mes të tjerësh edhe shkrimtari Fadil Kraja, prof. dr. Lush Susaj, prof. dr. Ndue Gjoka.
Skeda e librit:
Autori: Lekë Imeraj
Titulli: Dhuna - Burimi, kuptimi, parandalimi
Gjinia: Monografi
Redaktore: Dr. Zamira Çavo
Botues: “Naimi” - Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-109-71-2
Copyright: Autori
Numri i faqeve: 450
Çmimi: 1500 lekë/ 10 euro
“Vetëm atëherë kur populli nuk do të ketë më frikë nga dhuna, qeveria do ta braktisë dhunën si një send të pavlerë. Vetëm ata që janë përfundimisht të vendosur për të mos e përdorur dhunën, do të çlirohen nga frika e dhunës”. Me këto fjalë të liderit indian Mahatma Gandhi, ideolog i urtësisë politike dhe sociale nis libri më i ri i Lekë Imeraj i titulluar "Dhuna-burimet, kuptimi, parandalimi", i sapopublikuar nën siglën e botimeve “Naimi”. Duke iu referuar fenomenit të dhunës në realitetin shqiptar, recensentja e librit, dr. Zamira Çavo thotë në parathënie të librit: “Shqiptarët e vumë në qendër të modelit funksional dhunën dhe mikun! Nëse nuk e zgjidhnim një problem me “mikun”, e zgjidhnim me dhunën! Nëse shikojmë gjuhën politike të artikuluar në vitet e para të demokracisë bindesh se “dhuna” tek koncepti ynë është dhunë fizike, është gati-gati luftë e shpallur! E ngjizur brenda ADN-së elementi i dhunës, i “të fortit”, u përkthye dhe në kuptimin e demokracisë. Dhuna ndaj tjetrit u konsiderua sërish si një domosdoshmëri për mbijetesën e një populli ku politika ka po të njëjtën filozofi! Dhuna e “kapërceu” kuptimin e saj historik duke u ridimensionuar si dhunë ndaj ligjit, si mosbindje ndaj rregullit. Në këtë kuptim dhuna sot ka të gjithë dimensionin e saj për tu shfaqur në shoqërinë shqiptare. Nga ana tjetër, ajo që ka munguar, ose dhe kur e kemi patur ka qenë në periferi të vëmendjes, ka qenë edukimi me punën, me tolerancën dhe mirëkuptimin. Pikërisht për të gjitha këto e vlerësoj shumë punën që autori Lekë Imeraj ka bërë në librin "Dhuna”, një lloj anatomie për këtë fenomen që ka shoqëruar historinë njerëzore. Libri sjell me shumë detaje, me shumë zbërthime dhe shembuj gjithçka favorizon, ngurtëson dhe degradon në dhunë një individ e një shoqëri. Me një pasion prej njeriu të urtë e që vlon nga dëshira për ta parë vendin të ndryshuar pozitivisht, me idealizmin e një njeriu që beson në modelin e moralit dhe mençurisë njerëzore, me bindjen se gjithkush duhet të bëjë çka në dorë për ta bërë, autori sjell një vepër që do duhej të ishte në çdo familje. Madje, do duhej të përbënte një material për çdo njeri që natyra apo puna e ka sjellë të luajë rolin e edukatorit. Pra, ky libër duhet lexuar nga prindërit, për të kuptuar fëmijët e tyre, duhet lexuar nga mësuesit për të orientuar edukimin e nxënësve të tyre, duhet lexuar nga të rinjtë për të besuar se vetëm dija, dhe jo forca, e çon përpara mirëqenien, duhet lexuar nga studentët dhe pedagogët, veçanërisht ata të shkencave sociale.
Ndonëse nuk lë mënjanë shfaqjet e dhunës në Shqipëri, në fakt, libri është një libër që e kundron dhunën në një këndvështrim më kompleks, duke e parë si fenomen universal jo vetëm në pikëpamje të fakteve, por sidomos për të zbuluar rrënjët e saj, burimet, përhapjen. Janë me qindra referencat nga literatura botërore duke i dhënë lexuesit shqiptar një trajtim në aspektin filozofik, social dhe psikologjik të këtij fenomeni.
Për këto vlera dhe të tjera u fol gjatë promovimit të librit në mjediset e Universitetit “Marin Barleti”, Tiranë, ku folën mes të tjerësh edhe shkrimtari Fadil Kraja, prof. dr. Lush Susaj, prof. dr. Ndue Gjoka.
Skeda e librit:
Autori: Lekë Imeraj
Titulli: Dhuna - Burimi, kuptimi, parandalimi
Gjinia: Monografi
Redaktore: Dr. Zamira Çavo
Botues: “Naimi” - Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-109-71-2
Copyright: Autori
Numri i faqeve: 450
Çmimi: 1500 lekë/ 10 euro
Roland Zisi: Antologji poetike për kuajt - 32 poezi dhe 2 proza poetike nga Dritëro Agolli
Metafora e kalit dhe një antologji poetike
“Kur shkova për herë të parë në shtëpi të Agollëve së bashku me mikun tim Shaban Sinani, autor i një libri studimor shumë interesant të titulluar “Njerëzit e krisur” të D. Agollit, Poeti na priti më këmbë në korridor, si një kalë i plakur, por sfidant. I vendosa mbi tavolinë poezitë e tij dedikuar kalit, pelës dhe mëzit dhe ai, pasi i pa, me humorin karakteristik më tha: Çudi, pse unë i kam shkruar gjithë këto? S’di gjë, s’ka mundësi! …Dhe kështu, i bindur se bisedës sonë po i vinte fundi dhe ishte e pamundur të kishte befasi të tjera, i thashë se, me siguri Vdekja e kalit duhej të ishte vjersha e fundit që kishte shkruar për kuajt. Dritëroi heshti pak dhe tha: Shiko, vjen një ditë që edhe kuajt shtrihen përdhe dhe vdesin, por ama ata një jetë të tërë qëndrojnë në këmbë. Edhe natën kur flenë. Biseda jonë për kuajt u mbyll me befasinë e fundit. Pas Vdekja e kalit, kishte shkruar edhe dy poezi të tjera: Vraponte një kalë dhe I dashur kalë. Të dyja vjershat janë në dorëshkrim, me një kaligrafi të pastër edhe pse duket qartë se në shumë germa gishtërinjtë e dorës nuk i janë bindur plotësisht, për shkak të 83 maleve me dëborë që Poeti mban mbi supe”.
Kështu, me një hyrje të shkurtër që merr shkas nga një vizitë këto ditë në shtëpinë e Dritëroit, e nis librin e tij më të ri prof. dr. Roland Zisi, dekan i Fakultetit të Edukimit dhe Shkencave Shoqërore në universitetin “E. Çabej”, Gjirokastër. Libri krejt i veçantë i Roland Zisit, Antologji poetike për kuajt botimet “Naimi”, Tiranë 2014, përmban 33 poezi dhe 2 proza poetike nga Dritëro Agolli dhe shoqërohet me një studim monografik për këtë pjesë të krijimtarisë së poetit të madh shqiptar.
“Vështirë të gjendet tjetër poet shqiptar, si ai, qoftë i traditës qoftë bashkëkohor (ndoshta edhe i huaj), -shkruan autori i librit- që të ketë treguar kaq shumë interes dhe të ketë shkruar kaq shumë vargje dhe prozë për kuajt, me kaq përkushtim, dashuri, altruizëm dhe humanizëm që zgjatet deri në zoomorfizëm. Nuk ka përmbledhje poetike, roman, novelë apo qoftë edhe intervistë të D. Agollit që të mos ketë tituj, vargje, sentence ose rreshta për kalin, pelën dhe mëzin. Në këtë këndvështrim, krijimtaria e Dritëroit me këtë motiv është padyshim një vepër unike e letërsisë shqipe e ndoshta dhe e letërsisë botërore”.
Antologji poetike për kuajt nuk është një antologji poetike e thjeshtë apo një përmbledhje e rëndomtë e disa vjershave, e ndërtuar për të kënaqur kritere dhe arsye tematologjike. Kjo antologji është një prej dëshmive letrare e artistike të programit human e estetik të autorit që nis në fillim të viteve 1960 dhe që vijon deri në ditët e sotme. Autoriteti, shpejtësia, ritmi, masa, ekuilibri, ndikimi dhe urtësia e këtij programi kulturor të Agollit, e ka zanafillën, veç të tjerash, edhe në dashurinë e tij unike për natyrën, në njohjen e thellë të saj, të botës bimore e shtazore, sidomos të kuajve, nga të cilët ka marrë gjithçka të mirë e të bukur, gjithë vlerat e mësipërme, për t’i bërë më pas pjesë organike të programit e veprës së tij letrare e cila na vjen si një kontribut shquar jo vetëm për letërsinë tonë por edhe për letërsinë botërore.
Skeda e librit:
Titulli: Antologji poetike për kuajt ((33 poezi dhe 2 proza poetike nga Dritëro Agolli)
Autori: Roland Zisi
Gjinia: Antologji shoqëruar me një Studim monografik
Recensues: Blerina Suta, Mariglena Meminaj, Luçiano Boçi
Redaktor: Shaban Sinani
Botues: “Naimi”- www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-109-76-7
Copyright: Autori
Numri i faqeve: 144
Çmimi: 700 lekë.
“Kur shkova për herë të parë në shtëpi të Agollëve së bashku me mikun tim Shaban Sinani, autor i një libri studimor shumë interesant të titulluar “Njerëzit e krisur” të D. Agollit, Poeti na priti më këmbë në korridor, si një kalë i plakur, por sfidant. I vendosa mbi tavolinë poezitë e tij dedikuar kalit, pelës dhe mëzit dhe ai, pasi i pa, me humorin karakteristik më tha: Çudi, pse unë i kam shkruar gjithë këto? S’di gjë, s’ka mundësi! …Dhe kështu, i bindur se bisedës sonë po i vinte fundi dhe ishte e pamundur të kishte befasi të tjera, i thashë se, me siguri Vdekja e kalit duhej të ishte vjersha e fundit që kishte shkruar për kuajt. Dritëroi heshti pak dhe tha: Shiko, vjen një ditë që edhe kuajt shtrihen përdhe dhe vdesin, por ama ata një jetë të tërë qëndrojnë në këmbë. Edhe natën kur flenë. Biseda jonë për kuajt u mbyll me befasinë e fundit. Pas Vdekja e kalit, kishte shkruar edhe dy poezi të tjera: Vraponte një kalë dhe I dashur kalë. Të dyja vjershat janë në dorëshkrim, me një kaligrafi të pastër edhe pse duket qartë se në shumë germa gishtërinjtë e dorës nuk i janë bindur plotësisht, për shkak të 83 maleve me dëborë që Poeti mban mbi supe”.
Kështu, me një hyrje të shkurtër që merr shkas nga një vizitë këto ditë në shtëpinë e Dritëroit, e nis librin e tij më të ri prof. dr. Roland Zisi, dekan i Fakultetit të Edukimit dhe Shkencave Shoqërore në universitetin “E. Çabej”, Gjirokastër. Libri krejt i veçantë i Roland Zisit, Antologji poetike për kuajt botimet “Naimi”, Tiranë 2014, përmban 33 poezi dhe 2 proza poetike nga Dritëro Agolli dhe shoqërohet me një studim monografik për këtë pjesë të krijimtarisë së poetit të madh shqiptar.
“Vështirë të gjendet tjetër poet shqiptar, si ai, qoftë i traditës qoftë bashkëkohor (ndoshta edhe i huaj), -shkruan autori i librit- që të ketë treguar kaq shumë interes dhe të ketë shkruar kaq shumë vargje dhe prozë për kuajt, me kaq përkushtim, dashuri, altruizëm dhe humanizëm që zgjatet deri në zoomorfizëm. Nuk ka përmbledhje poetike, roman, novelë apo qoftë edhe intervistë të D. Agollit që të mos ketë tituj, vargje, sentence ose rreshta për kalin, pelën dhe mëzin. Në këtë këndvështrim, krijimtaria e Dritëroit me këtë motiv është padyshim një vepër unike e letërsisë shqipe e ndoshta dhe e letërsisë botërore”.
Antologji poetike për kuajt nuk është një antologji poetike e thjeshtë apo një përmbledhje e rëndomtë e disa vjershave, e ndërtuar për të kënaqur kritere dhe arsye tematologjike. Kjo antologji është një prej dëshmive letrare e artistike të programit human e estetik të autorit që nis në fillim të viteve 1960 dhe që vijon deri në ditët e sotme. Autoriteti, shpejtësia, ritmi, masa, ekuilibri, ndikimi dhe urtësia e këtij programi kulturor të Agollit, e ka zanafillën, veç të tjerash, edhe në dashurinë e tij unike për natyrën, në njohjen e thellë të saj, të botës bimore e shtazore, sidomos të kuajve, nga të cilët ka marrë gjithçka të mirë e të bukur, gjithë vlerat e mësipërme, për t’i bërë më pas pjesë organike të programit e veprës së tij letrare e cila na vjen si një kontribut shquar jo vetëm për letërsinë tonë por edhe për letërsinë botërore.
Skeda e librit:
Titulli: Antologji poetike për kuajt ((33 poezi dhe 2 proza poetike nga Dritëro Agolli)
Autori: Roland Zisi
Gjinia: Antologji shoqëruar me një Studim monografik
Recensues: Blerina Suta, Mariglena Meminaj, Luçiano Boçi
Redaktor: Shaban Sinani
Botues: “Naimi”- www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-109-76-7
Copyright: Autori
Numri i faqeve: 144
Çmimi: 700 lekë.
Shaban Sinani: Kodikët kronografikë të Shqipërisë
Një kodik i kodikëve, por edhe i disa kodeve të Shqiptarisë
Për fat, pikërisht në kohëra të tilla (të vështira) dalin në dritë, pavarësisht se sa të dukshme bëhen, vepra me rëndësi parësore për kulturën dhe dijen e një kombi. Një libër i tillë është “Kodikët kronografikë të Shqipërisë” (Shkrime dhe dorëshkrime prej Rilindjes Europiane deri në Rilindjen Kombëtare) i profesorit Shaban Sinani, shkencëtar i përkushtuar dhe i pajisur jo vetëm me vullnet të pazakontë, por edhe me një paanësi, të cilën do të duhej t’ia kishin zili, në mos po t’ia përvetësonin mjaft shkencëtarë tanët, fqinjë e më tej. Pas një përvoje shumëvjeçare në botën e hulumtimeve shkencore dhe pas mbi dhjetë vitesh punë me librin e mësipërm, kur shtrohet çështja e ecurisë dhe fatit të (dorë)shkrimeve me vlerë, autori e shpreh qartë mendimin e vet: “Zhvillimet kulturore dhe mendore, edhe në periudhat më të rrepta, i tejkalojnë kufijtë gjeografikë, krahinorë, shtetërorë”.
Prof. dr. Shaban Sinani, përkundër vështirësive të panumërta, ka kryer një punë vigane, prej scrib-i, duke shmangur natyrshëm konceptin materialist të hulumtimit të historisë dhe të kulturës, me një stil të kthjellët, që nuk mund të keqkuptohet e as të lerë vend për mëdyshje. Ai ka punuar në heshtje dhe përkushtim, njëlloj sikur të mbante një Kodik të Kodikëve të Shqipërisë, ku gjenden të dhëna shpesh vegimtare për Kishën si ruajtëse të Kujtesës, për vendin që zënë letërsia, historia dhe tekstologjia në kulturën e një kombi, për mënyrën si duhen hartuar e zbatuar rregullat e qeverisjes së qyteteve, nenet e vllazërive të tipit esnafor, për historinë se si një komb, shpesh i mbajtur peng mes padijës dhe idealizmit, hyn në Shkrim falë gjuhës së vet - dhe në vëmendjen e botës falë shkrimit, për rolin e pazakontë të Mërgatës në mbrujtjen dhe mbrojtjen e letërsisë, për një riperiodizim të drejtë të kësaj të fundit pas kaq kohësh etj.
Lexuesi gjendet para një vepre shkencore shumëplanëshe e të shumëfishtë, që jo vetëm fton, por edhe çon më tej paqen e hershme të paktën ndërballkanike (mes popujsh, gjuhësh, shkencash), dhe mirëkuptimin. Si ca dijetarë të sprovuar me bojën dhe gjakun e kulturës, faktet nuk bërtasin asnjëherë.
Mund të thuhet se, në ndodhtë që historia të përsëritet nga thellësitë kohore të vetvetes - përmes analfabetizimit shpirtëror, dhunës dhe përbuzjes ndaj ‘të vegjëlve’ që nuk duhet të mësojnë më shumë se ç’duhet, por edhe ndaj paraardhësve të vet idealistë - Europa e nesërme, si edhe sot, do të ketë ç’të mësojë nga këta kodikë, në mos për ta rimarrë veten, të paktën për të mbijetuar, ose për të mos u tjetërsuar krejt.
Për fat, pikërisht në kohëra të tilla (të vështira) dalin në dritë, pavarësisht se sa të dukshme bëhen, vepra me rëndësi parësore për kulturën dhe dijen e një kombi. Një libër i tillë është “Kodikët kronografikë të Shqipërisë” (Shkrime dhe dorëshkrime prej Rilindjes Europiane deri në Rilindjen Kombëtare) i profesorit Shaban Sinani, shkencëtar i përkushtuar dhe i pajisur jo vetëm me vullnet të pazakontë, por edhe me një paanësi, të cilën do të duhej t’ia kishin zili, në mos po t’ia përvetësonin mjaft shkencëtarë tanët, fqinjë e më tej
Prof. dr. Ardian Kyçyku
Bukuresht, shtator 2014
Për fat, pikërisht në kohëra të tilla (të vështira) dalin në dritë, pavarësisht se sa të dukshme bëhen, vepra me rëndësi parësore për kulturën dhe dijen e një kombi. Një libër i tillë është “Kodikët kronografikë të Shqipërisë” (Shkrime dhe dorëshkrime prej Rilindjes Europiane deri në Rilindjen Kombëtare) i profesorit Shaban Sinani, shkencëtar i përkushtuar dhe i pajisur jo vetëm me vullnet të pazakontë, por edhe me një paanësi, të cilën do të duhej t’ia kishin zili, në mos po t’ia përvetësonin mjaft shkencëtarë tanët, fqinjë e më tej. Pas një përvoje shumëvjeçare në botën e hulumtimeve shkencore dhe pas mbi dhjetë vitesh punë me librin e mësipërm, kur shtrohet çështja e ecurisë dhe fatit të (dorë)shkrimeve me vlerë, autori e shpreh qartë mendimin e vet: “Zhvillimet kulturore dhe mendore, edhe në periudhat më të rrepta, i tejkalojnë kufijtë gjeografikë, krahinorë, shtetërorë”.
Prof. dr. Shaban Sinani, përkundër vështirësive të panumërta, ka kryer një punë vigane, prej scrib-i, duke shmangur natyrshëm konceptin materialist të hulumtimit të historisë dhe të kulturës, me një stil të kthjellët, që nuk mund të keqkuptohet e as të lerë vend për mëdyshje. Ai ka punuar në heshtje dhe përkushtim, njëlloj sikur të mbante një Kodik të Kodikëve të Shqipërisë, ku gjenden të dhëna shpesh vegimtare për Kishën si ruajtëse të Kujtesës, për vendin që zënë letërsia, historia dhe tekstologjia në kulturën e një kombi, për mënyrën si duhen hartuar e zbatuar rregullat e qeverisjes së qyteteve, nenet e vllazërive të tipit esnafor, për historinë se si një komb, shpesh i mbajtur peng mes padijës dhe idealizmit, hyn në Shkrim falë gjuhës së vet - dhe në vëmendjen e botës falë shkrimit, për rolin e pazakontë të Mërgatës në mbrujtjen dhe mbrojtjen e letërsisë, për një riperiodizim të drejtë të kësaj të fundit pas kaq kohësh etj.
Lexuesi gjendet para një vepre shkencore shumëplanëshe e të shumëfishtë, që jo vetëm fton, por edhe çon më tej paqen e hershme të paktën ndërballkanike (mes popujsh, gjuhësh, shkencash), dhe mirëkuptimin. Si ca dijetarë të sprovuar me bojën dhe gjakun e kulturës, faktet nuk bërtasin asnjëherë.
Mund të thuhet se, në ndodhtë që historia të përsëritet nga thellësitë kohore të vetvetes - përmes analfabetizimit shpirtëror, dhunës dhe përbuzjes ndaj ‘të vegjëlve’ që nuk duhet të mësojnë më shumë se ç’duhet, por edhe ndaj paraardhësve të vet idealistë - Europa e nesërme, si edhe sot, do të ketë ç’të mësojë nga këta kodikë, në mos për ta rimarrë veten, të paktën për të mbijetuar, ose për të mos u tjetërsuar krejt.
Për fat, pikërisht në kohëra të tilla (të vështira) dalin në dritë, pavarësisht se sa të dukshme bëhen, vepra me rëndësi parësore për kulturën dhe dijen e një kombi. Një libër i tillë është “Kodikët kronografikë të Shqipërisë” (Shkrime dhe dorëshkrime prej Rilindjes Europiane deri në Rilindjen Kombëtare) i profesorit Shaban Sinani, shkencëtar i përkushtuar dhe i pajisur jo vetëm me vullnet të pazakontë, por edhe me një paanësi, të cilën do të duhej t’ia kishin zili, në mos po t’ia përvetësonin mjaft shkencëtarë tanët, fqinjë e më tej
Prof. dr. Ardian Kyçyku
Bukuresht, shtator 2014
| Tregues të emërtimeve të përveçme që gjenden në librin Kodikët kronografikë të Shqipërisë - shkrime dhe dorëshkrime prej Rilindjes Europiane deri në Rilindjen Kombëtare, bot. Naimi, Tiranë 2014. |
Bardhyl Demiraj: Shqiptar dhe shqa - Histori popujsh përmes dy emrave etnikë
Shqiptarët dhe sllavët: një histori përmes etnonimeve
Emri etnik i shqiptarëve: si "arbërit" u bënë "shqiptarë": kur del për herë të parë ky emërtim dhe si e fitoi “shqiptar” statusin e emrit të ri etnik në garë me emërtimin e vjetër “arbër”. Po emri etnik i fqinjve të veriut "shqa", emërtim për sllavët, ç'lidhje ka me emrin "shqiptar". Të gjitha këto në librin më të ri të prof. Bardhyl Demiraj "Shqiptar dhe shqa", i saposhpërndarë në libraritë e vendit. Një monografi etno-linguistike e shkruar me objektivitet dhe bazuar në të dhëna dhe dëshmi interesante për etnogjenezën e shqiptarëve, botuar këto ditë nën titullin: “Shqiptar dhe shqa-Histori popujsh përmes dy emrave etnikë”, botimet “Naimi”, Tiranë 2014.
Libri i ri i prof. Bardhyl Demirajt, shef i katedrës albanologjike në Universitetin e Mynihut, i paraqitet lexuesit si një monografi e plotë shkencore, duke e parë këtë çështje në një mënyrë tjetër, jo vetëm origjinale, por edhe paradigmatike. Libri i përgjigjet interesit të lexuesit për të ditur burimin e emrit etnik të shqiptarëve; si u kthye emri i ri etnik i tyre në gjedhe ku shqiptarët mund ta ndienin veten se ishin të njëjtët, pavarësisht prej dallimeve krahinore, fetare dhe etnozakonore që koha kishte lënë në identitetin e tyre. Ajo që ndodhi me tiparet etnoveçuese të shqiptarëve prej fundit të Mesjetës e këndej duket qartë se është një proces i ndërlikuar dhe jo aq i njohur në studimet shqiptare. Studiuesi provon se “arbër” e “shqiptar” në periudha të ndryshme nuk kanë qenë kuptimisht në raporte të njëjta me përftimin e tyre sot, si etnonim historik ndaj etnonimit modern.
Sipas autorit të librit, prof. dr. Bardhyl Demiraj, dëshmitë më të hershme për emërtimin “shqiptar” datohen në shek. XIV-XV, por “shqiptar” në këtë periudhë nuk shënjon patjetër atë bashkësi etnike, sikurse e konceptojmë ne sot etnosin shqiptar, por thjesht dhe vetëm pjesëtarin e një bashkësie etnike që përdorte gjuhën shqipe si mjet komunikimi, pra, më fort me kuptimin “shqipfolësi”. Dëshmia më e hershme na del kështu si llagap familjar në një mjedis multietnik. Është fjala konkretisht për qytetin e Drishtit mesjetar, me një status urban të vetin, ku gjëllinin tri bashkësi të ndryshme etnike-gjuhësore: bashkësia shqipfolëse (katolike), ajo sllavishtfolëse (që i përkiste Kishës Ortodokse Sllave) dhe ajo romane (arumune apo dalmatine). Gjatë kësaj periudhe dhe në vazhdim erdhi e hodhi shtat emërtimi shqiptar, fillimisht si “shqipfolësi” e më pas – në shek. XVII-XVIII – si “shqiptari”, duke zëvendësuar një etnikon të mëparshëm. Bëjmë fjalë këtu për atë kompleks etnonimik mbi bazën arbën-/arbën- (toskërisht: arbër, arbëresh, arbëror ~ gegënisht arbnesh, arbnesh) që na del rregullisht edhe në shkrimet shqipe të shek. XVI - XVII.
Prof. Demiraj në librin “Shqiptar dhe shqa” arrin në përfundimin se “përhapja dhe përgjithësimi i emrit etnik shqiptar është sendërtimi gjuhësor i reagimit vetëmbrojtës që zhvilloi vetë etnosi shqiptar gjatë shekujve XVII-XVIII, në të cilin besimi fetar (disallojësh, por aspak sipërfaqësor) dashur pa dashur i la vend gjuhës amtare, e cila – krahas hapësirës jetike kompakte dhe traditës jetësore shqiptare – u shndërrua në identifikatorin themelor brenda matriksit të kulturës etnike shqiptare. Kemi të bëjmë, pra, me një proces etnogjenetik që paraqitet jo vetëm si ndër më të hershmit në Europë, por mbetet edhe sot e kësaj dite i pashoq në bashkësinë e popujve ballkanikë”.
Një aspekt tjetër që trajon libri është emërtimi “shqa” që përdorin shqiptarët për sllavët. Sipas autorit, fjala “shqa” nuk është gjë tjetër veçse pasqyrim i fjalës latine mesjetare “sclavus” (shumës sclavi). Përmes analizash të mirëfillta etno-linguistike autori arrin të rindërtojë historinë e marrëdhënieve ndëretnike midis shqiptarëve dhe sllavëve, sidomos sa i përket formëzimit të matriksit të kulturës etnike të popullit shqiptar. Emërtimi popullor “shqa”, që dikur identifikonte “tjetrin”, “fqinjin” që nuk fliste shqip, mori një konotacion të theksuar negativ prej gjysmës së dytë të shek. XIX dhe në vazhdimësi, në varësi të plotë me acarimin e marrëdhënieve dhe konflikteve ndëretnike. Edhe sot e kësaj dite ajo pjesë e popullsisë që e njeh dhe e përdor këtë emër etnik, me të ka parasysh “hasmin”. Është shqiptari nga njëra anë dhe nga ana tjetër është shqau, si fqinji i tij me potencial gjithherë armiqësor.
Nëntitulli i librit Nëntitulli i librit (Histori popujsh përmes dy emrave etnikë) bën të qartë se në këtë studim ndërmerret një analizë e historisë së kontakteve ndëretnike përmes dy etnonimeve; bëhet fjalë, pra, për një shqyrtim marrëdhëniesh ndëretnike, parë nga perspektiva gjuhësore, pasi këto kontakte i sendërton qoftë analiza etimologjike, ashtu edhe shtjellimi i historisë së brendshme të emërtimeve shqiptar dhe shqa. bën të qartë se në këtë studim ndërmerret një analizë e historisë së kontakteve ndëretnike përmes dy etnonimeve; bëhet fjalë, pra, për një shqyrtim marrëdhëniesh ndëretnike, parë nga perspektiva gjuhësore, pasi këto kontakte i sendërton qoftë analiza etimologjike, ashtu edhe shtjellimi i historisë së brendshme të emërtimeve shqiptar dhe shqa.
Sipas prof. Anila Omari, “Shqiptar dhe shqa. Histori popujsh përmes dy emrave etnikë” i Bardhyl Demirajt, nga shtëpia botuese “Naimi” është një triptik studimesh të mirëfillta etnolinguistike ku shqyrtohen tema që kanë të bëjnë me “çështjen shqiptare” dhe që vijojnë të ngjallin diskutime në debatin intelektual-albanologjik të sotëm. Lënda ndahet në tri pjesë: I. Emri etnik shqiptar, II. Shqau ndër shqiptarë, III. Dy popuj në kontakt, trevat shqiptare në Mesjetën e hershme. Të tria këto pjesë plotësojnë njëra-tjetrën: ndërsa studimi i parë shpjegon përhapjen e etnonimit shqiptar si reagim vetëmbrojtës i etnosit shqiptar për tu dalluar nga popujt fqinjë, studimi i dytë ndjek prejardhjen dhe historinë e etnonimit shqa qysh nga dyndjet e para sllave në Ballkan dhe gjatë bashkëjetesës e fqinjësisë prej më shumë se 15 shekujsh të shqiptarëve me popujt sllavë të Jugut, dhe studimi i tretë përqendrohet në trevat e bashkëjetesës apo kontakteve shqiptaro-sllave në Mesjetë, të cilat konfirmohen të jenë zhvilluar në pjesën perëndimore e qendrore të Ballkanit. Studimi ngërthen në vetvete një qasje ndërdisiplinore: historike, filologjike, etnolinguistike, antropologjike, me një metodë studimi të analizës diakronike të dukurive që trajton”.
Prof. Omari nënvizon se “autori shpalos disa përsiatje lidhur me “çështjen shqiptare” në debatin e sotëm albanologjik, ku preken disa probleme të nxehta të etnogjenezës së shqiptarëve, ndërsa përvijohet jo pa qëllim një historik i krijimit të këtij debati që nga shek. XV-XVII me daljen në dritë të temave që lidhen me emrin e Shqipërisë (Dheu i Arbënit, lat. Albania, Epirus), shqiptarëve (arbëreshët/arbërorët, lat. albani, epiroti), me prejardhjen e tyre dhe marrëdhëniet e afërisë ose birërisë me popujt e Ballkanit antik, si epirotët e maqedonasit e lashtë, me shtrirjen e tyre në hapësirën gjuhësore shqipfolëse (e arbënë, e arbëneshe/ arbëreshe) e dalluar si e tillë nga mjedisi rrethues shumëgjuhësh, me historinë e vetë shqiptarëve të dëshmuar nëpërmjet personazheve të mëdhenj të lashtësisë me të cilët shqiptarët identifikojnë vetveten, si Aleksandri i Madh, Pirroja i Epirit e më vonë Gjergj Kastrioti Skënderbeu, të gjitha këto të pasqyruara në shkrimet e albanologëve të parë shqiptarë (Frang Bardhi), në letrat e vetë prijësit të madh të shqiptarëve, Skënderbeut (“…ne quhemi epirotë”), në studimet e mëvonshme të arbëreshëve eruditë (Guzzetta, Chetta, Masci) e deri në mendimin albanologjik të shek. XIX-XX me përfaqësues të shquar si Hahn, Meyer, Pedersen, Jokl, Nopcsa etj. e jo më së fundi albanologu i shquar Eqrem Çabej. Me këtë rast oponenca shtrihet më tej në tezat e historianit Oliver Schmitt për etnogjenezën shqiptare dhe identitetit kombëtar shqiptar, që cenojnë thelbin e kulturës kombëtare shqiptare në përbërësit themelorë të saj: hapësirën kompakte etnike shqiptare, gjuhën shqipe si mjet komunikimi i përbashkët, traditat themelore të asaj bashkësie që komunikon në këtë gjuhë. Autori denoncon tezat diskriminuese ndaj etnosit shqiptar të këtij historiani dhe termat përkatës të farkëtuar prej tij, si “shoqëritë shqipfolëse” apo “Europa Juglindore shqipfolëse”.
Lidhur me dokumentimet më të hershme të etnonimit “shqiptar” punimi sjell disa dëshmi të reja që kanë dalë në dritë nga botimi kohët e fundit prej studiuesve arbëreshë të veprave të mbetura në dorëshkrim që i përkasin shek. XVIII. Ajo që në libër tërheq interesin edhe të lexuesit më të gjerë, jospecialist, është qasja etnolinguistike e problemit të etnonimit shqiptar. Këtij kreu autori i ka kushtuar vëmendje të veçantë dhe ka nxjerrë përfundimet e veta lidhur me arsyet e ndërrimit të emrit etnik të vjetër arbëresh me më të riun shqiptar, një çështje e diskutuar nga studiuesit që janë marrë me të, por asnjëherë e zgjidhur në mënyrë bindëse. Mbi këtë bazë, përfundimi që nxjerr autori është se populli shqiptar, në një reagim vetëmbrojtës për mbijetesë, zgjodhi në mënyrë pragmatike një identifikues tjetër etnik, që ishte gjuha amtare, pra, një emër etnik që kishte si përmbajtje tashmë gjuhën shqipe. Kjo tregon se në etnosin shqiptar ndodhi një proces etnogjenetik i veçantë, që e dallon atë nga proceset etnoformuese të popujve të tjerë ballkanikë. Me gjithë karakterin shkencor, vlerëson prof. Anila Omari, libri i Bardhyl Demiraj paraqet interes jo vetëm për një publik të specializuar në fushën e gjuhësisë historike, por edhe për lexuesin intelektual kureshtar për ndriçimin e disa aspekteve të panjohura sa duhet të identitetit, gjuhës dhe kulturës sonë kombëtare.
Skeda e librit
Titulli: Shqiptar dhe shqa-Histori popujsh përmes dy emrave etnikë
Autori: Bardhyl Demiraj
Gjinia: studim etnolinguistik
Redaktor: Naim Zoto
Recensues: Anila Omari, Shaban Sinani
Botues: “Naimi” - Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
© 2014: “Naimi”
ISBN: 978-9928-109-75-0
Numri i faqeve: 250
Çmimi: 1000 lekë.
Emri etnik i shqiptarëve: si "arbërit" u bënë "shqiptarë": kur del për herë të parë ky emërtim dhe si e fitoi “shqiptar” statusin e emrit të ri etnik në garë me emërtimin e vjetër “arbër”. Po emri etnik i fqinjve të veriut "shqa", emërtim për sllavët, ç'lidhje ka me emrin "shqiptar". Të gjitha këto në librin më të ri të prof. Bardhyl Demiraj "Shqiptar dhe shqa", i saposhpërndarë në libraritë e vendit. Një monografi etno-linguistike e shkruar me objektivitet dhe bazuar në të dhëna dhe dëshmi interesante për etnogjenezën e shqiptarëve, botuar këto ditë nën titullin: “Shqiptar dhe shqa-Histori popujsh përmes dy emrave etnikë”, botimet “Naimi”, Tiranë 2014.
Libri i ri i prof. Bardhyl Demirajt, shef i katedrës albanologjike në Universitetin e Mynihut, i paraqitet lexuesit si një monografi e plotë shkencore, duke e parë këtë çështje në një mënyrë tjetër, jo vetëm origjinale, por edhe paradigmatike. Libri i përgjigjet interesit të lexuesit për të ditur burimin e emrit etnik të shqiptarëve; si u kthye emri i ri etnik i tyre në gjedhe ku shqiptarët mund ta ndienin veten se ishin të njëjtët, pavarësisht prej dallimeve krahinore, fetare dhe etnozakonore që koha kishte lënë në identitetin e tyre. Ajo që ndodhi me tiparet etnoveçuese të shqiptarëve prej fundit të Mesjetës e këndej duket qartë se është një proces i ndërlikuar dhe jo aq i njohur në studimet shqiptare. Studiuesi provon se “arbër” e “shqiptar” në periudha të ndryshme nuk kanë qenë kuptimisht në raporte të njëjta me përftimin e tyre sot, si etnonim historik ndaj etnonimit modern.
Sipas autorit të librit, prof. dr. Bardhyl Demiraj, dëshmitë më të hershme për emërtimin “shqiptar” datohen në shek. XIV-XV, por “shqiptar” në këtë periudhë nuk shënjon patjetër atë bashkësi etnike, sikurse e konceptojmë ne sot etnosin shqiptar, por thjesht dhe vetëm pjesëtarin e një bashkësie etnike që përdorte gjuhën shqipe si mjet komunikimi, pra, më fort me kuptimin “shqipfolësi”. Dëshmia më e hershme na del kështu si llagap familjar në një mjedis multietnik. Është fjala konkretisht për qytetin e Drishtit mesjetar, me një status urban të vetin, ku gjëllinin tri bashkësi të ndryshme etnike-gjuhësore: bashkësia shqipfolëse (katolike), ajo sllavishtfolëse (që i përkiste Kishës Ortodokse Sllave) dhe ajo romane (arumune apo dalmatine). Gjatë kësaj periudhe dhe në vazhdim erdhi e hodhi shtat emërtimi shqiptar, fillimisht si “shqipfolësi” e më pas – në shek. XVII-XVIII – si “shqiptari”, duke zëvendësuar një etnikon të mëparshëm. Bëjmë fjalë këtu për atë kompleks etnonimik mbi bazën arbën-/arbën- (toskërisht: arbër, arbëresh, arbëror ~ gegënisht arbnesh, arbnesh) që na del rregullisht edhe në shkrimet shqipe të shek. XVI - XVII.
Prof. Demiraj në librin “Shqiptar dhe shqa” arrin në përfundimin se “përhapja dhe përgjithësimi i emrit etnik shqiptar është sendërtimi gjuhësor i reagimit vetëmbrojtës që zhvilloi vetë etnosi shqiptar gjatë shekujve XVII-XVIII, në të cilin besimi fetar (disallojësh, por aspak sipërfaqësor) dashur pa dashur i la vend gjuhës amtare, e cila – krahas hapësirës jetike kompakte dhe traditës jetësore shqiptare – u shndërrua në identifikatorin themelor brenda matriksit të kulturës etnike shqiptare. Kemi të bëjmë, pra, me një proces etnogjenetik që paraqitet jo vetëm si ndër më të hershmit në Europë, por mbetet edhe sot e kësaj dite i pashoq në bashkësinë e popujve ballkanikë”.
Një aspekt tjetër që trajon libri është emërtimi “shqa” që përdorin shqiptarët për sllavët. Sipas autorit, fjala “shqa” nuk është gjë tjetër veçse pasqyrim i fjalës latine mesjetare “sclavus” (shumës sclavi). Përmes analizash të mirëfillta etno-linguistike autori arrin të rindërtojë historinë e marrëdhënieve ndëretnike midis shqiptarëve dhe sllavëve, sidomos sa i përket formëzimit të matriksit të kulturës etnike të popullit shqiptar. Emërtimi popullor “shqa”, që dikur identifikonte “tjetrin”, “fqinjin” që nuk fliste shqip, mori një konotacion të theksuar negativ prej gjysmës së dytë të shek. XIX dhe në vazhdimësi, në varësi të plotë me acarimin e marrëdhënieve dhe konflikteve ndëretnike. Edhe sot e kësaj dite ajo pjesë e popullsisë që e njeh dhe e përdor këtë emër etnik, me të ka parasysh “hasmin”. Është shqiptari nga njëra anë dhe nga ana tjetër është shqau, si fqinji i tij me potencial gjithherë armiqësor.
Nëntitulli i librit Nëntitulli i librit (Histori popujsh përmes dy emrave etnikë) bën të qartë se në këtë studim ndërmerret një analizë e historisë së kontakteve ndëretnike përmes dy etnonimeve; bëhet fjalë, pra, për një shqyrtim marrëdhëniesh ndëretnike, parë nga perspektiva gjuhësore, pasi këto kontakte i sendërton qoftë analiza etimologjike, ashtu edhe shtjellimi i historisë së brendshme të emërtimeve shqiptar dhe shqa. bën të qartë se në këtë studim ndërmerret një analizë e historisë së kontakteve ndëretnike përmes dy etnonimeve; bëhet fjalë, pra, për një shqyrtim marrëdhëniesh ndëretnike, parë nga perspektiva gjuhësore, pasi këto kontakte i sendërton qoftë analiza etimologjike, ashtu edhe shtjellimi i historisë së brendshme të emërtimeve shqiptar dhe shqa.
Sipas prof. Anila Omari, “Shqiptar dhe shqa. Histori popujsh përmes dy emrave etnikë” i Bardhyl Demirajt, nga shtëpia botuese “Naimi” është një triptik studimesh të mirëfillta etnolinguistike ku shqyrtohen tema që kanë të bëjnë me “çështjen shqiptare” dhe që vijojnë të ngjallin diskutime në debatin intelektual-albanologjik të sotëm. Lënda ndahet në tri pjesë: I. Emri etnik shqiptar, II. Shqau ndër shqiptarë, III. Dy popuj në kontakt, trevat shqiptare në Mesjetën e hershme. Të tria këto pjesë plotësojnë njëra-tjetrën: ndërsa studimi i parë shpjegon përhapjen e etnonimit shqiptar si reagim vetëmbrojtës i etnosit shqiptar për tu dalluar nga popujt fqinjë, studimi i dytë ndjek prejardhjen dhe historinë e etnonimit shqa qysh nga dyndjet e para sllave në Ballkan dhe gjatë bashkëjetesës e fqinjësisë prej më shumë se 15 shekujsh të shqiptarëve me popujt sllavë të Jugut, dhe studimi i tretë përqendrohet në trevat e bashkëjetesës apo kontakteve shqiptaro-sllave në Mesjetë, të cilat konfirmohen të jenë zhvilluar në pjesën perëndimore e qendrore të Ballkanit. Studimi ngërthen në vetvete një qasje ndërdisiplinore: historike, filologjike, etnolinguistike, antropologjike, me një metodë studimi të analizës diakronike të dukurive që trajton”.
Prof. Omari nënvizon se “autori shpalos disa përsiatje lidhur me “çështjen shqiptare” në debatin e sotëm albanologjik, ku preken disa probleme të nxehta të etnogjenezës së shqiptarëve, ndërsa përvijohet jo pa qëllim një historik i krijimit të këtij debati që nga shek. XV-XVII me daljen në dritë të temave që lidhen me emrin e Shqipërisë (Dheu i Arbënit, lat. Albania, Epirus), shqiptarëve (arbëreshët/arbërorët, lat. albani, epiroti), me prejardhjen e tyre dhe marrëdhëniet e afërisë ose birërisë me popujt e Ballkanit antik, si epirotët e maqedonasit e lashtë, me shtrirjen e tyre në hapësirën gjuhësore shqipfolëse (e arbënë, e arbëneshe/ arbëreshe) e dalluar si e tillë nga mjedisi rrethues shumëgjuhësh, me historinë e vetë shqiptarëve të dëshmuar nëpërmjet personazheve të mëdhenj të lashtësisë me të cilët shqiptarët identifikojnë vetveten, si Aleksandri i Madh, Pirroja i Epirit e më vonë Gjergj Kastrioti Skënderbeu, të gjitha këto të pasqyruara në shkrimet e albanologëve të parë shqiptarë (Frang Bardhi), në letrat e vetë prijësit të madh të shqiptarëve, Skënderbeut (“…ne quhemi epirotë”), në studimet e mëvonshme të arbëreshëve eruditë (Guzzetta, Chetta, Masci) e deri në mendimin albanologjik të shek. XIX-XX me përfaqësues të shquar si Hahn, Meyer, Pedersen, Jokl, Nopcsa etj. e jo më së fundi albanologu i shquar Eqrem Çabej. Me këtë rast oponenca shtrihet më tej në tezat e historianit Oliver Schmitt për etnogjenezën shqiptare dhe identitetit kombëtar shqiptar, që cenojnë thelbin e kulturës kombëtare shqiptare në përbërësit themelorë të saj: hapësirën kompakte etnike shqiptare, gjuhën shqipe si mjet komunikimi i përbashkët, traditat themelore të asaj bashkësie që komunikon në këtë gjuhë. Autori denoncon tezat diskriminuese ndaj etnosit shqiptar të këtij historiani dhe termat përkatës të farkëtuar prej tij, si “shoqëritë shqipfolëse” apo “Europa Juglindore shqipfolëse”.
Lidhur me dokumentimet më të hershme të etnonimit “shqiptar” punimi sjell disa dëshmi të reja që kanë dalë në dritë nga botimi kohët e fundit prej studiuesve arbëreshë të veprave të mbetura në dorëshkrim që i përkasin shek. XVIII. Ajo që në libër tërheq interesin edhe të lexuesit më të gjerë, jospecialist, është qasja etnolinguistike e problemit të etnonimit shqiptar. Këtij kreu autori i ka kushtuar vëmendje të veçantë dhe ka nxjerrë përfundimet e veta lidhur me arsyet e ndërrimit të emrit etnik të vjetër arbëresh me më të riun shqiptar, një çështje e diskutuar nga studiuesit që janë marrë me të, por asnjëherë e zgjidhur në mënyrë bindëse. Mbi këtë bazë, përfundimi që nxjerr autori është se populli shqiptar, në një reagim vetëmbrojtës për mbijetesë, zgjodhi në mënyrë pragmatike një identifikues tjetër etnik, që ishte gjuha amtare, pra, një emër etnik që kishte si përmbajtje tashmë gjuhën shqipe. Kjo tregon se në etnosin shqiptar ndodhi një proces etnogjenetik i veçantë, që e dallon atë nga proceset etnoformuese të popujve të tjerë ballkanikë. Me gjithë karakterin shkencor, vlerëson prof. Anila Omari, libri i Bardhyl Demiraj paraqet interes jo vetëm për një publik të specializuar në fushën e gjuhësisë historike, por edhe për lexuesin intelektual kureshtar për ndriçimin e disa aspekteve të panjohura sa duhet të identitetit, gjuhës dhe kulturës sonë kombëtare.
Skeda e librit
Titulli: Shqiptar dhe shqa-Histori popujsh përmes dy emrave etnikë
Autori: Bardhyl Demiraj
Gjinia: studim etnolinguistik
Redaktor: Naim Zoto
Recensues: Anila Omari, Shaban Sinani
Botues: “Naimi” - Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
© 2014: “Naimi”
ISBN: 978-9928-109-75-0
Numri i faqeve: 250
Çmimi: 1000 lekë.
Shaban Sinani: Albanians and Jews - The protection and salvation
Albania as a spare homeland to Jews
After several fundamental works on the Albanian history and culture, such as Mitologji në eposin e kreshnikëve [Mythology in the epics of frontier warriors], Kodikët e Shqipërisë në Kujtesën e Botës [The codices of Albania in the World’s Memory]; after his studies about the work of Ismail Kadare as an Albanian literary phenomenon of universal values: Pengu i moskuptimit [The qualms of non-understanding], Për prozën e Kadaresë [On the prose of Kadare], Letërsia në totalitarizëm dhe ‘Dossier K’. [Literature in totalitarism and ‘Dossier K.’], with a version of the last one being published and republished in French by the Odile Jacob Publishing House under the title Le dossier Kadaré; la vérité des souterrains [Paris 2006, 2013], Shaban Sinani authored in 2009 a monographic study - Jews in Albania: their presence and salvation, which triggered extraordinary interest among local and foreign readers.
During the five years that have elapsed since then, the author has taken his research work further, especially by exploring foreign archives, and he now comes forth with a new title published simultaneously in Albanian and English: Albanians and Jews: the protection and salvation. His new take on the subject is firmly based on an extensive update with fresh facts and documentary evidence that are interpreted and presented to a level of expertise that definitely promotes prof. dr. Shaban Sinani to the status of a top authority. The well inclined among local and foreign researchers will find him convenient to refer to, as much as the contesters will find him hard to disregard or argue with. Although as a natural sequel to the first edition this book incorporates a large part of its core factual matter, it is nonetheless an entirely new contribution to the main flow of research and studies conducted about the salvation of Jews in Albania before and during World War II.
Relying on new sources, unavailable five years ago, this book expands the scope of the question by dealing not solely with the protection of Jews in proper Albania, but with their relations with the Albanian nation in general, which has so far been one of the most complex failings prevailing in the relevant local and foreign research work. This necessitated structural changes, the addition of new chapters, the thematic range expansion of chapters retained from the first edition, the verification and certification of previously disputed evidence and assertions, as well as the confirmation of substantial truths. Albanians and Jews: the protection and salvation, while on one hand further extols the Albanian stand toward the Jewish question in keeping with the historical truth, on the other hand does liberate it from the flood of folkloric myths and interpretations that have lately disregarded history in favor of legend.
The aforementioned works by this author deal with some of the top values that do credit to Albania and the Albanian nation. This has earned them the status of international reference books. Being junctures that connect the Albanian culture and civilization to the world culture, they serve as a factor for regaining a dimension that has been underestimated. This book is largely built on archival treasures that for a long time had either been locked up or neglected.
Discovering such values has been no easy feat. It has taken researcher Shaban Sinani more than 20 toilsome years to trace, verify, analyze and interpret enigmas such as the existence in the 1930-s of an international project for turning Albania into a second homeland to Jews, i.e. right before Europe would be swept over by the Nazi anti-Semitic plague, which remains to this day one of the least known aspects of research work on the Holocaust [Shoah].
Same as The codices of Albania in the World’s Memory, Albanians and Jews:the protection and salvation is a scientific monograph about the globally renowned virtues of the Albanian nation as specifically manifested in welcoming and protecting Jews before and during the Second World War. Both of these works by Sinani, the distinguished Albanologist, make the Albanian people feel reassessed; their culture and virtues have already been internationally certified: in the codices case, by UNESCO and, in the case of Jews, by Yad Vashem [Israel], the Memorial Museum of Holocaust [USA] and the American Congress.
Unlike the interpretations offered until lately, based mostly on romantic motives, based on what have been considered exceptional Albanian virtues [Besa, honor, hospitality, etc.], along with the distortions and reluctance to tell the truth about the unique reception and protection that the Albanians extended to Jews during the Second World War, the author, prof. Shaban Sinani has succeeded in accomplishing a thematic study that may be rightfully considered exhaustive; the question is ultimately transformed from narrative to factuality. This, therefore, constitutes the main merit and criteria for which the author of this study has to be both taken into account and lauded.
In Albanian and Jews: the protection and salvation, the author has included tens of illustrations to back up his arguments with facsimiles of original documents, photos and testimonials, as well as hundreds of references to local and foreign authors that have dealt with the subject. Most of the documents and testimonials are presented to the public for the first time; same as new facts altogether, stands and viewpoints about the presence and salvation of Jews in the Albanian territories are voiced for the first time. For the first time sources are not one-sided: only Albanian or only foreign ones. The author has ensured the cooperation of all available specialized Holocaust institutions and colleagues and sources related to the subject naturally complement, verify and certify one-another.
The subject is examined in historical depth, beginning from the Albanians’ first contacts with Jews and identifying a Hebraic stratum in the Albanian culture [Chapter one: the Hebraic cultural presence in the Albanian tradition]; to then continue with the stand toward Jews during the monarchic era; following with the stand maintained by the occupying armies and the Albanian quisling governments, down to the stand that communists held toward Jews. The retrogressive revelation of the Hebraic cultural presence in the Illyrian-Albanian space also serves the purpose of added proof to the Albanian autochthonic continuity in the region by way of traces and testimonies that have left their mark in the ancient Hellenic, Roman and Hebraic cultures.
The facts and insights offered by the author have been previously unarticulated or misarticulated, as for instance, regarding the role of H. Bernstein [of Jewish descent], ambassador of the USA to Albania in the 1930s and a key promoter of the international initiative, with the direct involvement of the High Commissioner for Refugees in the League of Nations, for installing in Albania a whole entity of European Jews already facing the beastly Nazi threat of mass extermination. Regardless of how well or poorly informed a reader may be about the subject, he will be intrigued at the rich cast of characters. They come out live from authentic records, from the fields of politics, diplomacy, culture, religion, and from diverse ethnic backgrounds that turn tiny Albania into an international stage filled not only with Albanian and Jewish actors: Sabbatai Zevi, leader of the messianic Jewish movement in the medieval Ottoman Empire; Albert Einstein, the Nobelist physicist; King Ahmet Zog of Albania and his aide-de-camp Mehmet Konitza; Hermann Neubacher, Hitler’s travelling ambassador to the Balkans; Francesco Jakomoni, the Italian Viceroy to Albania; Dom Shtjefën Kurti, Archbishop Fan Noli, Lasgush Poradeci, Gjergj Fishta - renowned men of religion and letters; Norbert Jokl, a central figure of Albanology; Bedri Pejani, a complex figure associated with the formation of Skanderbeg SS Division in Kosovo; Arsllan Rezniqi, Righteous Among the Nations as the savior of 400 Jews in Kosovo; Spiro Lito, the medical doctor, a true Albanian Oskar Schindler, that challenged the Nazis and saved the Jews by hospitalizing them as his patients, and the list of characters could go on and on.
One of the author’s greatest merits is his meticulous examination and definite clarification of the fate of Jews in Kosovo about whom, unlike the Jews of old Albania, there have been claims, mostly out of ill-motivation or ignorance, that they were turned over to the Nazis by Kosovar collaborationists of the Skanderbeg SS Division. Sinani breaks up the entire case starting with the lay-out of the differences in the political-military conditions existing in Albania and Kosovo during the wartime, drawing the logical conclusion that the Mitrovica Agreement, which the Germans reached with their Italian ally, practically gave the former free access and control over Kosovo. He then connects the potential consequences of such access to the differences between the German and Italian policy toward Jews, to logically conclude that, to Jews, Kosovo meant danger, and Albania meant safety. But Sinani digs much deeper.
In looking for the truth, he scrutinizes every official record, verifies every list name-by-name, checks out and compares figures and dates, follows the deportees from departure point to destination. Not only has his incredibly voluminous research proven all allegations to be both biased and unbiased, but the end results have also forced many researchers to altogether change or modify their position with regard to the stand of Kosovar Albanians toward Jews. If not for anything else, Shaban Sinani should be credited for perceiving this issue not as a matter of an individual researcher’s pride and worth, but as one concerning the pride and worth of the entire Albanian nation. The help and protection that the Albanians offered to Jews during the Second World War remains indeed a rare act of humanity and Shaban Sinani has fiercely fought to defend this glorious page in his nation’s history.
According to Sinani, what played a decisive role in the Albanians’ historical stand towards Jews was their ethno-type, which is to be accounted for not only by their well-known inter-religious tolerance, but also by their protective behavior toward foreigners, especially when under adverse circumstances. This crucial element is emphasized by Sinani to simply prove that one and the same nation cannot be abusively measured by applying two different yardsticks.
In this new study, same as in previous works by this author, the reader will meet a researcher well qualified in disciplines such cultural anthropology, ethnology, linguistics and folkloristic, which give him an advantage by aggregately shedding fuller light on the argument. These qualities, combined with the argumentative style and the researcher’s passion to follow truth through to the end, will certainly make the book an interesting and pleasant read. This monograph is an extraordinary accomplishment, one of manifold values to the Albanian culture and the image of Albania.
Compared to the first Albanian edition of 2009, Albanian and Jews: the protection and salvation comes more complete in terms of almost every essential component: new issues are added, previously unknown sources and records are served, affirmations that needed further elaboration on facts and evidence are corrected and relativized; illustrations, too, have been added and refreshed. Part of the previously published material has opened way to new testimonies that add to the overall credibility of the subject matter presented.
In line with the practice for such publications, proper names of historical individuals cited in this study, whether of Jewish or other foreign pertinence, are formally rendered following their Albanian transcription as found in archival records, which may not correspond to their exact pronunciation in the source language.
Last, as the publisher, I feel it to be my obligation, primarily to the reader, but also to the author, to briefly comment on a phenomenon that occurred following Shaban Sinani’s publication of the true story on the rescue of Jews in Albania during the Second World War. Due to the sensitivity of the subject and the existing global debate on the Holocaust, after the publication in 2009 of Jews in Albania: their presence and salvation, a whole train of local and foreign writers, researchers, journalists, film makers, etc., retook the subject to hastily refer to the Albanian Jew-saving wonder or enigma. Unfortunately, a good part of them would abuse, or rather miscopy or mistranslate in other languages the facts, numbers, documents or whole parts of the original book and would take them to the market as discoveries of their own.
Thus, individuals who had never walked into any archives room, out of ignorance, went so far as to present as archival proof even charts and statistical sheets that actually exist only in the author’s work lab and in his printed book. Furthermore, some of the miscreants are still dressing and selling the borrowed facts and numbers under such interpretations or sense that is entirely folkloric, amateurish or romantic. Such motivation runs opposite to the historical truth and the research standards of the original book; it consequently undermines the credibility and the real merits of the Albanian behavior toward foreigners, in this case, toward Jews.
Now, along with congratulating you for having this enlightening book in your hands and just before you start reading it, I would like to bring fresh in your memory what the former American ambassador to Albania, John L. Withers II, had to say on Remembrance Day, 27 January 2010:
Albania’s role in rescuing Jews from the horrors of the Holocaust is not nearly as well known, as it should be. It is something which all Albanians can be proud of … Albania can always do more to tell the world its remarkable story of preventing the persecution of Jews in its land. Some Albanians have been doing just that. Professor Shaban Sinani, for example. His numerous works document that even in the darkest years of the Holocaust, in Albania there was a coming together of all political beliefs and religious denominations - anti-fascists and pro-fascists, communists and nationalists, Muslims and Christians, believers and non-believers - to ensure that no harm would come to any Jew sheltered in Albania.
Author: Shaban Sinani
Albanians and Jews: the protection and salvation
A monographic study
Translated by: Arben P. Latifi
Translation editor: Hamlet Bezhani
Reviewed by: Pëllumb Xhufi, Tirana
Ardian Ndreca, Rome
Editor: Naim Zoto
Front cover by: Endri Hobdari
Front cover: Motifs from Life’s Tree [Menorah], a 5th century mosaic at the basilica-synagogue of the city of Saranda [Onhesmios,
Anchiasmos]. [Photo: UNESCO, M.-P. Raynaud]
Back cover: The Star of David on a monumental stone found in an ancient wall in Istog, Kosovo. [Photo: Isa Mulaj]
Published by: Naimi - Publishing House & Literary Services
www.botimenaimi.com
Copyright: The Author
No partial or complete reproduction of the text, documents, and illustrations of this book allowed without the author’s prior written consent.
ISBN: 978-9928-109-66-8
Price: 20 euro
After several fundamental works on the Albanian history and culture, such as Mitologji në eposin e kreshnikëve [Mythology in the epics of frontier warriors], Kodikët e Shqipërisë në Kujtesën e Botës [The codices of Albania in the World’s Memory]; after his studies about the work of Ismail Kadare as an Albanian literary phenomenon of universal values: Pengu i moskuptimit [The qualms of non-understanding], Për prozën e Kadaresë [On the prose of Kadare], Letërsia në totalitarizëm dhe ‘Dossier K’. [Literature in totalitarism and ‘Dossier K.’], with a version of the last one being published and republished in French by the Odile Jacob Publishing House under the title Le dossier Kadaré; la vérité des souterrains [Paris 2006, 2013], Shaban Sinani authored in 2009 a monographic study - Jews in Albania: their presence and salvation, which triggered extraordinary interest among local and foreign readers.
During the five years that have elapsed since then, the author has taken his research work further, especially by exploring foreign archives, and he now comes forth with a new title published simultaneously in Albanian and English: Albanians and Jews: the protection and salvation. His new take on the subject is firmly based on an extensive update with fresh facts and documentary evidence that are interpreted and presented to a level of expertise that definitely promotes prof. dr. Shaban Sinani to the status of a top authority. The well inclined among local and foreign researchers will find him convenient to refer to, as much as the contesters will find him hard to disregard or argue with. Although as a natural sequel to the first edition this book incorporates a large part of its core factual matter, it is nonetheless an entirely new contribution to the main flow of research and studies conducted about the salvation of Jews in Albania before and during World War II.
Relying on new sources, unavailable five years ago, this book expands the scope of the question by dealing not solely with the protection of Jews in proper Albania, but with their relations with the Albanian nation in general, which has so far been one of the most complex failings prevailing in the relevant local and foreign research work. This necessitated structural changes, the addition of new chapters, the thematic range expansion of chapters retained from the first edition, the verification and certification of previously disputed evidence and assertions, as well as the confirmation of substantial truths. Albanians and Jews: the protection and salvation, while on one hand further extols the Albanian stand toward the Jewish question in keeping with the historical truth, on the other hand does liberate it from the flood of folkloric myths and interpretations that have lately disregarded history in favor of legend.
The aforementioned works by this author deal with some of the top values that do credit to Albania and the Albanian nation. This has earned them the status of international reference books. Being junctures that connect the Albanian culture and civilization to the world culture, they serve as a factor for regaining a dimension that has been underestimated. This book is largely built on archival treasures that for a long time had either been locked up or neglected.
Discovering such values has been no easy feat. It has taken researcher Shaban Sinani more than 20 toilsome years to trace, verify, analyze and interpret enigmas such as the existence in the 1930-s of an international project for turning Albania into a second homeland to Jews, i.e. right before Europe would be swept over by the Nazi anti-Semitic plague, which remains to this day one of the least known aspects of research work on the Holocaust [Shoah].
Same as The codices of Albania in the World’s Memory, Albanians and Jews:the protection and salvation is a scientific monograph about the globally renowned virtues of the Albanian nation as specifically manifested in welcoming and protecting Jews before and during the Second World War. Both of these works by Sinani, the distinguished Albanologist, make the Albanian people feel reassessed; their culture and virtues have already been internationally certified: in the codices case, by UNESCO and, in the case of Jews, by Yad Vashem [Israel], the Memorial Museum of Holocaust [USA] and the American Congress.
Unlike the interpretations offered until lately, based mostly on romantic motives, based on what have been considered exceptional Albanian virtues [Besa, honor, hospitality, etc.], along with the distortions and reluctance to tell the truth about the unique reception and protection that the Albanians extended to Jews during the Second World War, the author, prof. Shaban Sinani has succeeded in accomplishing a thematic study that may be rightfully considered exhaustive; the question is ultimately transformed from narrative to factuality. This, therefore, constitutes the main merit and criteria for which the author of this study has to be both taken into account and lauded.
In Albanian and Jews: the protection and salvation, the author has included tens of illustrations to back up his arguments with facsimiles of original documents, photos and testimonials, as well as hundreds of references to local and foreign authors that have dealt with the subject. Most of the documents and testimonials are presented to the public for the first time; same as new facts altogether, stands and viewpoints about the presence and salvation of Jews in the Albanian territories are voiced for the first time. For the first time sources are not one-sided: only Albanian or only foreign ones. The author has ensured the cooperation of all available specialized Holocaust institutions and colleagues and sources related to the subject naturally complement, verify and certify one-another.
The subject is examined in historical depth, beginning from the Albanians’ first contacts with Jews and identifying a Hebraic stratum in the Albanian culture [Chapter one: the Hebraic cultural presence in the Albanian tradition]; to then continue with the stand toward Jews during the monarchic era; following with the stand maintained by the occupying armies and the Albanian quisling governments, down to the stand that communists held toward Jews. The retrogressive revelation of the Hebraic cultural presence in the Illyrian-Albanian space also serves the purpose of added proof to the Albanian autochthonic continuity in the region by way of traces and testimonies that have left their mark in the ancient Hellenic, Roman and Hebraic cultures.
The facts and insights offered by the author have been previously unarticulated or misarticulated, as for instance, regarding the role of H. Bernstein [of Jewish descent], ambassador of the USA to Albania in the 1930s and a key promoter of the international initiative, with the direct involvement of the High Commissioner for Refugees in the League of Nations, for installing in Albania a whole entity of European Jews already facing the beastly Nazi threat of mass extermination. Regardless of how well or poorly informed a reader may be about the subject, he will be intrigued at the rich cast of characters. They come out live from authentic records, from the fields of politics, diplomacy, culture, religion, and from diverse ethnic backgrounds that turn tiny Albania into an international stage filled not only with Albanian and Jewish actors: Sabbatai Zevi, leader of the messianic Jewish movement in the medieval Ottoman Empire; Albert Einstein, the Nobelist physicist; King Ahmet Zog of Albania and his aide-de-camp Mehmet Konitza; Hermann Neubacher, Hitler’s travelling ambassador to the Balkans; Francesco Jakomoni, the Italian Viceroy to Albania; Dom Shtjefën Kurti, Archbishop Fan Noli, Lasgush Poradeci, Gjergj Fishta - renowned men of religion and letters; Norbert Jokl, a central figure of Albanology; Bedri Pejani, a complex figure associated with the formation of Skanderbeg SS Division in Kosovo; Arsllan Rezniqi, Righteous Among the Nations as the savior of 400 Jews in Kosovo; Spiro Lito, the medical doctor, a true Albanian Oskar Schindler, that challenged the Nazis and saved the Jews by hospitalizing them as his patients, and the list of characters could go on and on.
One of the author’s greatest merits is his meticulous examination and definite clarification of the fate of Jews in Kosovo about whom, unlike the Jews of old Albania, there have been claims, mostly out of ill-motivation or ignorance, that they were turned over to the Nazis by Kosovar collaborationists of the Skanderbeg SS Division. Sinani breaks up the entire case starting with the lay-out of the differences in the political-military conditions existing in Albania and Kosovo during the wartime, drawing the logical conclusion that the Mitrovica Agreement, which the Germans reached with their Italian ally, practically gave the former free access and control over Kosovo. He then connects the potential consequences of such access to the differences between the German and Italian policy toward Jews, to logically conclude that, to Jews, Kosovo meant danger, and Albania meant safety. But Sinani digs much deeper.
In looking for the truth, he scrutinizes every official record, verifies every list name-by-name, checks out and compares figures and dates, follows the deportees from departure point to destination. Not only has his incredibly voluminous research proven all allegations to be both biased and unbiased, but the end results have also forced many researchers to altogether change or modify their position with regard to the stand of Kosovar Albanians toward Jews. If not for anything else, Shaban Sinani should be credited for perceiving this issue not as a matter of an individual researcher’s pride and worth, but as one concerning the pride and worth of the entire Albanian nation. The help and protection that the Albanians offered to Jews during the Second World War remains indeed a rare act of humanity and Shaban Sinani has fiercely fought to defend this glorious page in his nation’s history.
According to Sinani, what played a decisive role in the Albanians’ historical stand towards Jews was their ethno-type, which is to be accounted for not only by their well-known inter-religious tolerance, but also by their protective behavior toward foreigners, especially when under adverse circumstances. This crucial element is emphasized by Sinani to simply prove that one and the same nation cannot be abusively measured by applying two different yardsticks.
In this new study, same as in previous works by this author, the reader will meet a researcher well qualified in disciplines such cultural anthropology, ethnology, linguistics and folkloristic, which give him an advantage by aggregately shedding fuller light on the argument. These qualities, combined with the argumentative style and the researcher’s passion to follow truth through to the end, will certainly make the book an interesting and pleasant read. This monograph is an extraordinary accomplishment, one of manifold values to the Albanian culture and the image of Albania.
Compared to the first Albanian edition of 2009, Albanian and Jews: the protection and salvation comes more complete in terms of almost every essential component: new issues are added, previously unknown sources and records are served, affirmations that needed further elaboration on facts and evidence are corrected and relativized; illustrations, too, have been added and refreshed. Part of the previously published material has opened way to new testimonies that add to the overall credibility of the subject matter presented.
In line with the practice for such publications, proper names of historical individuals cited in this study, whether of Jewish or other foreign pertinence, are formally rendered following their Albanian transcription as found in archival records, which may not correspond to their exact pronunciation in the source language.
Last, as the publisher, I feel it to be my obligation, primarily to the reader, but also to the author, to briefly comment on a phenomenon that occurred following Shaban Sinani’s publication of the true story on the rescue of Jews in Albania during the Second World War. Due to the sensitivity of the subject and the existing global debate on the Holocaust, after the publication in 2009 of Jews in Albania: their presence and salvation, a whole train of local and foreign writers, researchers, journalists, film makers, etc., retook the subject to hastily refer to the Albanian Jew-saving wonder or enigma. Unfortunately, a good part of them would abuse, or rather miscopy or mistranslate in other languages the facts, numbers, documents or whole parts of the original book and would take them to the market as discoveries of their own.
Thus, individuals who had never walked into any archives room, out of ignorance, went so far as to present as archival proof even charts and statistical sheets that actually exist only in the author’s work lab and in his printed book. Furthermore, some of the miscreants are still dressing and selling the borrowed facts and numbers under such interpretations or sense that is entirely folkloric, amateurish or romantic. Such motivation runs opposite to the historical truth and the research standards of the original book; it consequently undermines the credibility and the real merits of the Albanian behavior toward foreigners, in this case, toward Jews.
Now, along with congratulating you for having this enlightening book in your hands and just before you start reading it, I would like to bring fresh in your memory what the former American ambassador to Albania, John L. Withers II, had to say on Remembrance Day, 27 January 2010:
Albania’s role in rescuing Jews from the horrors of the Holocaust is not nearly as well known, as it should be. It is something which all Albanians can be proud of … Albania can always do more to tell the world its remarkable story of preventing the persecution of Jews in its land. Some Albanians have been doing just that. Professor Shaban Sinani, for example. His numerous works document that even in the darkest years of the Holocaust, in Albania there was a coming together of all political beliefs and religious denominations - anti-fascists and pro-fascists, communists and nationalists, Muslims and Christians, believers and non-believers - to ensure that no harm would come to any Jew sheltered in Albania.
Author: Shaban Sinani
Albanians and Jews: the protection and salvation
A monographic study
Translated by: Arben P. Latifi
Translation editor: Hamlet Bezhani
Reviewed by: Pëllumb Xhufi, Tirana
Ardian Ndreca, Rome
Editor: Naim Zoto
Front cover by: Endri Hobdari
Front cover: Motifs from Life’s Tree [Menorah], a 5th century mosaic at the basilica-synagogue of the city of Saranda [Onhesmios,
Anchiasmos]. [Photo: UNESCO, M.-P. Raynaud]
Back cover: The Star of David on a monumental stone found in an ancient wall in Istog, Kosovo. [Photo: Isa Mulaj]
Published by: Naimi - Publishing House & Literary Services
www.botimenaimi.com
Copyright: The Author
No partial or complete reproduction of the text, documents, and illustrations of this book allowed without the author’s prior written consent.
ISBN: 978-9928-109-66-8
Price: 20 euro
Shaban Sinani: Shqiptarët dhe hebrenjtë - Mbrojtja dhe shpëtimi
E vërteta pa mite për lidhjet shqiptaro-hebraike
Duke thelluar kërkimet e tij, sidomos në arkiva të huaja, në shërbim të plotësimit me fakte, argumente dhe dokumente të reja rreth lidhjeve shqiptaro-hebraike në funksion të shpjegimit shkencor të shpëtimit të hebrenjve gjatë Luftës së Dytë botërore në Shqipëri, sjellje unike që vazhdon të çudisë botën edhe sot e kësaj dite, studiuesi Shaban Sinani sjell për lexuesin monografinë e re nën titullin “Shqiptarët dhe hebrenjtë”. Megjithëse vijim e thellim i veprës së mëparshme të botuar në vitin 2009, vepra është një prurje e re jo vetëm në kërkimet për shpëtimin e hebrenjve në Shqipëri para dhe gjatë Luftës, por përgjithësisht për raportet historike e kulturore të shqiptarëve si popull e komb me hebrenjtë. Kjo ka bërë të nevojshme të ndryshohet struktura e librit të mëparshëm, të shtohen kapituj të rinj, të zgjerohet problematika e atyre kapitujve që janë ruajtur, të verifikohen dhe certifikohen të dhënat dhe pohimet e dyshimta dhe të konfirmohen të vërtetat thelbësore. Libri, në njërën anë, e lartëson dhe më qendrimin shqiptar ndaj çështjes së hebrenjve, siç është e vërteta; në anën tjetër e çliron atë nga mitet dhe interpretimet folkloristike që po vërshojnë me shumicë prej vitesh dhe që shpërfillin historinë duke e zëvendësuar me legjendën.
Ndryshe nga shpjegimet e dhëna deri vonë, të motivuara kryesisht nga pozicione romantike, që mbështeten vetëm në atë që është quajtur virtyti shqiptar [besa, nderi, ndorja, kulti i mikut etj.]; që janë shoqëruar dhe me shtrembërime prej frikës për të thënë të vërtetën për qendrimin unik të shqiptarëve si mikpritës dhe mbrojtës të hebrenjve gjatë Luftës së Dytë Botërore, autori, prof. dr. Shaban Sinani ka arritur të realizojë një vepër pothuaj shteruese për këtë argument. Në këtë studim çështja kthehet nga rrëfenjë në faktologji, dhe kjo është merita kryesore për të cilën mund të çmohet.
Në librin Shqiptarët dhe hebrenjtë: mbrojtja dhe shpëtimi autori ka përfshirë dhjetëra ilustrime të argumenteve me dokumente origjinale, foto e dëshmi, si dhe qindra referenca të autorëve vendës dhe të huaj që janë marrë me këtë temë. Shumica e dokumenteve dhe dëshmive zbulohen për publikun për herë të parë, ashtu siç shqiptohen për herë të parë fakte, qëndrime dhe këndvështrime krejt të reja për praninë dhe shpëtimin e hebrenjve në trojet shqiptare. Burimet që janë shtuar janë nga arkivat e ish-Jugosllavisë, nga arkivat italiane e gjermane, nga arkivat amerikane, nga arkivat e institucioneve të specializuara si banka të kujtesës së dokumentuar.
Autori zbulon fakte, ofron këndvështrime të reja të pashqiptuara apo të keqshqiptuara më parë, si, për shembull, për rolin e ambasadorit të parë amerikan Herman Bernstein [me kombësi hebreje] në Shqipëri në gjysmën e parë të viteve 1930; për një përpjekje ndërkombëtare si nismë e Lidhjes së Kombeve [OKB e sotme] për ta parë Shqipërinë si një atdhe të mundshëm të hebrenjve të rrezikuar në Europë. Dokumente për personazhe të njohur të politikës, diplomacisë dhe kulturës hebraike zbulohen në këtë libër, duke nisur nga udhëheqësi i lëvizjes mesianike Sabbatha Zevi, deri tek ambasadori amerikan H. Bernstein e fizikani nobelist A. Einstein; figura të mbretërisë, si A. Zogu, Mehmet e Faik Konica; klerikë të njohur të asaj kohe si Dom Shtjefën Kurti; protagonistë të luftës si Bedri Pejani etj.; oficerë të lartë të Rajhut; figura qendrore të albanologjisë si ajo e Norbert Joklit, deri tek letrat e poetëve të njohur shqiptarë Fan Noli, Gjergj Fishta e Lasgush Poradeci në mbrojtje të hebrenjve.
Autori ka një meritë të veçantë sidomos për zbardhjen e plotë të fatit të hebrenjve të Kosovës. Për ta, deri vonë, ishte formuluar akuza se ishin dorëzuar tek nazistët nga shqiptarët e mobilizuar nga Gestapo. Në kapitujt 8 dhe 9, nën titujt përkatës “Divizioni SS Skanderbeg dhe fati i hebrenjve në Kosovë në periudhën naziste” dhe “Ku u zhdukën hebrenjtë e Kosovës” autori zbardh enigmën e sjelljes gjoja të dyfishtë të shqiptarëve ndaj hebrenjve. Duke dashur ta izolojnë meritën e mbrojtjes së hebrenjve vetëm tek shqiptarët e Shqipërisë shtetërore, edhe sot botohen studime për një qendrim ndryshe të shqiptarëve në Kosovë dhe për një fat ndryshe të hebrenjve atje. Sipas studiuesit Shaban Sinani, një rol vendimtar në sjelljen historike të shqiptarëve ndaj hebrenjve ka luajtur etnotipi i tyre, i shpjeguar ky jo vetëm me tolerancën e mirënjohur ndërfetare të shqiptarëve, por dhe me sjelljen e tyre mbrojtëse ndaj të huajve, sidomos në kohë rreziku. Dhe kjo shpjegon dhe qendrimin e njësojtë të tyre ndaj hebrenjve.
Me këtë rast, Naim Zoto, botuesi i librit të mëparshëm “Hebrenjtë në Shqipëri: prania dhe shpëtimi”, Tiranë 2009, ashtu si edhe i botimit të ri thotë se e ndjen si detyrim për të bërë publike edhe një dukuri që u konstatua menjëherë pasi e vërteta e historisë së shpëtimit të hebrenjve në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore u bë e njohur prej prof. Sinanit. Për shkak të ndjeshmërisë së argumentit dhe debatit botëror që ekziston për Holokaustin, pas botimit të librit të parë një numër autorësh: studiues, gazetarë, njerëz të botës së imazhit etj., vendës e të huaj, e rimorën këtë temë duke iu referuar çudisë apo enigmës shqiptare të shpëtimit të hebrenjve. Për fat të keq, një pjesë e tyre do të shpërdoronin, më saktë do të keqkopjonin (shqip: vidhnin) apo përkthenin në gjuhë të tjera faktet, shifrat, dokumentet, argumentet, deri pjesë të tëra të librit origjinal, duke ia shitur lexuesit si zbulime të tyre. Kështu, njerëz që nuk kishin hyrë ndonjëherë në arkiva, për shkak të mosnjohjes, shkuan deri atje sa t’i paraqesin si dëshmi arkivistike edhe tabela e statistika që nuk ekzistojnë përveçse në laboratorin e punës dhe në botimin e autorit të librit. Për më tepër, duke marrë nga origjinali i publikuar shifra e fakte të shpëtimit të hebrenjve, disa autorë vazhdojnë t’i veshin e t’i shesin ato me një frymë apo me shpjegime krejt diletante apo romantike, një motivim ky në kundërshtim me të vërtetën historike dhe me standardet shkencore të librit të autorit, duke zbehur kështu besueshmërinë dhe vlerat reale të sjelljes shqiptare ndaj të huajve, në rastin konkret, ndaj hebrenjve. Ndoshta, për këtë arsye, botuesi ka risjellë në anën e pasme të kopertinës së librit vlerësimin publik që John L. Withers II, Ambasador i SHBA në Shqipëri, bëri për studiuesin Shaban Sinani më 27 janar 2010: “Roli i Shqipërisë për të shpëtuar hebrenjtë nga tmerret e holokaustit nuk është i njohur aq sa meriton. Është diçka me të cilën të gjithë shqiptarët mund të krenohen. Shqipëria mund të bëjë gjithmonë më shumë për t’i treguar botës historinë e vet të shkëlqyer për të parandaluar persekutimin e hebrenjve në tokën e saj. Disa shqiptarë janë duke bërë pikërisht këtë. Për shembull, profesor Shaban Sinani. Punimet e tij të shumta dokumentojnë që, edhe në vitet më të errëta të holokaustit, në Shqipëri ndodhi një bashkim i të gjitha kaheve politike dhe besimeve fetare - antifashistë dhe profashistë, komunistë dhe nacionalistë, myslimanë dhe të krishterë, besimtarë dhe jobesimtarë - për t’u siguruar që asnjë hebreu të strehuar në Shqipëri nuk do t’i hynte gjemb në këmbë”.
Monografia e re e prof. dr. Shaban Sinanit “Shqiptarët dhe hebrenjtë: mbrojtja dhe shpëtimi” (Albanians and Jews: the protection and salvation), falë mbështetjes financiare të biznesmenit dhe deputetit Tom Doshi, botohet njëkohësisht në gjuhën shqipe dhe angleze, duke futur në qarkullim ndërkombëtar një nga vlerat e pakta për të cilën shqiptarët nderohen sot në botë.
Skeda e librit versioni shqip:
Autori: Shaban Sinani
Titulli: Shqiptarët dhe hebrenjtë: mbrojtja dhe shpëtimi (Albanians and Jews: the protection and salvation)
Gjinia: monografi
Redaktor: Naim Zoto
Arben P. Latifi
Recensues: Pëllumb Xhufi
Claire Lavoine
Ardian Ndreca
Botues: “Naimi”
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-109-66-8
Nr. i faqeve: 400
Çmimi: 1500 lekë/ 10 euro
Duke thelluar kërkimet e tij, sidomos në arkiva të huaja, në shërbim të plotësimit me fakte, argumente dhe dokumente të reja rreth lidhjeve shqiptaro-hebraike në funksion të shpjegimit shkencor të shpëtimit të hebrenjve gjatë Luftës së Dytë botërore në Shqipëri, sjellje unike që vazhdon të çudisë botën edhe sot e kësaj dite, studiuesi Shaban Sinani sjell për lexuesin monografinë e re nën titullin “Shqiptarët dhe hebrenjtë”. Megjithëse vijim e thellim i veprës së mëparshme të botuar në vitin 2009, vepra është një prurje e re jo vetëm në kërkimet për shpëtimin e hebrenjve në Shqipëri para dhe gjatë Luftës, por përgjithësisht për raportet historike e kulturore të shqiptarëve si popull e komb me hebrenjtë. Kjo ka bërë të nevojshme të ndryshohet struktura e librit të mëparshëm, të shtohen kapituj të rinj, të zgjerohet problematika e atyre kapitujve që janë ruajtur, të verifikohen dhe certifikohen të dhënat dhe pohimet e dyshimta dhe të konfirmohen të vërtetat thelbësore. Libri, në njërën anë, e lartëson dhe më qendrimin shqiptar ndaj çështjes së hebrenjve, siç është e vërteta; në anën tjetër e çliron atë nga mitet dhe interpretimet folkloristike që po vërshojnë me shumicë prej vitesh dhe që shpërfillin historinë duke e zëvendësuar me legjendën.
Ndryshe nga shpjegimet e dhëna deri vonë, të motivuara kryesisht nga pozicione romantike, që mbështeten vetëm në atë që është quajtur virtyti shqiptar [besa, nderi, ndorja, kulti i mikut etj.]; që janë shoqëruar dhe me shtrembërime prej frikës për të thënë të vërtetën për qendrimin unik të shqiptarëve si mikpritës dhe mbrojtës të hebrenjve gjatë Luftës së Dytë Botërore, autori, prof. dr. Shaban Sinani ka arritur të realizojë një vepër pothuaj shteruese për këtë argument. Në këtë studim çështja kthehet nga rrëfenjë në faktologji, dhe kjo është merita kryesore për të cilën mund të çmohet.
Në librin Shqiptarët dhe hebrenjtë: mbrojtja dhe shpëtimi autori ka përfshirë dhjetëra ilustrime të argumenteve me dokumente origjinale, foto e dëshmi, si dhe qindra referenca të autorëve vendës dhe të huaj që janë marrë me këtë temë. Shumica e dokumenteve dhe dëshmive zbulohen për publikun për herë të parë, ashtu siç shqiptohen për herë të parë fakte, qëndrime dhe këndvështrime krejt të reja për praninë dhe shpëtimin e hebrenjve në trojet shqiptare. Burimet që janë shtuar janë nga arkivat e ish-Jugosllavisë, nga arkivat italiane e gjermane, nga arkivat amerikane, nga arkivat e institucioneve të specializuara si banka të kujtesës së dokumentuar.
Autori zbulon fakte, ofron këndvështrime të reja të pashqiptuara apo të keqshqiptuara më parë, si, për shembull, për rolin e ambasadorit të parë amerikan Herman Bernstein [me kombësi hebreje] në Shqipëri në gjysmën e parë të viteve 1930; për një përpjekje ndërkombëtare si nismë e Lidhjes së Kombeve [OKB e sotme] për ta parë Shqipërinë si një atdhe të mundshëm të hebrenjve të rrezikuar në Europë. Dokumente për personazhe të njohur të politikës, diplomacisë dhe kulturës hebraike zbulohen në këtë libër, duke nisur nga udhëheqësi i lëvizjes mesianike Sabbatha Zevi, deri tek ambasadori amerikan H. Bernstein e fizikani nobelist A. Einstein; figura të mbretërisë, si A. Zogu, Mehmet e Faik Konica; klerikë të njohur të asaj kohe si Dom Shtjefën Kurti; protagonistë të luftës si Bedri Pejani etj.; oficerë të lartë të Rajhut; figura qendrore të albanologjisë si ajo e Norbert Joklit, deri tek letrat e poetëve të njohur shqiptarë Fan Noli, Gjergj Fishta e Lasgush Poradeci në mbrojtje të hebrenjve.
Autori ka një meritë të veçantë sidomos për zbardhjen e plotë të fatit të hebrenjve të Kosovës. Për ta, deri vonë, ishte formuluar akuza se ishin dorëzuar tek nazistët nga shqiptarët e mobilizuar nga Gestapo. Në kapitujt 8 dhe 9, nën titujt përkatës “Divizioni SS Skanderbeg dhe fati i hebrenjve në Kosovë në periudhën naziste” dhe “Ku u zhdukën hebrenjtë e Kosovës” autori zbardh enigmën e sjelljes gjoja të dyfishtë të shqiptarëve ndaj hebrenjve. Duke dashur ta izolojnë meritën e mbrojtjes së hebrenjve vetëm tek shqiptarët e Shqipërisë shtetërore, edhe sot botohen studime për një qendrim ndryshe të shqiptarëve në Kosovë dhe për një fat ndryshe të hebrenjve atje. Sipas studiuesit Shaban Sinani, një rol vendimtar në sjelljen historike të shqiptarëve ndaj hebrenjve ka luajtur etnotipi i tyre, i shpjeguar ky jo vetëm me tolerancën e mirënjohur ndërfetare të shqiptarëve, por dhe me sjelljen e tyre mbrojtëse ndaj të huajve, sidomos në kohë rreziku. Dhe kjo shpjegon dhe qendrimin e njësojtë të tyre ndaj hebrenjve.
Me këtë rast, Naim Zoto, botuesi i librit të mëparshëm “Hebrenjtë në Shqipëri: prania dhe shpëtimi”, Tiranë 2009, ashtu si edhe i botimit të ri thotë se e ndjen si detyrim për të bërë publike edhe një dukuri që u konstatua menjëherë pasi e vërteta e historisë së shpëtimit të hebrenjve në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore u bë e njohur prej prof. Sinanit. Për shkak të ndjeshmërisë së argumentit dhe debatit botëror që ekziston për Holokaustin, pas botimit të librit të parë një numër autorësh: studiues, gazetarë, njerëz të botës së imazhit etj., vendës e të huaj, e rimorën këtë temë duke iu referuar çudisë apo enigmës shqiptare të shpëtimit të hebrenjve. Për fat të keq, një pjesë e tyre do të shpërdoronin, më saktë do të keqkopjonin (shqip: vidhnin) apo përkthenin në gjuhë të tjera faktet, shifrat, dokumentet, argumentet, deri pjesë të tëra të librit origjinal, duke ia shitur lexuesit si zbulime të tyre. Kështu, njerëz që nuk kishin hyrë ndonjëherë në arkiva, për shkak të mosnjohjes, shkuan deri atje sa t’i paraqesin si dëshmi arkivistike edhe tabela e statistika që nuk ekzistojnë përveçse në laboratorin e punës dhe në botimin e autorit të librit. Për më tepër, duke marrë nga origjinali i publikuar shifra e fakte të shpëtimit të hebrenjve, disa autorë vazhdojnë t’i veshin e t’i shesin ato me një frymë apo me shpjegime krejt diletante apo romantike, një motivim ky në kundërshtim me të vërtetën historike dhe me standardet shkencore të librit të autorit, duke zbehur kështu besueshmërinë dhe vlerat reale të sjelljes shqiptare ndaj të huajve, në rastin konkret, ndaj hebrenjve. Ndoshta, për këtë arsye, botuesi ka risjellë në anën e pasme të kopertinës së librit vlerësimin publik që John L. Withers II, Ambasador i SHBA në Shqipëri, bëri për studiuesin Shaban Sinani më 27 janar 2010: “Roli i Shqipërisë për të shpëtuar hebrenjtë nga tmerret e holokaustit nuk është i njohur aq sa meriton. Është diçka me të cilën të gjithë shqiptarët mund të krenohen. Shqipëria mund të bëjë gjithmonë më shumë për t’i treguar botës historinë e vet të shkëlqyer për të parandaluar persekutimin e hebrenjve në tokën e saj. Disa shqiptarë janë duke bërë pikërisht këtë. Për shembull, profesor Shaban Sinani. Punimet e tij të shumta dokumentojnë që, edhe në vitet më të errëta të holokaustit, në Shqipëri ndodhi një bashkim i të gjitha kaheve politike dhe besimeve fetare - antifashistë dhe profashistë, komunistë dhe nacionalistë, myslimanë dhe të krishterë, besimtarë dhe jobesimtarë - për t’u siguruar që asnjë hebreu të strehuar në Shqipëri nuk do t’i hynte gjemb në këmbë”.
Monografia e re e prof. dr. Shaban Sinanit “Shqiptarët dhe hebrenjtë: mbrojtja dhe shpëtimi” (Albanians and Jews: the protection and salvation), falë mbështetjes financiare të biznesmenit dhe deputetit Tom Doshi, botohet njëkohësisht në gjuhën shqipe dhe angleze, duke futur në qarkullim ndërkombëtar një nga vlerat e pakta për të cilën shqiptarët nderohen sot në botë.
Skeda e librit versioni shqip:
Autori: Shaban Sinani
Titulli: Shqiptarët dhe hebrenjtë: mbrojtja dhe shpëtimi (Albanians and Jews: the protection and salvation)
Gjinia: monografi
Redaktor: Naim Zoto
Arben P. Latifi
Recensues: Pëllumb Xhufi
Claire Lavoine
Ardian Ndreca
Botues: “Naimi”
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-109-66-8
Nr. i faqeve: 400
Çmimi: 1500 lekë/ 10 euro
Enisa Adil: Lotus (Sekreti i të fundit - 2)
Shënim i autores për lexuesin
Përse shkruaj?
Shkruaj, sepse s’mund të bëj ndryshe. Të shkruarit s’është një dëshirë; është një nevojë. Unë shkruaj për ata që kanë ndjerë atë çka kam ndjerë edhe unë, për ata që kanë ëndërruar ashtu si kam ëndërruar edhe unë, për ata që dinë emocionin e të hedhurit germa të nxituara në letrën plot korrigjime, për ata që lehtësohen kur dëgjojnë tingullin e faqes së kthyer me padurim, ndërkohë që prekin vazhdimisht butësinë e tyre të vjetëruar nga koha.
Shkruaj me shpresën se, ndoshta, dikush do të kuptojë çfarë fshihet pas këtyre rreshtave. Nuk fshihet ndonjë mesazh i veçantë, ndonjë këshillë apo dituri. Fshihen veç ndjenja. Por të pakët janë ata që kanë për të lexuar dhe, ndoshta, edhe më të pakët janë ata që kanë për të kuptuar; këtë e di.
Nganjëherë edhe unë pyes veten se përse vazhdoj të shkruaj. Shumë shkruajnë, por pak tregojnë për shkrimet e tyre. Sepse kur shkruajmë, kemi frikë për ata që do të lexojnë. Frikë se mos, ndoshta, askush s’do ta pëlqejë, se askush s’do ta vlerësojë historinë tënde, frika se mos edhe ty do të të trajtojnë ndryshe për shkak të kësaj. Por kam kuptuar se të shkruarit nuk do guxim. Do dashuri.
Nëse romanin e parë ua dedikova atyre që më duan dhe më mbështesin, këtë roman ua dedikoj atyre që s’e kuptojnë dashurinë që i rrethon. Nëse dikush të do, qoftë edhe një person i vetëm, shkruaj për të. Të shkruarit s’ka të bëjë me vullnetin, durimin apo dijen. Ka të bëjë me ty dhe me ata që të rrethojnë. Unë rrëfej botë që ekzistojnë në zemrat e atyre që prekin fjalët e hedhura në letër. Të shkruash do të thotë të shprehësh atë çka ndjen. Nëse frika të ndalon të shkruash, atëherë harro se çfarë është frika. Mos shkruaj për ata që do të lexojnë, shkruaj për ata që krijojnë, rrëfejnë, dhe ndryshojnë prej fjalëve të tua. Shkruaj për ata që janë të vetmuar, por plot dashuri, për ata që duken të varfër, por kanë një shpirt të pasur, për ata që kanë një vështrim të trishtuar, por dinë se ç’do të thotë të jesh i lumtur. Për të gjithë ata që ndjejnë.
Përse shkruaj? Shkruaj, sepse s’mund të bëj ndryshe. Unë shkruaj, sepse kjo jam unë.
Enisa Adil
Korçë, 19 tetor 2014
Skeda e librit:
Autore: Enisa Adil
Titulli: Lotus
Seria: Sekreti i të fundit 2:
Gjinia: Roman
Redaktor: Naim Zoto
Recensues: Skënder Rusi
Ballina: m&b
Botues: “Naimi” - Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-109-79-8
Copyright: Autor
Çmimi: 700 lekë.
Numri i faqeve: 328
Përse shkruaj?
Shkruaj, sepse s’mund të bëj ndryshe. Të shkruarit s’është një dëshirë; është një nevojë. Unë shkruaj për ata që kanë ndjerë atë çka kam ndjerë edhe unë, për ata që kanë ëndërruar ashtu si kam ëndërruar edhe unë, për ata që dinë emocionin e të hedhurit germa të nxituara në letrën plot korrigjime, për ata që lehtësohen kur dëgjojnë tingullin e faqes së kthyer me padurim, ndërkohë që prekin vazhdimisht butësinë e tyre të vjetëruar nga koha.
Shkruaj me shpresën se, ndoshta, dikush do të kuptojë çfarë fshihet pas këtyre rreshtave. Nuk fshihet ndonjë mesazh i veçantë, ndonjë këshillë apo dituri. Fshihen veç ndjenja. Por të pakët janë ata që kanë për të lexuar dhe, ndoshta, edhe më të pakët janë ata që kanë për të kuptuar; këtë e di.
Nganjëherë edhe unë pyes veten se përse vazhdoj të shkruaj. Shumë shkruajnë, por pak tregojnë për shkrimet e tyre. Sepse kur shkruajmë, kemi frikë për ata që do të lexojnë. Frikë se mos, ndoshta, askush s’do ta pëlqejë, se askush s’do ta vlerësojë historinë tënde, frika se mos edhe ty do të të trajtojnë ndryshe për shkak të kësaj. Por kam kuptuar se të shkruarit nuk do guxim. Do dashuri.
Nëse romanin e parë ua dedikova atyre që më duan dhe më mbështesin, këtë roman ua dedikoj atyre që s’e kuptojnë dashurinë që i rrethon. Nëse dikush të do, qoftë edhe një person i vetëm, shkruaj për të. Të shkruarit s’ka të bëjë me vullnetin, durimin apo dijen. Ka të bëjë me ty dhe me ata që të rrethojnë. Unë rrëfej botë që ekzistojnë në zemrat e atyre që prekin fjalët e hedhura në letër. Të shkruash do të thotë të shprehësh atë çka ndjen. Nëse frika të ndalon të shkruash, atëherë harro se çfarë është frika. Mos shkruaj për ata që do të lexojnë, shkruaj për ata që krijojnë, rrëfejnë, dhe ndryshojnë prej fjalëve të tua. Shkruaj për ata që janë të vetmuar, por plot dashuri, për ata që duken të varfër, por kanë një shpirt të pasur, për ata që kanë një vështrim të trishtuar, por dinë se ç’do të thotë të jesh i lumtur. Për të gjithë ata që ndjejnë.
Përse shkruaj? Shkruaj, sepse s’mund të bëj ndryshe. Unë shkruaj, sepse kjo jam unë.
Enisa Adil
Korçë, 19 tetor 2014
Skeda e librit:
Autore: Enisa Adil
Titulli: Lotus
Seria: Sekreti i të fundit 2:
Gjinia: Roman
Redaktor: Naim Zoto
Recensues: Skënder Rusi
Ballina: m&b
Botues: “Naimi” - Shtëpi botuese dhe studio letrare
www.botimenaimi.com
ISBN: 978-9928-109-79-8
Copyright: Autor
Çmimi: 700 lekë.
Numri i faqeve: 328
Giovanni Cimbalo - Pluralizmi i besimit dhe komunitetet fetare në Shqipëri
Një monografi e shkëlqyer e prof. Giovanni Cimbalo, Universiteti i Bolonjës, Itali, sillet në shqip nga botimet “Naimi”.
Marrëdhëniet mes shtetit dhe fesë në Shqipëri
Si një “ishull” me shumicë islame në një gadishull ku mbizotëron ortodoksia, Shqipëria ka zgjuar interesin e studiuesit italian Giovanni Cimbalo, profesor në universitetin e Bolonjës, për të analizuar veçoritë e marrëdhënieve mes shtetit dhe komuniteteve fetare, duke zbuluar në të njëjtën kohë “enigmën” e paqes fetare këtu, ndryshe nga vendet e tjera ballkanike dhe më larg tij. Dhe ndryshe nga perceptimet apo shpjegimet romantike, prof. Cimbalo e gjen “çelësin magjik” tek infrastruktura ligjore. Një analizë krahasuese mes normave dhe ligjeve të miratuara prej fillimit të shtetit shqiptar e ka lejuar autorin të depërtojë më thellë në shtigjet e historisë së këtij vendi, për të hedhur më shumë dritë mbi ndryshimin dhe zhvillimin e marrëdhënieve institucionale mes komuniteteve fetare dhe shtetit; të kuptojë ç’ndikim ka pasur kjo në formimin e mendësisë mbi përkatësinë fetare dhe ç’trajtë ka sot ushtrimi dhe pjesëmarrja në jetën fetare.
Nga shqyrtimi i historisë kushtetuese, praktikës juridike e politike që del se që në zanafillë të shtetit të vet, Shqipëria moderne ka ndër parimet e saj themelore ndarjen mes shtetit dhe fesë, laicitetin e institucioneve, e kryesisht, pluralizmin fetar, i parë si formant i rëndësishëm i sistemit ligjor, një prej përbërësve themelorë për ndërtimin e unitetit kombëtar, si vlerë e epërme për vendin. Ky qëndrim bëri të mundur që i vetmi shtet në Europë me shumicë myslimane, të përpunojë një trajtë dhe vizion pluralist për islamin dhe të kapërcejë pengesat për proselitizëm të besimeve të tjera jo islame, edhe pse ky i fundit ka epërsi shifrash.
Duhet të kemi përvujtërinë e nevojshme e të pranojmë, shkruan prof. Giovanni Cimbalo në shënimin hyrës të librit të tij, se, nganjëherë, krejt qorrazi e me pavetëdije, mund të na joshë mendimi se modelet “tona” janë të epërme e të vetmit që u japin përgjigje nevojave për mbrojtjen e lirisë fetare, pluralizmit të besimit dhe laicizmit. Ky tundim ka marrë përmasat e një epidemie, sepse as që kujtohet kush ta kurojë, madje puna ka shkuar deri aty sa të mos shtrohet fare problemi i mbrojtjes dhe i promovimit të diversitetit, paçka se ngjishen bashkë shoqëri e sisteme krejt të largëta, jo vetëm gjeografikisht, por, pikësëpari, me histori, tradita e sisteme vlerash krejt të ndryshme. Përvoja shqiptare tregon se sa e pavend është kjo sjellje karshi kokëfortësisë së fakteve, por edhe na ofron përvojën e sistemit të përpunuar prej saj, mbi të cilën duhet reflektuar për të kuptuar se si mund të sigurohet paqja fetare dhe bashkëjetesa në diversitet.
Ky studim paraqet një aspekt të parë të rendit sistematiko-rindërtues, por edhe metodologjik, sepse prek, si çështjen e klasifikimit të marrëdhënieve mes shtetit dhe komuniteteve fetare, po ashtu edhe qasjen që duhet të ketë studiuesi që në momentin e përballjes me to. Vend të veçantë në këtë studim zë edhe efektshmëria e sistemeve të të tjerëve (në rastin tonë, ai shqiptar), e cila mund të shërbejë për përmirësimin e marrëdhënieve mes grupeve të ndryshme shoqërore dhe fetare, qoftë edhe në procesin e homologimit të këtyre sistemeve, si shprehje e globalizimit dhe e vlerave universale të disa parimeve e sidomos të rregullave për frenimin e qëndrimeve radikale.
Marrëdhëniet mes shtetit dhe fesë në Shqipëri
Si një “ishull” me shumicë islame në një gadishull ku mbizotëron ortodoksia, Shqipëria ka zgjuar interesin e studiuesit italian Giovanni Cimbalo, profesor në universitetin e Bolonjës, për të analizuar veçoritë e marrëdhënieve mes shtetit dhe komuniteteve fetare, duke zbuluar në të njëjtën kohë “enigmën” e paqes fetare këtu, ndryshe nga vendet e tjera ballkanike dhe më larg tij. Dhe ndryshe nga perceptimet apo shpjegimet romantike, prof. Cimbalo e gjen “çelësin magjik” tek infrastruktura ligjore. Një analizë krahasuese mes normave dhe ligjeve të miratuara prej fillimit të shtetit shqiptar e ka lejuar autorin të depërtojë më thellë në shtigjet e historisë së këtij vendi, për të hedhur më shumë dritë mbi ndryshimin dhe zhvillimin e marrëdhënieve institucionale mes komuniteteve fetare dhe shtetit; të kuptojë ç’ndikim ka pasur kjo në formimin e mendësisë mbi përkatësinë fetare dhe ç’trajtë ka sot ushtrimi dhe pjesëmarrja në jetën fetare.
Nga shqyrtimi i historisë kushtetuese, praktikës juridike e politike që del se që në zanafillë të shtetit të vet, Shqipëria moderne ka ndër parimet e saj themelore ndarjen mes shtetit dhe fesë, laicitetin e institucioneve, e kryesisht, pluralizmin fetar, i parë si formant i rëndësishëm i sistemit ligjor, një prej përbërësve themelorë për ndërtimin e unitetit kombëtar, si vlerë e epërme për vendin. Ky qëndrim bëri të mundur që i vetmi shtet në Europë me shumicë myslimane, të përpunojë një trajtë dhe vizion pluralist për islamin dhe të kapërcejë pengesat për proselitizëm të besimeve të tjera jo islame, edhe pse ky i fundit ka epërsi shifrash.
Duhet të kemi përvujtërinë e nevojshme e të pranojmë, shkruan prof. Giovanni Cimbalo në shënimin hyrës të librit të tij, se, nganjëherë, krejt qorrazi e me pavetëdije, mund të na joshë mendimi se modelet “tona” janë të epërme e të vetmit që u japin përgjigje nevojave për mbrojtjen e lirisë fetare, pluralizmit të besimit dhe laicizmit. Ky tundim ka marrë përmasat e një epidemie, sepse as që kujtohet kush ta kurojë, madje puna ka shkuar deri aty sa të mos shtrohet fare problemi i mbrojtjes dhe i promovimit të diversitetit, paçka se ngjishen bashkë shoqëri e sisteme krejt të largëta, jo vetëm gjeografikisht, por, pikësëpari, me histori, tradita e sisteme vlerash krejt të ndryshme. Përvoja shqiptare tregon se sa e pavend është kjo sjellje karshi kokëfortësisë së fakteve, por edhe na ofron përvojën e sistemit të përpunuar prej saj, mbi të cilën duhet reflektuar për të kuptuar se si mund të sigurohet paqja fetare dhe bashkëjetesa në diversitet.
Ky studim paraqet një aspekt të parë të rendit sistematiko-rindërtues, por edhe metodologjik, sepse prek, si çështjen e klasifikimit të marrëdhënieve mes shtetit dhe komuniteteve fetare, po ashtu edhe qasjen që duhet të ketë studiuesi që në momentin e përballjes me to. Vend të veçantë në këtë studim zë edhe efektshmëria e sistemeve të të tjerëve (në rastin tonë, ai shqiptar), e cila mund të shërbejë për përmirësimin e marrëdhënieve mes grupeve të ndryshme shoqërore dhe fetare, qoftë edhe në procesin e homologimit të këtyre sistemeve, si shprehje e globalizimit dhe e vlerave universale të disa parimeve e sidomos të rregullave për frenimin e qëndrimeve radikale.
Pëllumb Qazimi - Histori e ushtrisë shqiptare
Pëllumb Qazimi shkruan historinë e ushtrisë shqiptare përmes botimit të një monografie shkencore
Gjenerali publikon historinë e ushtrisë shqiptare
Në këtë vepër tërësore, autori Pëllumb Qazimi bën një paraqitje të gjallë prej gati tetëdhjetë vite të historisë shqiptare në shekullin e njëzetë, ndërkohë, gjithashtu, shqyrton në një farë mënyre edhe ato periudha të historisë të shekullit të 18-të dhe 19-të të historisë së Shqipërisë, që i shërbejnë objektivit parësor- ecurisë së zhvillimit institucional të ushtrisë shqiptare deri në vitin 1991, shkruan profesori i njohur kroat Ivo Goldstein në parathënien e librit të Pëllumb Qazimit, botuar për herë të parë në Kroaci në gjuhën angleze. Ndërsa prof. Aleksandar Stipčević, albanolog kroat thotë se "Ky libër do të jetë i dobishëm për ata shqiptarë që nuk e njohin mirë të kaluarën ushtarake të vendit të tyre dhe shumë më tepër për ne, të huajt, të cilët shpesh harrojmë rolin që kanë luajtur shqiptarët në rajonin e Ballkanit dhe në Evropë".
Autori mbështetet në një numër të konsiderueshëm burimesh, në gjuhën angleze dhe gjuhën shqipe, për të demonstruar dhe mbështetur tezën e tij themelore - fillimi i traditave institucionale ushtarake shqiptare mund të datohet vetëm që nga themelimi i shtetit të pavarur shqiptar më 1912. Duke sintetizuar me kujdes këtë material të madh burimesh, autori në mënyrë kritike dhe të mprehtë paraqet ngjarje dhe zhvillime të një periudhe që përfshin pavarësinë e Shqipërisë, dy Luftërat Ballkanike, dy Luftërat Botërore, vendosjen e diktaturave komuniste në Evropën Lindore, dhe në fund ri-vendosjen e pavarësisë.
Këndvështrimi i Pëllumb Qazimit është se historia e ushtrisë shqiptare nuk mund të vlerësohet e pavarur; ajo është e lidhur ngushtë me historinë e shtetit, me politikat, ekonominë dhe shoqërinë shqiptare në përgjithësi. Ashtu sikundër të rëndësishme për zhvillimin e shtetit shqiptar deri në vitet ’90 të shekullit të kaluar kanë qenë ndikimi i influencave të huaja; italiane, britanike, amerikane, jugosllave dhe sovjetike. Autori shmang kurthet e tërheqjes nga thjeshtimi dhe mitizimi ndaj këtij aspekti dhe ofron një pasqyrë unike të kualifikuar socio-politike të një çështje shumë të ndërlikuar.
Vlerësime për librin (botimi në gjuhën angleze):
“Monografia e plotë e ambasadorit Pëllumb Qazimi "Albania, the Military and the Foreign Influence (1912-1991)” është një libër pionier në historinë e ushtrisë shqiptare nga pavarësia deri në rënien e diktaturës komuniste. Autori ofron një pasqyrë të të gjithë kapitujve kryesorë në këtë histori nga përpjekjet më të hershme në favor të një sistemi të besueshëm të mbrojtjes nëpërmjet varësive të ndryshme nga periudha midis dy luftërave botërore, në vështirësitë e pengesat e periudhës së luftës e të pasluftës për ndërtimin e shtetit komunist. Kjo vepër ka përfituar nga përdorimi përzgjedhës i burimeve të reja arkivore dhe siguron një udhëzues të dobishëm për subjektin dhe për kursin e ardhshëm të kontributit strategjik të Shqipërisë në mbrojtje të demokracive euroatlantike”.
Prof. Ivo Banac, Departamenti i Historisë, Universiteti i Zagrebit
“Me besim të plotë se “Albania, the Military and the Foreign Influence (1912-1991)” do të jetë një tekst i dobishëm dhe informativ, unë e rekomandoj atë për lexuesit shqiptarë dhe të huaj”.
Ivo Goldstein, profesor i Historisë, Universiteti i Zagrebit
"Dr. Pëllumb Qazimi ka shkruar një analizë shumë interesante dhe të plotë të traditave kombëtare dhe të ndikimeve të huaja në historinë ushtarake shqiptare (1912-1991). I shkruar në mënyrë të qartë dhe të kuptueshme, libri është një kontribut i rëndësishëm për historinë e Shqipërisë dhe të fqinjëve të saj".
Bo Eric Weber, ambasador i Mbretërisë së Danimarkës në Republikën e Kroacisë 2008-2012
"Ky libër do të jetë i dobishëm për ata shqiptarë që nuk e njohin mirë të kaluarën ushtarake të vendit të tyre dhe shumë më tepër për të huajt, të cilët, shpesh, harrojnë rolin që kanë luajtur shqiptarët në rajonin e Ballkanit dhe në Evropë".
Prof. Aleksandar Stipčević, albanolog, Zagreb 2012
"Libri i Pëllumb Qazimit jep një pasqyrë unike në një pjesë të historisë ushtarake të Shqipërisë që deri tani ka qenë e panjohur në botën e jashtme. Përvojat e tij personale të asaj periudhe, kur Shqipëria ishte krejtësisht e izoluar ndërkombëtarisht, e bëjnë punën e tij veçanërisht interesante dhe të vlefshme nga këndvështrimi shkencor".
Fredrik Vahlquist, ambasador i Mbretërisë së Suedisë në Republikën e Kroacisë, 2012
"Shqiptarët gjatë gjithë historisë janë përballur me sfida. Perëndimi i njeh mirë problemet shqiptare, por shpesh këto probleme kanë qenë keqpërdorur. Libri i Pëllumb Qazimit tregon qartë se Shqipëria është një aleate e shëndetshme e Perëndimit”.
Zef Mirdita, profesor, Zagreb 2012.
Skeda e librit:
Autori: Pëllumb Qazimi
Titulli: Histori e ushtrisw shqiptare: 1912-1991
Gjinia: Studim monografik
Me një parathënie nga Ivo Goldstein, Profesor i Historisë, Universiteti i Zagrebit, Kroaci.
Recensues: Prof. Ivo Goldstein
Prof. Proletar Hasani
Prof. Arshi Çela
Redaktor: Edval Zoto
Ballina: “m&b”
ISBN: 978-9928-109-62-0
Botimi i parë: “Albania, the Military and the Foreign Influence (1912-1991)”, TIPOMAT d.o.o, Zagreb, Croatia, 2012.
Copyright i këtij botimi ©: Autori
Nr. i faqeve: 312
Çmimi: 1000 lekë/10 euro.
Gjenerali publikon historinë e ushtrisë shqiptare
Në këtë vepër tërësore, autori Pëllumb Qazimi bën një paraqitje të gjallë prej gati tetëdhjetë vite të historisë shqiptare në shekullin e njëzetë, ndërkohë, gjithashtu, shqyrton në një farë mënyre edhe ato periudha të historisë të shekullit të 18-të dhe 19-të të historisë së Shqipërisë, që i shërbejnë objektivit parësor- ecurisë së zhvillimit institucional të ushtrisë shqiptare deri në vitin 1991, shkruan profesori i njohur kroat Ivo Goldstein në parathënien e librit të Pëllumb Qazimit, botuar për herë të parë në Kroaci në gjuhën angleze. Ndërsa prof. Aleksandar Stipčević, albanolog kroat thotë se "Ky libër do të jetë i dobishëm për ata shqiptarë që nuk e njohin mirë të kaluarën ushtarake të vendit të tyre dhe shumë më tepër për ne, të huajt, të cilët shpesh harrojmë rolin që kanë luajtur shqiptarët në rajonin e Ballkanit dhe në Evropë".
Autori mbështetet në një numër të konsiderueshëm burimesh, në gjuhën angleze dhe gjuhën shqipe, për të demonstruar dhe mbështetur tezën e tij themelore - fillimi i traditave institucionale ushtarake shqiptare mund të datohet vetëm që nga themelimi i shtetit të pavarur shqiptar më 1912. Duke sintetizuar me kujdes këtë material të madh burimesh, autori në mënyrë kritike dhe të mprehtë paraqet ngjarje dhe zhvillime të një periudhe që përfshin pavarësinë e Shqipërisë, dy Luftërat Ballkanike, dy Luftërat Botërore, vendosjen e diktaturave komuniste në Evropën Lindore, dhe në fund ri-vendosjen e pavarësisë.
Këndvështrimi i Pëllumb Qazimit është se historia e ushtrisë shqiptare nuk mund të vlerësohet e pavarur; ajo është e lidhur ngushtë me historinë e shtetit, me politikat, ekonominë dhe shoqërinë shqiptare në përgjithësi. Ashtu sikundër të rëndësishme për zhvillimin e shtetit shqiptar deri në vitet ’90 të shekullit të kaluar kanë qenë ndikimi i influencave të huaja; italiane, britanike, amerikane, jugosllave dhe sovjetike. Autori shmang kurthet e tërheqjes nga thjeshtimi dhe mitizimi ndaj këtij aspekti dhe ofron një pasqyrë unike të kualifikuar socio-politike të një çështje shumë të ndërlikuar.
Vlerësime për librin (botimi në gjuhën angleze):
“Monografia e plotë e ambasadorit Pëllumb Qazimi "Albania, the Military and the Foreign Influence (1912-1991)” është një libër pionier në historinë e ushtrisë shqiptare nga pavarësia deri në rënien e diktaturës komuniste. Autori ofron një pasqyrë të të gjithë kapitujve kryesorë në këtë histori nga përpjekjet më të hershme në favor të një sistemi të besueshëm të mbrojtjes nëpërmjet varësive të ndryshme nga periudha midis dy luftërave botërore, në vështirësitë e pengesat e periudhës së luftës e të pasluftës për ndërtimin e shtetit komunist. Kjo vepër ka përfituar nga përdorimi përzgjedhës i burimeve të reja arkivore dhe siguron një udhëzues të dobishëm për subjektin dhe për kursin e ardhshëm të kontributit strategjik të Shqipërisë në mbrojtje të demokracive euroatlantike”.
Prof. Ivo Banac, Departamenti i Historisë, Universiteti i Zagrebit
“Me besim të plotë se “Albania, the Military and the Foreign Influence (1912-1991)” do të jetë një tekst i dobishëm dhe informativ, unë e rekomandoj atë për lexuesit shqiptarë dhe të huaj”.
Ivo Goldstein, profesor i Historisë, Universiteti i Zagrebit
"Dr. Pëllumb Qazimi ka shkruar një analizë shumë interesante dhe të plotë të traditave kombëtare dhe të ndikimeve të huaja në historinë ushtarake shqiptare (1912-1991). I shkruar në mënyrë të qartë dhe të kuptueshme, libri është një kontribut i rëndësishëm për historinë e Shqipërisë dhe të fqinjëve të saj".
Bo Eric Weber, ambasador i Mbretërisë së Danimarkës në Republikën e Kroacisë 2008-2012
"Ky libër do të jetë i dobishëm për ata shqiptarë që nuk e njohin mirë të kaluarën ushtarake të vendit të tyre dhe shumë më tepër për të huajt, të cilët, shpesh, harrojnë rolin që kanë luajtur shqiptarët në rajonin e Ballkanit dhe në Evropë".
Prof. Aleksandar Stipčević, albanolog, Zagreb 2012
"Libri i Pëllumb Qazimit jep një pasqyrë unike në një pjesë të historisë ushtarake të Shqipërisë që deri tani ka qenë e panjohur në botën e jashtme. Përvojat e tij personale të asaj periudhe, kur Shqipëria ishte krejtësisht e izoluar ndërkombëtarisht, e bëjnë punën e tij veçanërisht interesante dhe të vlefshme nga këndvështrimi shkencor".
Fredrik Vahlquist, ambasador i Mbretërisë së Suedisë në Republikën e Kroacisë, 2012
"Shqiptarët gjatë gjithë historisë janë përballur me sfida. Perëndimi i njeh mirë problemet shqiptare, por shpesh këto probleme kanë qenë keqpërdorur. Libri i Pëllumb Qazimit tregon qartë se Shqipëria është një aleate e shëndetshme e Perëndimit”.
Zef Mirdita, profesor, Zagreb 2012.
Skeda e librit:
Autori: Pëllumb Qazimi
Titulli: Histori e ushtrisw shqiptare: 1912-1991
Gjinia: Studim monografik
Me një parathënie nga Ivo Goldstein, Profesor i Historisë, Universiteti i Zagrebit, Kroaci.
Recensues: Prof. Ivo Goldstein
Prof. Proletar Hasani
Prof. Arshi Çela
Redaktor: Edval Zoto
Ballina: “m&b”
ISBN: 978-9928-109-62-0
Botimi i parë: “Albania, the Military and the Foreign Influence (1912-1991)”, TIPOMAT d.o.o, Zagreb, Croatia, 2012.
Copyright i këtij botimi ©: Autori
Nr. i faqeve: 312
Çmimi: 1000 lekë/10 euro.
Izet Duraku - Libri i udhëtarit
E ka quajtur “Libri i udhëtarit”, megjithëse udhëtarit të Izet Durakut, një personazh qendror i romanit, rruga vazhdimisht i rezulton pa krye, natyrisht për shkak të një mjedisi, shoqërie dhe kohe që edhe ato nuk dinë ç’bëjnë, nuk dinë se ku po shkojnë. I ndërtuar nga fragmente jermi, ai ngjan unik në llojin e vet. Një përthyerje e realitetit në pasqyrat e shpirtit, reflekset e të cilit i shfaq i ashtuquajturi “përroi i ndërgjegjes”, që në të shumtën e rasteve, në krijimtari dhe në jetën e përditshme, i fsheh hipokrizia njerëzore. Libri duket sikur i referohet shoqërisë shqiptare të viteve ‘80.
Damiano Bruno - 767 letra nga fronti i Luftës: Shqipëri 1916-1919
Botohet libri i Damiano Bruno-s, një ditar i jashtëzakonshëm për shqiptarët e viteve ’20 të shekullit të kaluar
Një arbëresh në Labëri: 767 letra nga Shqipëria për Luftën e Parë Botërore
Janë plot 767 letra të panjohura deri më sot nga lexuesi shqiptar që Damiano Bruno, një mjek arbëresh i mobilizuar në ushtrinë italiane gjatë Luftës së Parë Botërore, ia dërgonte, nga prapavijat e frontit shqiptar, familjes së tij në Itali. Letrat e servirura kronologjikisht, sipas datave, janë shoqëruar prej redaktorit me shpjegimet e nevojshme për lexuesin. Si rregull, në fillim të çdo pjese (viti apo muaji) përgatitësi i librit bën një përmbledhje të shkurtër të letrave. Përmes një shënimi prezantues për lexuesin, albanologu i njohur Francesco Altimari e cilëson librin si “një punë të shkëlqyer kërkimore historike”. Ky libër është përgatitur për botim në gjuhën italiane nga Luixhi Intrieri mbi bazën e letrave origjinale të Damiono Brunos. Në gjuhën shqipe ky libër është përkthyer nga Erla A. Velaj dhe publikohet nga botimet “Naimi” në vijim të ndërtimit të një kolane librash historikë me kujtime, dokumente dhe fakte të panjohura më parë nga lexuesi shqiptar.
Ditari i Damiano Bruno-s, një punë e shkëlqyer kërkimore historike
Nga prof. Francesco Altimari, albanolog, Itali
Nga luftërat e ndryshme në Ballkan, që nga ato më të voglat deri më të mëdhatë, lufta shqiptare ishte ajo që zgjati më shumë dhe tejkaloi afatet kohore të konflikteve botërore, duke u cilësuar si lufta më e përgjakshme dhe më mbresëlënëse. Një dëshmi e saj gjendet në letrat e mjekut ushtarak Damiano Bruno, kalabrez nga San Pietro, Guarano (Itali), i cili u ndodh në qendër të konfliktit ballkanik, në Shqipëri, duke qenë pjesë e ushtrisë italiane. Dëshmi të tilla lufte, të nxjerra nga letrat që mjeku ia dërgon mbesës së tij, sjellin një vështrim të panjohur, të tërthortë ndaj konfliktit, por të drejtpërdrejtë nga Shqipëria e asaj kohe.
“Vështrimi” që shfaqet është padyshim i veçantë. Ajo çfarë ne shohim nga këto letra nuk janë edhe aq shumë idealet e Brunos në shërbim të vendit të tij. Mjeku italian na ofron mënyrën e të jetuarit e të menduarit për popuj të ndryshëm, në një situatë mungese të plotë fuqie politike dhe civile pas tërheqjes progresive të perandorisë osmane nga Ballkani. Në qendër të këtyre shënimeve janë, gjithashtu, ndryshimet që Bruno pëson gjatë jetesës së përditshme si mjek dhe si ushtarak në “Tokën e Shqiponjave”, ndryshime që vijnë të krahasuara në mënyrë konstante me njerëzit, peizazhet e tokës së tij të origjinës, Kalabrisë. Por, bëhet fjalë për një “vështrim” të veçantë dhe të thellë edhe ndaj vëmendjes që i kushton të shkruarit. Letrat ai ia dërgon mbesës Maria dhe kjo e detyron ta thjeshtojë komunikimin simbolik, pasi merr parasysh psikologjinë dhe ndjeshmërinë e mbesës-fëmijë.
Konflikti botëror mbetet në sfond, por jehonat e luftës, edhe pse të largëta, bëjnë të ndihet dramaciteti; si në tokën shqiptare, ashtu edhe në atë kalabreze. Por, mbi të gjitha, në fletët e këtij ditari intim vlen për t’u hulumtuar jeta e përditshme. Mjeku ushtarak e përdor ditarin e tij jo vetëm për t’i komunikuar të reja të mbesës, por edhe për të shprehur sinqerisht gjendjet më të thella shpirtërore të tij. Nuk mungojnë gjykimet (por edhe paragjykimet), që mjeku italian shpreh gjatë udhëtimeve ushtarake në Shqipërinë jugore. Ajo çfarë del nga ditari është pasqyra e një dramaciteti të vërtetë shoqëror, siç ishte Shqipëria e asaj kohe e sapodalë nga sundimi osman. Vendi jetonte në kushte të rënda moszhvillimi, gjendje e pasqyruar në përshkrimet dhe rrëfimet e mjekut ushtarak. Emblematik është, sidomos përshkrimi, që Bruno na jep për sa i përket kushteve të gruas: “Në Shqipëri gratë bëjnë të gjithë punën në fusha: punojnë me shat, korrin, mbledhin ullinjtë, kullosin delet, krasitin pemë ullinjsh, gjithashtu”.
Ndonjëherë vëmendja jonë i ikën kuptimit të vërtetë të zakoneve dhe riteve, të cilat në një realitet kaq kompleks si ky ballkanik, janë të ngarkuara dukshëm me valencë shoqërore dhe simbolike, natyrisht, “të ndryshme” me ato të kulturës tradicionale italiane, së cilës i referohet autori. Një nga këto elemente simbolike është ajo çka përfaqëson cjapi, jo pa qëllim i zgjedhur nga një prej shkrimtarëve bashkëkohorë më emblematikë të identitetit ballkanik, Luan Starova, si një paradigmë kulturore e kësaj pjese historike të mbijetesës së njeriut në Ballkan: “Çdo bari që takoj në rrugë e pyes gjithnjë, nëse mund të më shesë ndonjë dhi. Për një shqiptar është më e thjeshtë të shesë shtëpinë, sesa dhinë. Dhe unë argëtohem kur dëgjoj si justifikohen me mijëra pretekste se nuk mund ta shesin dhinë, se nuk është ai padroni i dhisë, sepse ujku ia ka ngrënë dhitë e tjera. Unë, megjithatë, vazhdoj të këmbëngul. Nuk di ta shpjegoj këtë ruajtje fanatike të kopesë, edhe pse në fund të fundit, do të përfitonin, duke pakësuar kafshët e plakura”.
Përmes këtyre faqeve të pazakonta, sugjestionuese, vlerësuese dhe plot freski lirike, autori përshkruan bukurinë mahnitëse të peizazheve të tokës shqiptare, aq e largët, por, njëkohësisht edhe aq e afërt me Italinë e tij: “Është bukur të ecësh për një kohë të gjatë mes këtyre pyjeve të pafundme pishash të mbuluara me dëborë. Rruga, për më tepër, është si një galeri pemësh të gjelbërta e të bardha. Këto male shqiptare janë të rrezikshme, por poshtë mantelit të dëborës zhduket ashpërsia e luginave dhe peizazhi merr një nuancë fantastike, ireale, magjepsëse”. Dhe ende: “... madje, është mahnitëse të ecësh në tokën e këtyre maleve shqiptare në pranverë. Çdo shkurre është një degë lulesh: zymbyla, lulekëmborë, lule me erë të mirë, lulebuzore, lakrorë, lule që krijojnë hije dhe një shumëllojshmëri ngjyrash marramendëse”. Mjeku përmend, gjithashtu, edhe pasurinë e jashtëzakonshme të florës, përmes së cilës një lëvrues i pasionuar arrin të vëzhgojë të gjithë dendurinë që i karakterizon këto toka të virgjëra. Një përvojë e paharruar!
Dëshmia që Damiano Bruno na jep me këtë atmosferë ushtarake ballkanike është ajo e “spektatorit” pakëz të veçantë, sigurisht, aspak neutral (Përkundrazi, shpesh, me njërën palë, siç ai e gjykonte të drejtë). Bashkë me dashurinë e sinqertë ndaj mbesës, në letrat e tij ai hedh ngjarje të përditshme, jehonat e një lufte të largët të luftës së madhe dhe ato të luftërave më të afërta, luftërat ballkanike, që përfshinë tragjikisht një vend si Shqipëria, në të cilin përplasen objektivat dhe interesat e kombeve fqinj. Në skenarin e trishtuar, por të mrekullueshëm të kësaj toke periferike (që megjithëse gjeografikisht afër, perceptimi kulturor është kaq i largët), shfaqet misioni ushtarak, por edhe njerëzor i mjekut Damiano Bruno, i cili nën vëzhgimin “e tjetrit”, shqiptarit, përfundon shpesh duke krahasuar vetveten, duke përshkruar imtësisht burrat dhe vendet e prejardhjes së tij. Mbi të gjitha, ashpërsinë e maleve në tokën në të cilën po jeton: “...jemi ulur duke medituar në natyrë; kemi vizituar kasolle, kemi shijuar pamje të admirueshme. Kemi ndenjur duke i menduar të mrekulluar majat shkëlqyese të maleve të mbuluara me dëborë, pjerrina, shpate, boçe pishash, gjithfarë drurësh, dëllinja, lisa. Unë nuk e kam vizituar Silën dimërore dhe nuk mund të krahasoj, por ajo që pashë sot në mëngjes ishte me të vërtetë e bukur dhe unike”.
Në këtë rast, vështrimi ndonjëherë i kryqëzuar e ndonjëherë depërtues, që autori i këtij ditari rapsodik përdor për të na shfaqur përmes ndjenjave të tij, edhe dy botët (Kalabri dhe Shqipëri), na ndihmon të kuptojmë më mirë situatat ekstreme, të cilat sot e kemi të vështirë për t’i shpjeguar. Të izoluar gjeografikisht, por edhe për shkak të copëzimit morfologjik ekstrem të territorit të tij, banorët e këtij rajoni kanë pësuar një ndjenjë tëhuajzimi dhe “largësie” edhe për vetë fqinjët e shtëpisë!
Më në fund ndjej detyrimin t’i shpreh mirënjohjen dhe të falënderoj përzemërsisht Luixhi Intrieri-n për këtë punë të shkëlqyer kërkimore historike. Ditari i pazakontë “rapsodik”, një dokumentar i vërtetë i ndërtuar nga letra të postës ushtarake, është sjellë, fatmirësisht, me një fjalor interesant, të pasur dhe me besnikëri të plotë. Pra, ditari vjen nga redaktori i kthyer në origjinalitetin e vet dhe gjithmonë brenda koordinatave të vagullta historike e gjeografike. Të gjitha ngjarjet historiko-ushtarake, që dëshmojnë prezencën ushtarake italiane në Shqipërinë jugore gjatë periudhës që përshkruhet në letrat e Damiano Brunos (nga viti 1916 deri në vitin 1919), janë identifikuar e verifikuar.
Varianti përfundimtar i këtij publikimi jepet nga redaktori përmes rindërtimit të vlefshëm historiografik, në të cilin sekuencat, ndonjëherë reale e ndonjëherë ireale të këtij ditari personal, të jetuar veçanërisht në kushtet e mjedisit të një Shqipërie të largët dhe të krahasuar me një Kalabri edhe më të largët, shndërrohen në një dialog impresionues. Ajo që ndodh në malet e Shqipërisë është e lidhur fort me malet e Kalabrisë.
Skeda e librit
Autori: Damiano Bruno
Titulli: 767 letra nga fronti i Luftës (Shqipëri: 1916-1919)
Përgatiti për botim: Luigi Intrieri
Parathënie: Prof. Francesco Altimari
Titulli i origjinalit në italisht: Bruno, Luigi Enrico Damiano
Un medico calabrese in Albania durante la prima guerra mondiale / a cura di Luigi Intrieri
Botimi i parë: Pellegrini, stampa 2008
Përktheu në shqip nga origjinali: Erla A. Velaj
Redaktor: Naim Zoto
ISBN: 978-9928-109-59-0
Copyright në gjuhën shqipe: “Naimi” - shtëpi botuese dhe studio letrare
Çmimi: 800 lekë/ 8 euro.
Një arbëresh në Labëri: 767 letra nga Shqipëria për Luftën e Parë Botërore
Janë plot 767 letra të panjohura deri më sot nga lexuesi shqiptar që Damiano Bruno, një mjek arbëresh i mobilizuar në ushtrinë italiane gjatë Luftës së Parë Botërore, ia dërgonte, nga prapavijat e frontit shqiptar, familjes së tij në Itali. Letrat e servirura kronologjikisht, sipas datave, janë shoqëruar prej redaktorit me shpjegimet e nevojshme për lexuesin. Si rregull, në fillim të çdo pjese (viti apo muaji) përgatitësi i librit bën një përmbledhje të shkurtër të letrave. Përmes një shënimi prezantues për lexuesin, albanologu i njohur Francesco Altimari e cilëson librin si “një punë të shkëlqyer kërkimore historike”. Ky libër është përgatitur për botim në gjuhën italiane nga Luixhi Intrieri mbi bazën e letrave origjinale të Damiono Brunos. Në gjuhën shqipe ky libër është përkthyer nga Erla A. Velaj dhe publikohet nga botimet “Naimi” në vijim të ndërtimit të një kolane librash historikë me kujtime, dokumente dhe fakte të panjohura më parë nga lexuesi shqiptar.
Ditari i Damiano Bruno-s, një punë e shkëlqyer kërkimore historike
Nga prof. Francesco Altimari, albanolog, Itali
Nga luftërat e ndryshme në Ballkan, që nga ato më të voglat deri më të mëdhatë, lufta shqiptare ishte ajo që zgjati më shumë dhe tejkaloi afatet kohore të konflikteve botërore, duke u cilësuar si lufta më e përgjakshme dhe më mbresëlënëse. Një dëshmi e saj gjendet në letrat e mjekut ushtarak Damiano Bruno, kalabrez nga San Pietro, Guarano (Itali), i cili u ndodh në qendër të konfliktit ballkanik, në Shqipëri, duke qenë pjesë e ushtrisë italiane. Dëshmi të tilla lufte, të nxjerra nga letrat që mjeku ia dërgon mbesës së tij, sjellin një vështrim të panjohur, të tërthortë ndaj konfliktit, por të drejtpërdrejtë nga Shqipëria e asaj kohe.
“Vështrimi” që shfaqet është padyshim i veçantë. Ajo çfarë ne shohim nga këto letra nuk janë edhe aq shumë idealet e Brunos në shërbim të vendit të tij. Mjeku italian na ofron mënyrën e të jetuarit e të menduarit për popuj të ndryshëm, në një situatë mungese të plotë fuqie politike dhe civile pas tërheqjes progresive të perandorisë osmane nga Ballkani. Në qendër të këtyre shënimeve janë, gjithashtu, ndryshimet që Bruno pëson gjatë jetesës së përditshme si mjek dhe si ushtarak në “Tokën e Shqiponjave”, ndryshime që vijnë të krahasuara në mënyrë konstante me njerëzit, peizazhet e tokës së tij të origjinës, Kalabrisë. Por, bëhet fjalë për një “vështrim” të veçantë dhe të thellë edhe ndaj vëmendjes që i kushton të shkruarit. Letrat ai ia dërgon mbesës Maria dhe kjo e detyron ta thjeshtojë komunikimin simbolik, pasi merr parasysh psikologjinë dhe ndjeshmërinë e mbesës-fëmijë.
Konflikti botëror mbetet në sfond, por jehonat e luftës, edhe pse të largëta, bëjnë të ndihet dramaciteti; si në tokën shqiptare, ashtu edhe në atë kalabreze. Por, mbi të gjitha, në fletët e këtij ditari intim vlen për t’u hulumtuar jeta e përditshme. Mjeku ushtarak e përdor ditarin e tij jo vetëm për t’i komunikuar të reja të mbesës, por edhe për të shprehur sinqerisht gjendjet më të thella shpirtërore të tij. Nuk mungojnë gjykimet (por edhe paragjykimet), që mjeku italian shpreh gjatë udhëtimeve ushtarake në Shqipërinë jugore. Ajo çfarë del nga ditari është pasqyra e një dramaciteti të vërtetë shoqëror, siç ishte Shqipëria e asaj kohe e sapodalë nga sundimi osman. Vendi jetonte në kushte të rënda moszhvillimi, gjendje e pasqyruar në përshkrimet dhe rrëfimet e mjekut ushtarak. Emblematik është, sidomos përshkrimi, që Bruno na jep për sa i përket kushteve të gruas: “Në Shqipëri gratë bëjnë të gjithë punën në fusha: punojnë me shat, korrin, mbledhin ullinjtë, kullosin delet, krasitin pemë ullinjsh, gjithashtu”.
Ndonjëherë vëmendja jonë i ikën kuptimit të vërtetë të zakoneve dhe riteve, të cilat në një realitet kaq kompleks si ky ballkanik, janë të ngarkuara dukshëm me valencë shoqërore dhe simbolike, natyrisht, “të ndryshme” me ato të kulturës tradicionale italiane, së cilës i referohet autori. Një nga këto elemente simbolike është ajo çka përfaqëson cjapi, jo pa qëllim i zgjedhur nga një prej shkrimtarëve bashkëkohorë më emblematikë të identitetit ballkanik, Luan Starova, si një paradigmë kulturore e kësaj pjese historike të mbijetesës së njeriut në Ballkan: “Çdo bari që takoj në rrugë e pyes gjithnjë, nëse mund të më shesë ndonjë dhi. Për një shqiptar është më e thjeshtë të shesë shtëpinë, sesa dhinë. Dhe unë argëtohem kur dëgjoj si justifikohen me mijëra pretekste se nuk mund ta shesin dhinë, se nuk është ai padroni i dhisë, sepse ujku ia ka ngrënë dhitë e tjera. Unë, megjithatë, vazhdoj të këmbëngul. Nuk di ta shpjegoj këtë ruajtje fanatike të kopesë, edhe pse në fund të fundit, do të përfitonin, duke pakësuar kafshët e plakura”.
Përmes këtyre faqeve të pazakonta, sugjestionuese, vlerësuese dhe plot freski lirike, autori përshkruan bukurinë mahnitëse të peizazheve të tokës shqiptare, aq e largët, por, njëkohësisht edhe aq e afërt me Italinë e tij: “Është bukur të ecësh për një kohë të gjatë mes këtyre pyjeve të pafundme pishash të mbuluara me dëborë. Rruga, për më tepër, është si një galeri pemësh të gjelbërta e të bardha. Këto male shqiptare janë të rrezikshme, por poshtë mantelit të dëborës zhduket ashpërsia e luginave dhe peizazhi merr një nuancë fantastike, ireale, magjepsëse”. Dhe ende: “... madje, është mahnitëse të ecësh në tokën e këtyre maleve shqiptare në pranverë. Çdo shkurre është një degë lulesh: zymbyla, lulekëmborë, lule me erë të mirë, lulebuzore, lakrorë, lule që krijojnë hije dhe një shumëllojshmëri ngjyrash marramendëse”. Mjeku përmend, gjithashtu, edhe pasurinë e jashtëzakonshme të florës, përmes së cilës një lëvrues i pasionuar arrin të vëzhgojë të gjithë dendurinë që i karakterizon këto toka të virgjëra. Një përvojë e paharruar!
Dëshmia që Damiano Bruno na jep me këtë atmosferë ushtarake ballkanike është ajo e “spektatorit” pakëz të veçantë, sigurisht, aspak neutral (Përkundrazi, shpesh, me njërën palë, siç ai e gjykonte të drejtë). Bashkë me dashurinë e sinqertë ndaj mbesës, në letrat e tij ai hedh ngjarje të përditshme, jehonat e një lufte të largët të luftës së madhe dhe ato të luftërave më të afërta, luftërat ballkanike, që përfshinë tragjikisht një vend si Shqipëria, në të cilin përplasen objektivat dhe interesat e kombeve fqinj. Në skenarin e trishtuar, por të mrekullueshëm të kësaj toke periferike (që megjithëse gjeografikisht afër, perceptimi kulturor është kaq i largët), shfaqet misioni ushtarak, por edhe njerëzor i mjekut Damiano Bruno, i cili nën vëzhgimin “e tjetrit”, shqiptarit, përfundon shpesh duke krahasuar vetveten, duke përshkruar imtësisht burrat dhe vendet e prejardhjes së tij. Mbi të gjitha, ashpërsinë e maleve në tokën në të cilën po jeton: “...jemi ulur duke medituar në natyrë; kemi vizituar kasolle, kemi shijuar pamje të admirueshme. Kemi ndenjur duke i menduar të mrekulluar majat shkëlqyese të maleve të mbuluara me dëborë, pjerrina, shpate, boçe pishash, gjithfarë drurësh, dëllinja, lisa. Unë nuk e kam vizituar Silën dimërore dhe nuk mund të krahasoj, por ajo që pashë sot në mëngjes ishte me të vërtetë e bukur dhe unike”.
Në këtë rast, vështrimi ndonjëherë i kryqëzuar e ndonjëherë depërtues, që autori i këtij ditari rapsodik përdor për të na shfaqur përmes ndjenjave të tij, edhe dy botët (Kalabri dhe Shqipëri), na ndihmon të kuptojmë më mirë situatat ekstreme, të cilat sot e kemi të vështirë për t’i shpjeguar. Të izoluar gjeografikisht, por edhe për shkak të copëzimit morfologjik ekstrem të territorit të tij, banorët e këtij rajoni kanë pësuar një ndjenjë tëhuajzimi dhe “largësie” edhe për vetë fqinjët e shtëpisë!
Më në fund ndjej detyrimin t’i shpreh mirënjohjen dhe të falënderoj përzemërsisht Luixhi Intrieri-n për këtë punë të shkëlqyer kërkimore historike. Ditari i pazakontë “rapsodik”, një dokumentar i vërtetë i ndërtuar nga letra të postës ushtarake, është sjellë, fatmirësisht, me një fjalor interesant, të pasur dhe me besnikëri të plotë. Pra, ditari vjen nga redaktori i kthyer në origjinalitetin e vet dhe gjithmonë brenda koordinatave të vagullta historike e gjeografike. Të gjitha ngjarjet historiko-ushtarake, që dëshmojnë prezencën ushtarake italiane në Shqipërinë jugore gjatë periudhës që përshkruhet në letrat e Damiano Brunos (nga viti 1916 deri në vitin 1919), janë identifikuar e verifikuar.
Varianti përfundimtar i këtij publikimi jepet nga redaktori përmes rindërtimit të vlefshëm historiografik, në të cilin sekuencat, ndonjëherë reale e ndonjëherë ireale të këtij ditari personal, të jetuar veçanërisht në kushtet e mjedisit të një Shqipërie të largët dhe të krahasuar me një Kalabri edhe më të largët, shndërrohen në një dialog impresionues. Ajo që ndodh në malet e Shqipërisë është e lidhur fort me malet e Kalabrisë.
Skeda e librit
Autori: Damiano Bruno
Titulli: 767 letra nga fronti i Luftës (Shqipëri: 1916-1919)
Përgatiti për botim: Luigi Intrieri
Parathënie: Prof. Francesco Altimari
Titulli i origjinalit në italisht: Bruno, Luigi Enrico Damiano
Un medico calabrese in Albania durante la prima guerra mondiale / a cura di Luigi Intrieri
Botimi i parë: Pellegrini, stampa 2008
Përktheu në shqip nga origjinali: Erla A. Velaj
Redaktor: Naim Zoto
ISBN: 978-9928-109-59-0
Copyright në gjuhën shqipe: “Naimi” - shtëpi botuese dhe studio letrare
Çmimi: 800 lekë/ 8 euro.
Enisa Adil - Euin
Një 13-vjeçare në rrugën e Zhyl Vern-it të famshëm
Vetëm 13 vjeç dhe shkruan e boton romanin e parë. Është nga Korça dhe quhet Enisa Adil. “Ti, jo më kot e ke emrin Enisa. Dhe ne e dimë që ti je nisur dhe po ecën në një rrugë të bukur, moj vajzë. Kjo rrugë të ka çuar mes yjeve dhe planetëve të çuditshëm, ku ti je si në shtëpinë tënde. I njeh dhe të njohin, i flet dhe të flasin, i buzëqesh dhe të buzëqeshin. Ti vetëm ecën e ngarkuar me dilemat e moshës dhe të papriturat e saj. Po ç’them edhe unë; ti Enisa nuk ecën, ti fluturon, duke kaluar me anijen tënde kozmike nga një aventurë në tjetrën, nga një çudi në tjetrën, nga një befasi në një tjetër. Dhe duke e mbajtur kështu lexuesin në mënyrën habitore... Ashtu si dhe të tjerë që e kanë lexuar në dorëshkrim këtë libër, edhe unë u gabova duke sjellë ndërmend idenë e një përkthimi. Por jo, ky libër, ndër të rrallët fantastiko-shkencorë në letrat shqipe e që janë aq të kërkuar nga fëmijët, mban emrin tënd: Enisa Adil. Rruga e mbarë të qoftë!”-kështu shkruan në parathënien e romanit poeti i njohur Skënder Rusi.
“Euin”, libri i parë i serialit “Sekreti i të fundit”, nuk është një roman i zakonshëm, pasi, ashtu si vetë ky emërtim i veçantë (me të cilin autorja Enisa Adil ka preferuar të nënkuptojë një lloj zambaku), libri tenton të shkojë në skajet e fantazisë. Përveç përmbajtjes fantastike, që të kujton librat e Zhyl Vernit, autorja, edhe pse mjaft e re në moshë, shfaq një leksik jashtëzakonisht të pasur që i tejkalon kufijtë e normales për brezin e vet.
Enisa ka arritur të shkruajë një roman me një strukturë moderne, ku bien në sy jo vetëm tituj e bukur dhe mjaft të gjetur, por edhe përshkrime të detajuara të disa kështjellave të çuditshme, të natyrës, ngjyrave, tingujve, sikur të ishte një piktore. Mandej, detajet e fantazisë teknologjike, përshkrimi i udhëtimeve dhe infra-strukturës ndërgalaktike mund të zilepsin edhe profesionistët. Po nuk mjaftohet vetëm më kaq: autorja depërton me këto përshkrime deri edhe tek personazhi, jo për të ndihmuar lexuesin të kuptojë personazhin, por për të ndihmuar personazhin të kuptojë vetveten.
Skeda e librit:
Autori: Enisa Adil
Titulli: Euin (Seria: Sekreti i të fundit, libri 1)
Gjinia: Roman fantastiko-shkencor
Redaktor: Skënder Rusi
ISBN: 978-9928-109-57-6
Copyright: Autore
Numri i faqeve: 304
Çmimi: 700 lekë/ 7 euro
Shpërndarja: Në të gjitha libraritë kryesore & Librari Online
Vetëm 13 vjeç dhe shkruan e boton romanin e parë. Është nga Korça dhe quhet Enisa Adil. “Ti, jo më kot e ke emrin Enisa. Dhe ne e dimë që ti je nisur dhe po ecën në një rrugë të bukur, moj vajzë. Kjo rrugë të ka çuar mes yjeve dhe planetëve të çuditshëm, ku ti je si në shtëpinë tënde. I njeh dhe të njohin, i flet dhe të flasin, i buzëqesh dhe të buzëqeshin. Ti vetëm ecën e ngarkuar me dilemat e moshës dhe të papriturat e saj. Po ç’them edhe unë; ti Enisa nuk ecën, ti fluturon, duke kaluar me anijen tënde kozmike nga një aventurë në tjetrën, nga një çudi në tjetrën, nga një befasi në një tjetër. Dhe duke e mbajtur kështu lexuesin në mënyrën habitore... Ashtu si dhe të tjerë që e kanë lexuar në dorëshkrim këtë libër, edhe unë u gabova duke sjellë ndërmend idenë e një përkthimi. Por jo, ky libër, ndër të rrallët fantastiko-shkencorë në letrat shqipe e që janë aq të kërkuar nga fëmijët, mban emrin tënd: Enisa Adil. Rruga e mbarë të qoftë!”-kështu shkruan në parathënien e romanit poeti i njohur Skënder Rusi.
“Euin”, libri i parë i serialit “Sekreti i të fundit”, nuk është një roman i zakonshëm, pasi, ashtu si vetë ky emërtim i veçantë (me të cilin autorja Enisa Adil ka preferuar të nënkuptojë një lloj zambaku), libri tenton të shkojë në skajet e fantazisë. Përveç përmbajtjes fantastike, që të kujton librat e Zhyl Vernit, autorja, edhe pse mjaft e re në moshë, shfaq një leksik jashtëzakonisht të pasur që i tejkalon kufijtë e normales për brezin e vet.
Enisa ka arritur të shkruajë një roman me një strukturë moderne, ku bien në sy jo vetëm tituj e bukur dhe mjaft të gjetur, por edhe përshkrime të detajuara të disa kështjellave të çuditshme, të natyrës, ngjyrave, tingujve, sikur të ishte një piktore. Mandej, detajet e fantazisë teknologjike, përshkrimi i udhëtimeve dhe infra-strukturës ndërgalaktike mund të zilepsin edhe profesionistët. Po nuk mjaftohet vetëm më kaq: autorja depërton me këto përshkrime deri edhe tek personazhi, jo për të ndihmuar lexuesin të kuptojë personazhin, por për të ndihmuar personazhin të kuptojë vetveten.
Skeda e librit:
Autori: Enisa Adil
Titulli: Euin (Seria: Sekreti i të fundit, libri 1)
Gjinia: Roman fantastiko-shkencor
Redaktor: Skënder Rusi
ISBN: 978-9928-109-57-6
Copyright: Autore
Numri i faqeve: 304
Çmimi: 700 lekë/ 7 euro
Shpërndarja: Në të gjitha libraritë kryesore & Librari Online
Shaban Sinani - Pyetje në albanologji
Libri më i ri që studiuesi Shaban Sinani i paraqet lexuesit, nën titullin “Pyetje në albanologji - autorë dhe teza”, ashtu si tërësia e studimeve të tij (mbi 20 tituj librash të publikuar deri tani), përveç vlerave shkencore, përbën një kontribut për theksimin e origjinalitetit në kërkimet shqiptare, në një kohë kur pikërisht origjinaliteti në një pjesë të madhe të studimeve të sotme është mjegulluar.
Libri “Pyetje në albanologji”, i sapopublikuar nga shtëpia botuese “Naimi”, merret me autoritete, argumente e probleme të hershme e të sotme të albanologjisë. Krahas identifikimit të imët të kontributeve të këtyre autoriteteve (A. Buda, Dora d’Istria, Hasan Ceka, De Rada, Lef Nosi, Mahir Domi, Qemal Haxhihasani, Shaban Demiraj, Tahir Dizdari, Vexhi Buhara, Matteo Mandalà, Maximilian Lambertz, Milan Šufflay etj.); krahas tezave e hipotezave të tyre për çështje të tilla, si origjina e kombit shqiptar, historia dhe gjuha e tij, eposi, folklori etj., autori, me modesti dhe me një stil elegant rigoroz, duke marrë shkas prej pikënisjes, ofron të dhëna, gërsheton njohuri ndërdisiplinore, hedh teza e hipoteza të reja, duke na bërë të kuptojmë jo vetëm zotësinë e tij, por duke zbuluar vlera të reja tek ata për të cilët shkruan.
Ndryshe nga disa grupe studiuesish, që nuk kanë shkruar qoftë dhe një rresht në nderim të personaliteteve të të njëjtit urdhër, ose të tillëve që kujtojnë se mund të mbingrihen duke mohuar e errësuar punën e para-ardhësve; apo të tjerëve ende, që, sipas shijes së pragmatikës ditore, duan të zh-vlerësojnë dijen dhe dijetarët për hesap të orientimit, ky libër i Shaban Sinanit dëshmon se albanologjia, ashtu si çdo degë tjetër shkence, nuk mund të ngrihet në një stad të ri pa njohuritë, dijet e kontributin e “të parëve”, të atyre që kanë kontribuar para nesh.
Nuk është e rastit që autori i librit ka përfshirë këtu edhe disa figura që ishin mënjanuar, si: Lef Nosi, Haxhi Shehreti i Delvinës, Dora d’Istria, Margaret Hasluck; apo të dhënat e zbuluara prej tij mbi kontin Junku të Krajës, një familje patronimike shqiptare, duke i vlerësuar si burime të dhënash me vlera të shumëfishta etnologjike, gjuhësore, folkloristike dhe historike. Libri i Shaban Sinanit “Pyetje në albanologji - autorë dhe teza”, ndonëse duket si kushtim një yllësie personalitetesh, në fakt, me dijen e pasur që ofron jo për jetën apo biografinë e njërit a tjetrit, por për shumë enigma dhe probleme të etnosit dhe eposit, historisë dhe gjuhës së shqiptarëve, mund të vlerësohet edhe si një enciklopedi albanologjike e autorit. Lexuesi që i ka dëgjuar apo dëgjon shpesh emra të tillë si A. Buda, Dora d’Istria, H. Ceka, De Rada, Lef Nosi, M. Domi, Q. Haxhihasani, Sh. Demiraj, T. Dizdari, V. Buhara, M. Mandalà, M. Lambertz apo Sufflay por kërkon të dijë më shumë dhe më saktë për kontributin e tyre në kulturën shqiptare mund ta ketë këtë libër si referencë serioze. Jo vetëm kaq, por mund të shohë se si tezat e hipotezat e tyre plotësohen e forcohen nga dijet e autorit të librit dhe të tjerëve që kanë punuar ndërkohë.
Skeda e librit:
Autori: Shaban Sinani
Titulli: Pyetje në albanologji - autorë dhe teza
Gjinia: Studime
Recensues: Teuta Toska, Adem Jakllari
Redaktor: Naim Zoto
Botues: “Naimi”
Copyright: Autori
ISBN: 978-9928-109-55-2
Nr. i faqeve: 320
Çmimi: 1000 lekë/10 euro
Shpërndarja: Në të gjitha libraritë kryesore & Librari Online
Libri “Pyetje në albanologji”, i sapopublikuar nga shtëpia botuese “Naimi”, merret me autoritete, argumente e probleme të hershme e të sotme të albanologjisë. Krahas identifikimit të imët të kontributeve të këtyre autoriteteve (A. Buda, Dora d’Istria, Hasan Ceka, De Rada, Lef Nosi, Mahir Domi, Qemal Haxhihasani, Shaban Demiraj, Tahir Dizdari, Vexhi Buhara, Matteo Mandalà, Maximilian Lambertz, Milan Šufflay etj.); krahas tezave e hipotezave të tyre për çështje të tilla, si origjina e kombit shqiptar, historia dhe gjuha e tij, eposi, folklori etj., autori, me modesti dhe me një stil elegant rigoroz, duke marrë shkas prej pikënisjes, ofron të dhëna, gërsheton njohuri ndërdisiplinore, hedh teza e hipoteza të reja, duke na bërë të kuptojmë jo vetëm zotësinë e tij, por duke zbuluar vlera të reja tek ata për të cilët shkruan.
Ndryshe nga disa grupe studiuesish, që nuk kanë shkruar qoftë dhe një rresht në nderim të personaliteteve të të njëjtit urdhër, ose të tillëve që kujtojnë se mund të mbingrihen duke mohuar e errësuar punën e para-ardhësve; apo të tjerëve ende, që, sipas shijes së pragmatikës ditore, duan të zh-vlerësojnë dijen dhe dijetarët për hesap të orientimit, ky libër i Shaban Sinanit dëshmon se albanologjia, ashtu si çdo degë tjetër shkence, nuk mund të ngrihet në një stad të ri pa njohuritë, dijet e kontributin e “të parëve”, të atyre që kanë kontribuar para nesh.
Nuk është e rastit që autori i librit ka përfshirë këtu edhe disa figura që ishin mënjanuar, si: Lef Nosi, Haxhi Shehreti i Delvinës, Dora d’Istria, Margaret Hasluck; apo të dhënat e zbuluara prej tij mbi kontin Junku të Krajës, një familje patronimike shqiptare, duke i vlerësuar si burime të dhënash me vlera të shumëfishta etnologjike, gjuhësore, folkloristike dhe historike. Libri i Shaban Sinanit “Pyetje në albanologji - autorë dhe teza”, ndonëse duket si kushtim një yllësie personalitetesh, në fakt, me dijen e pasur që ofron jo për jetën apo biografinë e njërit a tjetrit, por për shumë enigma dhe probleme të etnosit dhe eposit, historisë dhe gjuhës së shqiptarëve, mund të vlerësohet edhe si një enciklopedi albanologjike e autorit. Lexuesi që i ka dëgjuar apo dëgjon shpesh emra të tillë si A. Buda, Dora d’Istria, H. Ceka, De Rada, Lef Nosi, M. Domi, Q. Haxhihasani, Sh. Demiraj, T. Dizdari, V. Buhara, M. Mandalà, M. Lambertz apo Sufflay por kërkon të dijë më shumë dhe më saktë për kontributin e tyre në kulturën shqiptare mund ta ketë këtë libër si referencë serioze. Jo vetëm kaq, por mund të shohë se si tezat e hipotezat e tyre plotësohen e forcohen nga dijet e autorit të librit dhe të tjerëve që kanë punuar ndërkohë.
Skeda e librit:
Autori: Shaban Sinani
Titulli: Pyetje në albanologji - autorë dhe teza
Gjinia: Studime
Recensues: Teuta Toska, Adem Jakllari
Redaktor: Naim Zoto
Botues: “Naimi”
Copyright: Autori
ISBN: 978-9928-109-55-2
Nr. i faqeve: 320
Çmimi: 1000 lekë/10 euro
Shpërndarja: Në të gjitha libraritë kryesore & Librari Online
Ermira Ymeraj - Shtegtimi i miteve, nga religjoni e folklori, në letërsi
Prof. dr. Emin Kabashi, Instituti Albanologjik i Prishtinës.
Studimi i Ermira Ymeraj Shtegtimi i miteve: nga religjioni e folklori, në letërsi thuajse është një temë e veçantë në planin e shqyrtimit të kësaj materie, sa të lashtë për përvojën njerëzore, aq edhe të re për fushën e studimeve albanologjike. Studiues të ndryshëm shqiptarë të fushës së albanologjisë, po edhe të huaj, kanë dhënë ndihmesa me vlerë në disa plane të këtyre shqyrtimeve që ka marrë për temë studiuesja e re, Ermira Ymeraj, por këtu janë trajtuara dy rrafshet themelore të ekzistencës së mitit të ringjalljes në përvojën jetësore të njeriut-janë trajtuar në folklor dhe në letërsi. Derisa folklori ka qasje tjetër në përthithjen e miteve, edhe mitit të ringjalljes, në letërsinë shqipe del dukuri mjaft e rrallë për të mos thënë e varfër në punë të trajtimi artistik të mitit të ringjalljes.
Letërsia biblike e ka më të shpeshtë si temë, por niveli i saj nuk kapërcen nivelin e mësimeve të kodifikuara fetare. Ndërsa letërsia moderne shqipe, mund të thuhet, e ka prijatar Mitrush Kutelin (E madhe është gjëma e mëkatit), për të ardhur të Kadare (Kush e solli Durontinë, po edhe në ndonjë vepër tjetër), te Qosja, sidomos në dramat e tij (Mite të zhveshura), te Trebeshina (Kukudhi) dhe te ndonjë krijues tjetër. Autorja e studimit “Shtegtimi i miteve: nga religjioni e folklori, në letërsi” ka qëmtuar me durim dhe me përkushtim praninë e mitit të ringjalljes në të gjitha periudhat kohore të gjëllimit të tij, që nga parakristianizmi e këndej, siç ka gjetur shëmbëllime të pranisë së tij në kultura dhe fe të ndryshme të popujve të ndryshëm.
Përjetësia si dhuratë e amshueshme dhe si kërkimi i njeriut
Në kapitullin e parë, autorja, Ermira Ymeraj ka shtruar disa çështje interesante, jo vetëm për informacionin e bollshëm që ka sjellë, por edhe për mënyrën e trajtimit të atyre burimeve nga ka marrë informacionin shkencor e kulturor. Mënyra e këtillë e qasjes së mitit të ringjalljes, i ka dhënë dorë të gjurmojë ekzistencën e tij që në fillesë, me mitin e përjetësisë, në mënyrë që pastaj të bëjë përqasjen e duhur për të shkoqitur çështjet që ka marrë në shqyrtim.
Fillimisht, lexuesi mund të krijojë përshtypjen se autorja e studimit ka ndjekur një lloj kronologjie, në punë të qëmtimit për trajtimin e temës, por kjo përshtypje hiqet posa fillon leximi i mirëfilltë i studimit, si dhe, po sa të konsultohen burimet shkencore e kulturore ku e ka mbështetur hulumtimin e saj.
Rrjedha e shqyrtimit ka ndjekur, në një dorë, ecurinë e lashtësisë së ekzistencës së mitit në ndërdijen e njeriut, duke bërë përpjekje që të përthekohen nyjat themelore të pranisë së tij në jetën kulturore dhe shpirtërore të akëcilit popull. Jo, rastësisht prandaj, kjo rrjedhë qëmtohet duke filluar nga epi i lashtë iGilgameshit, përmes ecejakeve të hebreut shëtitës, që në një mënyrë del si dënim i tij me përjetësinë, duke ardhur deri të arti letrar i Mitrush Kutelit tonë të madh, sidomos me krijimin e tij të njohur artistik E madhe është gjëma e mëkatit.
Kjo ecuri është ndjekur më tutje, jo vetëm për të mbarështuar çështjet që kanë krijuar caqet e studimit të autores, por edhe për të dhënë praninë e mitit të përjetësisë, thuajse në gjithë kulturat e popujve të botës. Prandaj, doemos, e ka kërkuar praninë e mitit edhe në letërsinë ungjillore, që më thotë mendja është ndër qasjet interesante që ka bërë në punën e saj. Prania e mitit të përjetësisë në veprën madhore të lashtësisë, siç është Shah Name-ja dhe hetimi i pranisë së tij në kulturën e lashtë greke, që nga Herakliti e deri të krijimi i eposit të madh grek, dëshmon për shtrirjen e njohurive të autores në këtë studim.
Kulti i ringjalljes dhe prania e tij në kulturën e popujve
Studiuesja e re, Ermira Ymeraj, në studimin e saj Shtegtimi i miteve: nga religjioni e folklori, në letërsi, në kapitullin e dytë ka prekur disa anë të gjëllimit të mitit, sidomos në letërsinë biblike, për të cilën mund të thuhet se edhe në kulturën shqiptare është e studiuar, sidomos nga kleriku shqiptar. Mirëpo, autorja ka ndjekur një rrugë interesante për të hetuar praninë e fenomenit të ringjalljes në këtë letërsi, apo qoftë edhe në paralargjet e saj, duke alternuar këto përfytyrime varësisht nga cila kulturë është marrë, varësisht nga cila periudhë kohore, si dhe varësisht nga cili nivel i qytetërimit të akëcilës kulturë të popujve ku janë të pranishme mitet e ringjalljes.
Studiuesja Ermira Ymeraj, duke sistemuar njohuritë për mitin e ringjalljes në letërsinë biblike, ka hetuar edhe atë anën ekskluzive të mitit të ringjalljes në atë letërsi, sidomos në atë që quhet letërsi ungjillore. Edhe në kulturën shqiptare kjo letërsi ka bërë jetën e saj, që nga lashtësia e këndej, por marrë në tërësi, kanë munguar studimet, shqyrtimet dhe analizimet për çështje të caktuara të saj, andaj kanë munguar studimet edhe për mitin e ringjalljes në këtë lloj të letërsisë. Mirëpo, natyrshëm dhe me njohuri të mjaftueshme, pastaj e ka trajtuar këtë çështje në format laike të pranisë së mitit, sidomos në kremtet popullore, për të cilat studimet tonë thonë se nuk kanë ndonjë kufi të prerë të përkatësisë fetare, gjë që dëshmon edhe për lashtësinë e pranisë së tyre në kulturën shpirtërore të popullit shqiptar. Duke qëmtuar me kujdes praninë e mitit të ringjalljes në të gjitha kremtet, si dhe llojet dhe format e zbatimit të tyre në aspektin festiv të kremtimit, por edhe shkallëzimin e ndryshimeve të tyre nga niveli i fillesës nëpër periudha të tjera kohore, autorja ka dhënë të plotë pasqyrën e pranisë së këtij miti edhe në këto forma laike të ekzistencës së tij.
Miti i ringjalljes së madhe në letërsinë shqipe
Rrafshet e hetimit të pranisë së mitit të ringjalljes, duke filluar nga prania e tij në baladën shqiptare e duke qëmtuar nëpër shenjat kryesore të humanizmit evropian, dëshmon për durimin hulumtues të studiueses, jo vetëm në qëmtimin e këtyre fakteve, por edhe në krijimin e rrafsheve të ngjashmërive, që mendoj, është ana më me vlerë e studimit të saj. Prandaj, jo rastësisht, mund të thuhet se kapitulli i tretë i studimit të autores Ermira Ymeraj, mund të konsiderohet edhe si një vlerë me vete në tërësinë e studimit të saj, por edhe si një qasje e re për të hetuar praninë e letërsisë së madhe shqiptare, sidomos në planin e përmasave të saj evropiane, edhe me trajtimin e mitit të ringjalljes.
Rrafshet e ngjashmërive, autorja nuk i ka kërkuar vetëm në hapësirat e kulturave evropiane, që nga koha e humanizmit evropian, por edhe brenda shtatit të letërsisë shqipe, pa marrë parasysh pajtohemi apo nuk jemi dakord me përfundimet që ka nxjerrë, por doemos jemi të një mendjeje me qëmtimet që ka bërë, jo vetëm për ta hetuar pranin e mitit të ringjalljes në vepra të ndryshme të letërsisë sonë, por edhe mënyrat e ndryshme të zhdërvillimeve artistike të tyre në akëcilën prej këtyre veprave. Këtë kënaqësi leximi dhe studime ia kanë afruar veprat e Kadaresë dhe ajo e Kasem Trebeshinës, por edhe qëmtimet që ka bërë edhe në vepra e lloje të tjera letrare. Autorja, pastaj është marrë edhe me çështjen e pranisë së paratekstit, siç mendon për tekstin e baladave dhe të tekstit, siç i del për romanin, gjë që i ka dhënë dorë të shqyrtojë nivele të ndryshme të shkrimit dhe të vlerave të tyre letrare dhe artistike.
Në jetën tonë kulturore përherë kthehet cikli i kreshnikëve
Autorja Ermira Ymeraj në studimin e saj Shtegtimi i miteve: nga religjioni e folklori, në letërsi, mund të thuhet, ka pasur të paracaktuara rrafshet e qëmtimit të hulumtimit të saj shkencor e kulturor. Mirëpo, kjo ka kërkuar lexim të plotë të paraletërsisë dhe të letërsisë, siç ka kërkuar edhe njohuri elementare për mënyrat dhe anët e qasjeve që u janë bërë këtyre dukurive edhe në kulturën tonë, edhe në kulturat e popujve të tjerë, ku gjëllijnë këto mite.
Në kulturën tonë, sidomos në nivelin e studimeve monografike, mund të thuhet se përherë kthehet cikli i kreshnikëve, jo vetëm me vlerat e tij madhore, por edhe me këndvështrimet e ndryshme, qoftë në planin analitik, qoftë në punë të sintetizimit të rezultateve të arritura. Por, studiuesja ka gjetur ato shtresime, që ia ka përcaktuar edhe tema e studimit të saj, por edhe kërshëria e saj hulumtuese, që të shqyrtojë asket të ndryshme të mitit të ringjalljes, sidomos në ciklin e kreshnikëve tanë. Nuk është me rëndësi, a pajtohet lexuesi me atë “vdekjen e përkohshme”, që autorja ka vënë te krijime të ndryshme të këtij cikli, por mënyra si i është qasur pranisë së këtij miti në këtë cikël, dhe përfundimet që ka nxjerrë janë doemos interesante dhe zgjojnë kureshtje.
Duke hulumtuar nëpër hullitë e kulturës sonë, praninë dhe gjëllimin e mitit të ringjalljes, autores i ka dalë në udhë edhe kërkesa, si kërshëri dhe si rrafsh i ngjashmërive, që të qëmtojë praninë e këtij miti edhe në kulturat e popujve të tjerë, sidomos të ata që janë fqinj me shqiptarët dhe kulturën shqiptare. Përngjasimet që ka hetuar, rrafshet e ngjashmëri që ka prekur lënë për të kuptuar se studiuesja e re, Ermira Ymeraj, e zotëron mirë gjerësinë e këtyre çështje, sidomos në zbërthimin e pranisë së mitit të ringjalljes të kulturat e këtyre popujve.
Në studimin e saj, Ermira Ymeraj ka përfshirë edhe një Antologji me këngë të ringjalljes, sa duket për ta dëshmuar jo vetëm praninë e trajtimit teorik të tyre, por edhe ekzistencën e tyre të mirëfilltë artistike. Qoftë edhe me përfshirjen e kësaj antologjie në studimin e saj, autorja, mund të thuhet, ka përmbyllur kërkimin për këtë temë.
Mirëpo, ajo ka bërë përpjekje të rrumbullakojë gjithë përvojën e saj krijuese, në planin e studimit të çështjeve që ka marrë në spikamë, edhe për të shpaluar gjerësinë e temës, edhe për të konkretizuar disa nga pikëpamjet e saj lidhur me mitin e ringjalljes. Nëse shihen me kujdes burimet e informacionit, referencat që ka përdorur gjatë trajtimit të materies në studimin e saj, literaturën e shfrytëzuar, mund të thuhet se studiuesja e re ia ka dalë me sukses të plotë shqyrtimit shkencor të një problemi shumë të diskutueshëm në kulturën tonë dhe në arritjet tona shkencore, siç është prania e mitit të ringjalljes në folklor dhe në letërsi.
Studimi i Ermira Ymeraj Shtegtimi i miteve: nga religjioni e folklori, në letërsi thuajse është një temë e veçantë në planin e shqyrtimit të kësaj materie, sa të lashtë për përvojën njerëzore, aq edhe të re për fushën e studimeve albanologjike. Studiues të ndryshëm shqiptarë të fushës së albanologjisë, po edhe të huaj, kanë dhënë ndihmesa me vlerë në disa plane të këtyre shqyrtimeve që ka marrë për temë studiuesja e re, Ermira Ymeraj, por këtu janë trajtuara dy rrafshet themelore të ekzistencës së mitit të ringjalljes në përvojën jetësore të njeriut-janë trajtuar në folklor dhe në letërsi. Derisa folklori ka qasje tjetër në përthithjen e miteve, edhe mitit të ringjalljes, në letërsinë shqipe del dukuri mjaft e rrallë për të mos thënë e varfër në punë të trajtimi artistik të mitit të ringjalljes.
Letërsia biblike e ka më të shpeshtë si temë, por niveli i saj nuk kapërcen nivelin e mësimeve të kodifikuara fetare. Ndërsa letërsia moderne shqipe, mund të thuhet, e ka prijatar Mitrush Kutelin (E madhe është gjëma e mëkatit), për të ardhur të Kadare (Kush e solli Durontinë, po edhe në ndonjë vepër tjetër), te Qosja, sidomos në dramat e tij (Mite të zhveshura), te Trebeshina (Kukudhi) dhe te ndonjë krijues tjetër. Autorja e studimit “Shtegtimi i miteve: nga religjioni e folklori, në letërsi” ka qëmtuar me durim dhe me përkushtim praninë e mitit të ringjalljes në të gjitha periudhat kohore të gjëllimit të tij, që nga parakristianizmi e këndej, siç ka gjetur shëmbëllime të pranisë së tij në kultura dhe fe të ndryshme të popujve të ndryshëm.
Përjetësia si dhuratë e amshueshme dhe si kërkimi i njeriut
Në kapitullin e parë, autorja, Ermira Ymeraj ka shtruar disa çështje interesante, jo vetëm për informacionin e bollshëm që ka sjellë, por edhe për mënyrën e trajtimit të atyre burimeve nga ka marrë informacionin shkencor e kulturor. Mënyra e këtillë e qasjes së mitit të ringjalljes, i ka dhënë dorë të gjurmojë ekzistencën e tij që në fillesë, me mitin e përjetësisë, në mënyrë që pastaj të bëjë përqasjen e duhur për të shkoqitur çështjet që ka marrë në shqyrtim.
Fillimisht, lexuesi mund të krijojë përshtypjen se autorja e studimit ka ndjekur një lloj kronologjie, në punë të qëmtimit për trajtimin e temës, por kjo përshtypje hiqet posa fillon leximi i mirëfilltë i studimit, si dhe, po sa të konsultohen burimet shkencore e kulturore ku e ka mbështetur hulumtimin e saj.
Rrjedha e shqyrtimit ka ndjekur, në një dorë, ecurinë e lashtësisë së ekzistencës së mitit në ndërdijen e njeriut, duke bërë përpjekje që të përthekohen nyjat themelore të pranisë së tij në jetën kulturore dhe shpirtërore të akëcilit popull. Jo, rastësisht prandaj, kjo rrjedhë qëmtohet duke filluar nga epi i lashtë iGilgameshit, përmes ecejakeve të hebreut shëtitës, që në një mënyrë del si dënim i tij me përjetësinë, duke ardhur deri të arti letrar i Mitrush Kutelit tonë të madh, sidomos me krijimin e tij të njohur artistik E madhe është gjëma e mëkatit.
Kjo ecuri është ndjekur më tutje, jo vetëm për të mbarështuar çështjet që kanë krijuar caqet e studimit të autores, por edhe për të dhënë praninë e mitit të përjetësisë, thuajse në gjithë kulturat e popujve të botës. Prandaj, doemos, e ka kërkuar praninë e mitit edhe në letërsinë ungjillore, që më thotë mendja është ndër qasjet interesante që ka bërë në punën e saj. Prania e mitit të përjetësisë në veprën madhore të lashtësisë, siç është Shah Name-ja dhe hetimi i pranisë së tij në kulturën e lashtë greke, që nga Herakliti e deri të krijimi i eposit të madh grek, dëshmon për shtrirjen e njohurive të autores në këtë studim.
Kulti i ringjalljes dhe prania e tij në kulturën e popujve
Studiuesja e re, Ermira Ymeraj, në studimin e saj Shtegtimi i miteve: nga religjioni e folklori, në letërsi, në kapitullin e dytë ka prekur disa anë të gjëllimit të mitit, sidomos në letërsinë biblike, për të cilën mund të thuhet se edhe në kulturën shqiptare është e studiuar, sidomos nga kleriku shqiptar. Mirëpo, autorja ka ndjekur një rrugë interesante për të hetuar praninë e fenomenit të ringjalljes në këtë letërsi, apo qoftë edhe në paralargjet e saj, duke alternuar këto përfytyrime varësisht nga cila kulturë është marrë, varësisht nga cila periudhë kohore, si dhe varësisht nga cili nivel i qytetërimit të akëcilës kulturë të popujve ku janë të pranishme mitet e ringjalljes.
Studiuesja Ermira Ymeraj, duke sistemuar njohuritë për mitin e ringjalljes në letërsinë biblike, ka hetuar edhe atë anën ekskluzive të mitit të ringjalljes në atë letërsi, sidomos në atë që quhet letërsi ungjillore. Edhe në kulturën shqiptare kjo letërsi ka bërë jetën e saj, që nga lashtësia e këndej, por marrë në tërësi, kanë munguar studimet, shqyrtimet dhe analizimet për çështje të caktuara të saj, andaj kanë munguar studimet edhe për mitin e ringjalljes në këtë lloj të letërsisë. Mirëpo, natyrshëm dhe me njohuri të mjaftueshme, pastaj e ka trajtuar këtë çështje në format laike të pranisë së mitit, sidomos në kremtet popullore, për të cilat studimet tonë thonë se nuk kanë ndonjë kufi të prerë të përkatësisë fetare, gjë që dëshmon edhe për lashtësinë e pranisë së tyre në kulturën shpirtërore të popullit shqiptar. Duke qëmtuar me kujdes praninë e mitit të ringjalljes në të gjitha kremtet, si dhe llojet dhe format e zbatimit të tyre në aspektin festiv të kremtimit, por edhe shkallëzimin e ndryshimeve të tyre nga niveli i fillesës nëpër periudha të tjera kohore, autorja ka dhënë të plotë pasqyrën e pranisë së këtij miti edhe në këto forma laike të ekzistencës së tij.
Miti i ringjalljes së madhe në letërsinë shqipe
Rrafshet e hetimit të pranisë së mitit të ringjalljes, duke filluar nga prania e tij në baladën shqiptare e duke qëmtuar nëpër shenjat kryesore të humanizmit evropian, dëshmon për durimin hulumtues të studiueses, jo vetëm në qëmtimin e këtyre fakteve, por edhe në krijimin e rrafsheve të ngjashmërive, që mendoj, është ana më me vlerë e studimit të saj. Prandaj, jo rastësisht, mund të thuhet se kapitulli i tretë i studimit të autores Ermira Ymeraj, mund të konsiderohet edhe si një vlerë me vete në tërësinë e studimit të saj, por edhe si një qasje e re për të hetuar praninë e letërsisë së madhe shqiptare, sidomos në planin e përmasave të saj evropiane, edhe me trajtimin e mitit të ringjalljes.
Rrafshet e ngjashmërive, autorja nuk i ka kërkuar vetëm në hapësirat e kulturave evropiane, që nga koha e humanizmit evropian, por edhe brenda shtatit të letërsisë shqipe, pa marrë parasysh pajtohemi apo nuk jemi dakord me përfundimet që ka nxjerrë, por doemos jemi të një mendjeje me qëmtimet që ka bërë, jo vetëm për ta hetuar pranin e mitit të ringjalljes në vepra të ndryshme të letërsisë sonë, por edhe mënyrat e ndryshme të zhdërvillimeve artistike të tyre në akëcilën prej këtyre veprave. Këtë kënaqësi leximi dhe studime ia kanë afruar veprat e Kadaresë dhe ajo e Kasem Trebeshinës, por edhe qëmtimet që ka bërë edhe në vepra e lloje të tjera letrare. Autorja, pastaj është marrë edhe me çështjen e pranisë së paratekstit, siç mendon për tekstin e baladave dhe të tekstit, siç i del për romanin, gjë që i ka dhënë dorë të shqyrtojë nivele të ndryshme të shkrimit dhe të vlerave të tyre letrare dhe artistike.
Në jetën tonë kulturore përherë kthehet cikli i kreshnikëve
Autorja Ermira Ymeraj në studimin e saj Shtegtimi i miteve: nga religjioni e folklori, në letërsi, mund të thuhet, ka pasur të paracaktuara rrafshet e qëmtimit të hulumtimit të saj shkencor e kulturor. Mirëpo, kjo ka kërkuar lexim të plotë të paraletërsisë dhe të letërsisë, siç ka kërkuar edhe njohuri elementare për mënyrat dhe anët e qasjeve që u janë bërë këtyre dukurive edhe në kulturën tonë, edhe në kulturat e popujve të tjerë, ku gjëllijnë këto mite.
Në kulturën tonë, sidomos në nivelin e studimeve monografike, mund të thuhet se përherë kthehet cikli i kreshnikëve, jo vetëm me vlerat e tij madhore, por edhe me këndvështrimet e ndryshme, qoftë në planin analitik, qoftë në punë të sintetizimit të rezultateve të arritura. Por, studiuesja ka gjetur ato shtresime, që ia ka përcaktuar edhe tema e studimit të saj, por edhe kërshëria e saj hulumtuese, që të shqyrtojë asket të ndryshme të mitit të ringjalljes, sidomos në ciklin e kreshnikëve tanë. Nuk është me rëndësi, a pajtohet lexuesi me atë “vdekjen e përkohshme”, që autorja ka vënë te krijime të ndryshme të këtij cikli, por mënyra si i është qasur pranisë së këtij miti në këtë cikël, dhe përfundimet që ka nxjerrë janë doemos interesante dhe zgjojnë kureshtje.
Duke hulumtuar nëpër hullitë e kulturës sonë, praninë dhe gjëllimin e mitit të ringjalljes, autores i ka dalë në udhë edhe kërkesa, si kërshëri dhe si rrafsh i ngjashmërive, që të qëmtojë praninë e këtij miti edhe në kulturat e popujve të tjerë, sidomos të ata që janë fqinj me shqiptarët dhe kulturën shqiptare. Përngjasimet që ka hetuar, rrafshet e ngjashmëri që ka prekur lënë për të kuptuar se studiuesja e re, Ermira Ymeraj, e zotëron mirë gjerësinë e këtyre çështje, sidomos në zbërthimin e pranisë së mitit të ringjalljes të kulturat e këtyre popujve.
Në studimin e saj, Ermira Ymeraj ka përfshirë edhe një Antologji me këngë të ringjalljes, sa duket për ta dëshmuar jo vetëm praninë e trajtimit teorik të tyre, por edhe ekzistencën e tyre të mirëfilltë artistike. Qoftë edhe me përfshirjen e kësaj antologjie në studimin e saj, autorja, mund të thuhet, ka përmbyllur kërkimin për këtë temë.
Mirëpo, ajo ka bërë përpjekje të rrumbullakojë gjithë përvojën e saj krijuese, në planin e studimit të çështjeve që ka marrë në spikamë, edhe për të shpaluar gjerësinë e temës, edhe për të konkretizuar disa nga pikëpamjet e saj lidhur me mitin e ringjalljes. Nëse shihen me kujdes burimet e informacionit, referencat që ka përdorur gjatë trajtimit të materies në studimin e saj, literaturën e shfrytëzuar, mund të thuhet se studiuesja e re ia ka dalë me sukses të plotë shqyrtimit shkencor të një problemi shumë të diskutueshëm në kulturën tonë dhe në arritjet tona shkencore, siç është prania e mitit të ringjalljes në folklor dhe në letërsi.
Fatbardha Nergjoni - Kristoforidhi, një vështrim rinjohës
Zbulohen të dhëna të reja për një nga rilindësit më të mëdhenj shqiptarë, Kostandin Kristoforidhi përmes monografisë së titulluar “Kristoforidhi: një vështrim rinjohës”, publikuar këto ditë nga shtëpia botuese “Naimi”. “Jam përpjekur të bëj maksimumin, thotë autorja Fatbardha Nergjoni, duke shfrytëzuar materiale të Kristoforidhit në Arkivin Qendror Shqiptar dhe në arkiva të tjerë si: Muzeu i Elbasanit, arkiva familjare, fonde të rralla biblioteke, etj. Një pjesë e materialeve sidomos të lidhura me të birin e Kostandin Kristoforidhit dalin në dritë për herë të parë”.
Dëshmi interesante vijnë nga pasardhësit e K. Kristoforidhit dhe nga dokumente apo vepra që mund të konsiderohen edhe të rralla sot. Në këtë studim monografik janë konsultur dhe ofrohen për lexuesit të dhëna nga fondi “Kristoforidhi”, fondi “Lef Nosi”, fondi “Shoqëria e të shtypurit shkronja shqip”, fondi “Komisioni për kremtimin e 25 vjetorit të Mëvetësisë” në AQSH, fondi i mbetur i shtëpisë-muze të Kristoforidhit në Elbasan dhe fondi familjar i pasardhësve të Kristoforidhit. Me interes është fondi “Lef Nosi” për Kristoforidhin dhe në mënyrë të veçantë të fondit të familjes Deliana. Në këtë studim vjen për herë të parë një vështrim mbi të birin e Kristoforidhit, Filipin, i cili, sipas autores së librit, për angazhimin e tij, ndjenjat patriotike dhe përpjekjet për të ndjekur rrugën e të atit, “ka të dhëna të jetë edhe një shkrimtar i pazbuluar në letërsinë shqiptare”.
Veç kësaj, autorja, me një zell për t’u vlerësuar, që mund të shpjegohet dhe me profilin e saj si gazetare, ka arritur të krijojë mirëbesim dhe në trashëgimtarë të tjerë të burimeve që i takojnë dorës së vetë Kristoforidhit ose dhe të letërkëmbyesve me të: veprimtarë të periudhës romantike dhe postromantike. Kështu, dora-dorës është krijuar një koleksion dokumentesh që, të shpërndara siç kanë qenë deri më tani nëpër zyra e familje andej e këndej, duke përligjur vetëm prej tyre titullin e studimit: “Një vështrim rinjohës”. Me sa duket, ky ka qenë dhe qëllimi i monografisë: që të ndryshohet mendimi se Kristoforidhin e njohim, nuk ka më ç’thuhet për të, sidomos në pikëpamjen e lidhjeve të tij me albanologë dhe shoqata ndërkombëtare. Ndryshimi i mendimit nis qysh me gjenealogjinë e Kristoforidhëve, me historinë e patronimit, me përhapjen e tyre në Elbasan e gjetkë, me lidhjet farefisnore nëpër Shqipëri dhe me të dhëna biografike të atij vetë.
Nga pasuria arkivistike që ka shtuar Fatbardha Nergjoni në punimin e saj marrin rëndësi sidomos çfarë është trashëguar nga pasardhësit e Kristoforidhit, familja e Filip Kristoforidhit: fotoja e vetme e protagonistit të studimit (e qarkulluar dhe në filatelinë dhe në kartë-postalet shqiptare), shumë letra dhe vlerësime prej intelektualëve shqiptarë të Rilindjes dhe të periudhës shtetërore, shenjime të panjohura, të dhëna shtesë për jetëshkrimin e tij, informacione për vepra të kthyera tashmë në rrallësi librore, të reja për lidhjet që ai kishte me Shoqërinë Biblike Botërore.
Për të shëndetësuar argumentin e saj dhe për të theksuar pjesën e ndihmesës vetjake studiuesja ka përveçuar kontributet e studiuesve të mëhershëm për Kristoforidhin, që prej biografit të parë të tij Simon Shuteriqi, vepra e të cilit gati-gati është harruar, deri tek A. Xhuvani e brezi i studiuesve të fundmë si Xh. Lloshi.
Titulli: Kristoforidhi-një vështrim rinjohës
Autore: Fatbardha Nergjoni
Gjinia: Monografi dhe dokumente
Recensues: Albert Riska / Zhulieta Daja
Redaktor: Naim Zoto
ISBN: 978-9928-109-46-0
Nr. i faqeve: 200
Dëshmi interesante vijnë nga pasardhësit e K. Kristoforidhit dhe nga dokumente apo vepra që mund të konsiderohen edhe të rralla sot. Në këtë studim monografik janë konsultur dhe ofrohen për lexuesit të dhëna nga fondi “Kristoforidhi”, fondi “Lef Nosi”, fondi “Shoqëria e të shtypurit shkronja shqip”, fondi “Komisioni për kremtimin e 25 vjetorit të Mëvetësisë” në AQSH, fondi i mbetur i shtëpisë-muze të Kristoforidhit në Elbasan dhe fondi familjar i pasardhësve të Kristoforidhit. Me interes është fondi “Lef Nosi” për Kristoforidhin dhe në mënyrë të veçantë të fondit të familjes Deliana. Në këtë studim vjen për herë të parë një vështrim mbi të birin e Kristoforidhit, Filipin, i cili, sipas autores së librit, për angazhimin e tij, ndjenjat patriotike dhe përpjekjet për të ndjekur rrugën e të atit, “ka të dhëna të jetë edhe një shkrimtar i pazbuluar në letërsinë shqiptare”.
Veç kësaj, autorja, me një zell për t’u vlerësuar, që mund të shpjegohet dhe me profilin e saj si gazetare, ka arritur të krijojë mirëbesim dhe në trashëgimtarë të tjerë të burimeve që i takojnë dorës së vetë Kristoforidhit ose dhe të letërkëmbyesve me të: veprimtarë të periudhës romantike dhe postromantike. Kështu, dora-dorës është krijuar një koleksion dokumentesh që, të shpërndara siç kanë qenë deri më tani nëpër zyra e familje andej e këndej, duke përligjur vetëm prej tyre titullin e studimit: “Një vështrim rinjohës”. Me sa duket, ky ka qenë dhe qëllimi i monografisë: që të ndryshohet mendimi se Kristoforidhin e njohim, nuk ka më ç’thuhet për të, sidomos në pikëpamjen e lidhjeve të tij me albanologë dhe shoqata ndërkombëtare. Ndryshimi i mendimit nis qysh me gjenealogjinë e Kristoforidhëve, me historinë e patronimit, me përhapjen e tyre në Elbasan e gjetkë, me lidhjet farefisnore nëpër Shqipëri dhe me të dhëna biografike të atij vetë.
Nga pasuria arkivistike që ka shtuar Fatbardha Nergjoni në punimin e saj marrin rëndësi sidomos çfarë është trashëguar nga pasardhësit e Kristoforidhit, familja e Filip Kristoforidhit: fotoja e vetme e protagonistit të studimit (e qarkulluar dhe në filatelinë dhe në kartë-postalet shqiptare), shumë letra dhe vlerësime prej intelektualëve shqiptarë të Rilindjes dhe të periudhës shtetërore, shenjime të panjohura, të dhëna shtesë për jetëshkrimin e tij, informacione për vepra të kthyera tashmë në rrallësi librore, të reja për lidhjet që ai kishte me Shoqërinë Biblike Botërore.
Për të shëndetësuar argumentin e saj dhe për të theksuar pjesën e ndihmesës vetjake studiuesja ka përveçuar kontributet e studiuesve të mëhershëm për Kristoforidhin, që prej biografit të parë të tij Simon Shuteriqi, vepra e të cilit gati-gati është harruar, deri tek A. Xhuvani e brezi i studiuesve të fundmë si Xh. Lloshi.
Titulli: Kristoforidhi-një vështrim rinjohës
Autore: Fatbardha Nergjoni
Gjinia: Monografi dhe dokumente
Recensues: Albert Riska / Zhulieta Daja
Redaktor: Naim Zoto
ISBN: 978-9928-109-46-0
Nr. i faqeve: 200
Kostë Çekrezi - Plani i tretë për copëtimin e Shqipërisë
Libri i Kostë Çekrezit “Plani i tretë për copëtimin e Shqipërisë”, i sapobotuar në Shqipëri nga shtëpia botuese “Naimi”, do të gjendej në tavolinën e punës të çdo diplomat amerikan që ishte i interesuar për çështjen shqiptare dhe për Ballkanin në tërësi, sidomos deri në rënien e regjimit komunist. Kështu ka vërejtur një studiues shqiptar, njohës i mirë i kësaj figure të lënë në harresë kryesisht për arsye politike dhe ideologjike. Ky libër vlerësohet si një histori e jashtëzakonshme e raporteve të Shqipërisë me Perëndimin dhe sidomos me SHBA. Ngjarje të panjohura mes tre të mëdhenjve të historisë e kulturës shqiptare: Fan Nolit, Faik Konicës dhe vetë autorit, Kostë Çekrezit, konfliktet mes tyre, kryesisht për shkak të interferencës së qëndrimeve politike të Tiranës në organizatat e diasporës në SHBA në vitet ’30-’50 të shekullit të kaluar. Mbretëria e Ahmet Zogut, përkatësisht politika filo-italiane që rezultoi me pushtimin e vendit, antifashizmi dhe lufta çlirimtare që rezultoi me triumfin komunist të Enver Hoxhës në Shqipëri: metamorfoza e qëndrimeve të Fan Nolit dhe Faik Konicës ndaj mbretit Zog dhe diktatorit Hoxha. Kostë Çekrezi rrëfen diplomacinë dhe luftën mes Tiranës dhe Washingtonit, duke sjellë personazhet dhe emisarët e secilës palë, deri në vendosjen e “perdes së hekurt” midis Lindjes dhe Perëndimit. Në libër zbulohen cilat ishin kërkesat amerikane për të njohur pas Luftës së Dytë Botërore qeverinë e re të Tiranës.
Libri "Plani i tretë për copëtimin e Shqipërisë" mund të konsiderohet vazhdim i librit të mëparshëm të Çekrezit: "Shqipëria: e shkuara dhe e tashmja", botuar për herë të parë në anglisht në SHBA, në vitin 1919, dhe botuar për herë të parë në shqip vetëm disa muaj më parë. Sipas botuesit Naim Zoto, ndryshe nga libri i parë, që është konceptuar nga autori si një libër historie, "Plani i tretë për copëtimin e Shqipërisë" kombinon historinë me dokumentet dhe kujtimet e autorit vetë, një protagonist dhe dëshmitar në shumë ngjarje politike që lidhen me veprimtarinë e A. Zogut gjatë mbretërimit dhe më pas në mërgim si edhe politikën E. Hoxhës ndaj Perëndimit dhe SHBA.
Libri "Plani i tretë për copëtimin e Shqipërisë" mund të konsiderohet vazhdim i librit të mëparshëm të Çekrezit: "Shqipëria: e shkuara dhe e tashmja", botuar për herë të parë në anglisht në SHBA, në vitin 1919, dhe botuar për herë të parë në shqip vetëm disa muaj më parë. Sipas botuesit Naim Zoto, ndryshe nga libri i parë, që është konceptuar nga autori si një libër historie, "Plani i tretë për copëtimin e Shqipërisë" kombinon historinë me dokumentet dhe kujtimet e autorit vetë, një protagonist dhe dëshmitar në shumë ngjarje politike që lidhen me veprimtarinë e A. Zogut gjatë mbretërimit dhe më pas në mërgim si edhe politikën E. Hoxhës ndaj Perëndimit dhe SHBA.
Kostë Çekrezi u lind në fshatin Ziçisht të Devollit të Sipërm, në 31 mars 1892. Pasi kreu shkollën 5-vjeçare në fshatin e lindjes, përfundoi gjimnazin në Korçë. Emigroi në SHBA dhe u bë kryeredaktor i gazetës "Dielli" (1915-1919), ndërkohë botoi edhe revistën e përmuajshme "Illyria". Në këto vite studioi për ekonomi, administratë shtetërore dhe gjuhën angleze në Universitetin e Harvardit, ku u diplomua në 17 Qershor 1918.
Ka përkthyer në shqip historinë e shkurtër të Shqipërisë shkruar nga Frederik Gibert të cilën e botoi në Boston. Më vonë hartoi e botoi vetë studimin me vlerë historike "Shqipëria, e shkuara dhe e tashmja", 1919, e cila ishte mbrojtur si temë doktorature në Universitetin prestigjioz Columbia, SHBA.
Kosta ka qenë pjesëmarrës në Kongresin e Lushnjës dhe përfaqësues i Shqipërisë në SHBA në vitet 1920-1922. Në vitet 1922-1932 ka qenë anëtar i Këshillit të Shtetit në Shqipëri, njëkohësisht edhe anëtar i Klubit Kombëtar të Shtypit në SHBA.
Në korrik të vitit 1925 u kthye në Atdhe. Shërbeu si publicist dhe ishte botues i gazetave "Telegraf" dhe "Ora". Menjëherë pas shpalljes së monarkisë nga Zogu, Kosta Çekrezi u arrestua dhe u dënua me një vit burg politik; dy gazetat e krijuara prej tij u mbyllën njëherë e përgjithmonë. Pas kësaj u rikthye në SHBA. Në 28 Dhjetor 1941 themeloi në Boston organizatën "Shqipëria e Lirë".
Në vitin 1946 ishte Çekrezi që priti delegacionin e kryesuar nga Tuk Jakova dhe disa delegacione të tjera, duke sugjeruar që qeveria e re shqiptare të gjente patjetër rrugën për tu lidhur me fuqitë e Perëndimit, sidomos me SHBA. Në vitin 1951 Kosta Çekrezi botoi në Washington analizën politike "Plani i tretë për copëtimin e Shqipërisë".
Kostë Çekrezi, ky njeri zemërmadh, patriot dhe intelektual i dorës së parë, siç mund të konstatohet lehtë edhe nga veprat që botoi apo la në dorëshkrim, mbylli sytë nё Virxhinia, pranё Bostonit, në datën 10 Janar 1959, në moshën 67 vjeçare. Në ceremoninë e varrimit, Fan S. Noli e quajti Kosta Çekrezin "burrë shteti, që kishte luftuar gjithë jetën e tij për kombin dhe ky Djalë i Madh i Shqipërisë vdiq fukara".
Autori: Kostë A. Çekrezi
Titulli: Plani i tretë për copëtimin e Shqipërisë
(Botimi i parë: Washington D. C., 1951).
Gjinia: Politologji
Redaktor: Naim Zoto
ISBN: 978-9928-109-49-1
Çmimi: 500 lekë/5 euro.
Ka përkthyer në shqip historinë e shkurtër të Shqipërisë shkruar nga Frederik Gibert të cilën e botoi në Boston. Më vonë hartoi e botoi vetë studimin me vlerë historike "Shqipëria, e shkuara dhe e tashmja", 1919, e cila ishte mbrojtur si temë doktorature në Universitetin prestigjioz Columbia, SHBA.
Kosta ka qenë pjesëmarrës në Kongresin e Lushnjës dhe përfaqësues i Shqipërisë në SHBA në vitet 1920-1922. Në vitet 1922-1932 ka qenë anëtar i Këshillit të Shtetit në Shqipëri, njëkohësisht edhe anëtar i Klubit Kombëtar të Shtypit në SHBA.
Në korrik të vitit 1925 u kthye në Atdhe. Shërbeu si publicist dhe ishte botues i gazetave "Telegraf" dhe "Ora". Menjëherë pas shpalljes së monarkisë nga Zogu, Kosta Çekrezi u arrestua dhe u dënua me një vit burg politik; dy gazetat e krijuara prej tij u mbyllën njëherë e përgjithmonë. Pas kësaj u rikthye në SHBA. Në 28 Dhjetor 1941 themeloi në Boston organizatën "Shqipëria e Lirë".
Në vitin 1946 ishte Çekrezi që priti delegacionin e kryesuar nga Tuk Jakova dhe disa delegacione të tjera, duke sugjeruar që qeveria e re shqiptare të gjente patjetër rrugën për tu lidhur me fuqitë e Perëndimit, sidomos me SHBA. Në vitin 1951 Kosta Çekrezi botoi në Washington analizën politike "Plani i tretë për copëtimin e Shqipërisë".
Kostë Çekrezi, ky njeri zemërmadh, patriot dhe intelektual i dorës së parë, siç mund të konstatohet lehtë edhe nga veprat që botoi apo la në dorëshkrim, mbylli sytë nё Virxhinia, pranё Bostonit, në datën 10 Janar 1959, në moshën 67 vjeçare. Në ceremoninë e varrimit, Fan S. Noli e quajti Kosta Çekrezin "burrë shteti, që kishte luftuar gjithë jetën e tij për kombin dhe ky Djalë i Madh i Shqipërisë vdiq fukara".
Autori: Kostë A. Çekrezi
Titulli: Plani i tretë për copëtimin e Shqipërisë
(Botimi i parë: Washington D. C., 1951).
Gjinia: Politologji
Redaktor: Naim Zoto
ISBN: 978-9928-109-49-1
Çmimi: 500 lekë/5 euro.
Lindita Tahiri - Gjuha dhe lufta e ideve
Gjuhë, ide dhe luftë. Në tri fjalë të vetme Lindita Aliu-Tahiri ka shprehur gjithë thelbin e kërkimeve shumëvjeçare të saj në gjuhësinë kritike, një nëndisiplinë nga më të rejat të filologjisë së sotme të tekstit, botërore e vendëse. Libri u referohet dukurive që gjuha e sotme i ka shoqëruar me konflikt jo për faj të saj, po për shkak të keqpërdorimit të qëllimshëm të saj. I botuar këto ditë nga shtëpia botuese “Naimi”, libri përbëhet prej dy pjesësh. Në më shumë se gjysmën e parë të tij trajtohen çështje që i takojnë përdorimit ndërmjetësues të gjuhës. Pjesa tjetër e librit u kushtohet dukurive, personaliteteve, rrjedhave dhe zhvillimeve letrare në botën e sotme shqiptare, duke u fokusuar tek botimet e këtyre 20 vjetëve të fundit të autorëve si I. Kadare, Xh. Spahiu, Z. Çela, S. Hamiti, E. Shukriu, B. Blushi, B. Shehu etj.
Studimet e Lindita Aliut-Tahirit, një filologe e specializuar për gjuhësi teksti në SHBA dhe aktualisht zëvendës-rektore e Universitetit të Prishtinës, synojnë të depërtojnë në etnotipet ballkanase përmes çkriptimit të gjuhës së medias dhe multimedias. Këtyre etnotipeve u përgjigjen stereotipe përftimi, që lidhen me shtampa shtegtuese nga një shekull në tjetrin. Autorja e këtij libri synon që përmes shqyrtimeve të karakterit gjuhësor-kritik dhe socio-gjuhësor të dëshmojë si identifikohen sot në Ballkan përmes gjuhëve popullore dhe ligjërimeve të tyre bashkësitë etnike, grupimet politike, brezat shoqërorë dhe madje edhe individualitetet e jetës publike: kryesisht politikanë, por edhe njerëz të letrave e të artit.
Mënyra si procedon Lindita Ali-Tahiri në trajtesat e saj gjuhësore-kritike, shkruan prof. dr. Shaban Sinani në parathënien e librit, është shumë e thjeshtë: ajo vetëm bën të dukshme hipokrizinë e fjalës. Kjo hipokrizi gjuhësore dekodifikohet prej saj dhe i lejon njeriut të zakonshëm që jeton në Kosovë e në Shqipëri të kuptojë se përtej artit të së mundshmes ka vetëm mashtrime. Në këtë kuptim, megjithëse studimet e këtij libri në pamje të parë mund të ngjajnë si teknokratike, ato janë shumë të rëndësishme për shëndoshjen e mendësisë së shoqërisë së shqiptarëve përmes prishjes së iluzionit. Sepse, siç shprehet studiuesi arbëresh Matteo Mandalà, duke parafrazuar një thënie të njohur latine, “mundus vult decipit” - “botës i pëlqen të mashtrohet”. Lindita Aliu-Tahiri me të drejtë bën sarkazëm të hijshme me propozuesit e dalldisur të gjuhës kosovarishte; me mbrojtësit e identitetit të rremë kosovarli, me të gjithë ata që mjetin më përbashkues të shqiptarëve kanë tentuar ta kthejnë në mjet etnodallues. Sipas autores, këta janë “dordolecët kombëtarë”.
Libri “Gjuha dhe lufta e ideve” është një libër emancipues, në radhë të parë për mënyrën e të menduarit shqip, pastaj për vetëmbrojtjen prej mashtrimit, më tej dhe për çkriptimin e qëllimeve të vërteta të shkencës vullnetare atdhetare dhe, së fundmi, edhe për të kuptuar veten përmes pasqyrës së tjetrit, të afërm e të largëm; tjetrit që e duam e nuk e duam, tjetrit që ia urrejmë a ia lapidarizojmë gjuhën dhe armën; tjetrin që e duam antagonist a protagonist; tjetrin që i falemi a nuk e falim.
Përpos studiuesve të gjuhësisë dhe të letërsisë, këto shkrime mund t’u interesojnë dhe t’u duken të dobishme të gjithë atyre që kanë përshtypje se në botën e sotme të vërshuar me mesazhe kemi filluar t’i dëgjojmë dhe t’i lexojmë ato në mënyrë të automatizuar, pothuaj si një kompjuter i programuar për të marrë shumë informacione në të njëjtën kohë. Siç thotë vetë autorja në përcjelljen e librit për lexuesit, “ky libër mund ta nxisë pyetjen se kush e bën “programimin tonë kompjuterik” dhe si mund të arrijmë ta kuptojmë atë, duke e parë gjuhën si mundësi të lirisë të plotë, si fuqi absolute, por edhe si përgjegjësi morale dhe profesionale”.
Autore: Prof. Lindita Aliu-Tahiri
Titulli: Gjuha dhe lufta e ideve
Gjinia: Studime socio-lingustike
Recensues: Shaban Sinani
Redaktor: Naim Zoto
ISBN: 978-9928-109-43-9
Studimet e Lindita Aliut-Tahirit, një filologe e specializuar për gjuhësi teksti në SHBA dhe aktualisht zëvendës-rektore e Universitetit të Prishtinës, synojnë të depërtojnë në etnotipet ballkanase përmes çkriptimit të gjuhës së medias dhe multimedias. Këtyre etnotipeve u përgjigjen stereotipe përftimi, që lidhen me shtampa shtegtuese nga një shekull në tjetrin. Autorja e këtij libri synon që përmes shqyrtimeve të karakterit gjuhësor-kritik dhe socio-gjuhësor të dëshmojë si identifikohen sot në Ballkan përmes gjuhëve popullore dhe ligjërimeve të tyre bashkësitë etnike, grupimet politike, brezat shoqërorë dhe madje edhe individualitetet e jetës publike: kryesisht politikanë, por edhe njerëz të letrave e të artit.
Mënyra si procedon Lindita Ali-Tahiri në trajtesat e saj gjuhësore-kritike, shkruan prof. dr. Shaban Sinani në parathënien e librit, është shumë e thjeshtë: ajo vetëm bën të dukshme hipokrizinë e fjalës. Kjo hipokrizi gjuhësore dekodifikohet prej saj dhe i lejon njeriut të zakonshëm që jeton në Kosovë e në Shqipëri të kuptojë se përtej artit të së mundshmes ka vetëm mashtrime. Në këtë kuptim, megjithëse studimet e këtij libri në pamje të parë mund të ngjajnë si teknokratike, ato janë shumë të rëndësishme për shëndoshjen e mendësisë së shoqërisë së shqiptarëve përmes prishjes së iluzionit. Sepse, siç shprehet studiuesi arbëresh Matteo Mandalà, duke parafrazuar një thënie të njohur latine, “mundus vult decipit” - “botës i pëlqen të mashtrohet”. Lindita Aliu-Tahiri me të drejtë bën sarkazëm të hijshme me propozuesit e dalldisur të gjuhës kosovarishte; me mbrojtësit e identitetit të rremë kosovarli, me të gjithë ata që mjetin më përbashkues të shqiptarëve kanë tentuar ta kthejnë në mjet etnodallues. Sipas autores, këta janë “dordolecët kombëtarë”.
Libri “Gjuha dhe lufta e ideve” është një libër emancipues, në radhë të parë për mënyrën e të menduarit shqip, pastaj për vetëmbrojtjen prej mashtrimit, më tej dhe për çkriptimin e qëllimeve të vërteta të shkencës vullnetare atdhetare dhe, së fundmi, edhe për të kuptuar veten përmes pasqyrës së tjetrit, të afërm e të largëm; tjetrit që e duam e nuk e duam, tjetrit që ia urrejmë a ia lapidarizojmë gjuhën dhe armën; tjetrin që e duam antagonist a protagonist; tjetrin që i falemi a nuk e falim.
Përpos studiuesve të gjuhësisë dhe të letërsisë, këto shkrime mund t’u interesojnë dhe t’u duken të dobishme të gjithë atyre që kanë përshtypje se në botën e sotme të vërshuar me mesazhe kemi filluar t’i dëgjojmë dhe t’i lexojmë ato në mënyrë të automatizuar, pothuaj si një kompjuter i programuar për të marrë shumë informacione në të njëjtën kohë. Siç thotë vetë autorja në përcjelljen e librit për lexuesit, “ky libër mund ta nxisë pyetjen se kush e bën “programimin tonë kompjuterik” dhe si mund të arrijmë ta kuptojmë atë, duke e parë gjuhën si mundësi të lirisë të plotë, si fuqi absolute, por edhe si përgjegjësi morale dhe profesionale”.
Autore: Prof. Lindita Aliu-Tahiri
Titulli: Gjuha dhe lufta e ideve
Gjinia: Studime socio-lingustike
Recensues: Shaban Sinani
Redaktor: Naim Zoto
ISBN: 978-9928-109-43-9
Shaban Sinani - Ndajfoljet përemërore në gjuhën shqipe
“Prof. Shaban Demirajt të parit - pas prindërve të mi - që besoi në punën time, me mirënjohje, Ia kushtoj”. Me këto fjalë nderimi të studentit ndaj profesorit nis monografia e prof. dr. Shaban Sinanit “Ndajfoljet përemërore në gjuhën shqipe”, shkruar 30 vjet më parë, në vitin 1983, dhe publikuar këto ditë nga shtëpia botuese “Naimi”.
Duke vlerësuar librin, akademik Ethem Likaj thotë: “Ky punim mbetet edhe sot më i ploti dhe më i miri për këtë kategori fjalësh. Ai është një kontribut me vlerë në morfo-leksikologjinë shqipe. Punimi është shkruar në vitin 1983, por, po të nisesh nga niveli, raporti atëherë dhe sot thuajse fshihet krejt. Botimi i tij i veçantë zë vend të merituar në letërsinë tonë gjuhësore si një monografi shkencore e mirëfilltë dhe e lavdërueshme. Studimi “Ndajfoljet përemërore në gjuhën shqipe” është trajtuar me seriozitetin dhe këmbënguljen e një studiuesi të mirëfilltë. Autori me guxim është futur edhe në rrugën e etimologjisë së mjaft ndajfoljeve përemërore, jo vetëm të etimologjive të reja e të dukshme, por edhe të etimologjive enigmatike, të errësuara nga koha e të ndërlikuara nga struktura. Ndarjet dhe rindarjet kuptimore e strukturore janë mjaft interesante. Falë formimit të përgjithshëm gjuhësor të autorit, për përcaktimet kuptimore dhe strukturore nuk shfrytëzohet vetëm etimologjia, por edhe leksikologjia, morfologjia, sintaksa, historia; madje edhe filozofia e gjuhës”. Më tej prof. Ethem Likaj nënvizon: “Autori me guxim është futur edhe në rrugën e etimologjisë së mjaft ndajfoljeve përemërore, jo vetëm të etimologjive të reja e të dukshme, por edhe të etimologjive enigmatike, të errësuara nga koha e të ndërlikuara nga struktura. Dhe këtu herë sipas njohurive, herë sipas intuitës, ka rezultate shumë premtuese. Ndarjet dhe rindarjet kuptimore dhe strukturore janë mjaft interesante. Falë formimit të përgjithshëm gjuhësor të autorit, për përcaktimet kuptimore dhe strukturore nuk shfrytëzohet vetëm etimologjia, por edhe leksikologjia, morfologjia, sintaksa, historia; madje edhe filozofia e gjuhës”.
Ndërsa dr. Evalda Paci shprehet se “monografia me titull “Ndajfoljet përemërore në gjuhën shqipe” e Shaban Sinanit përfaqëson një nga studimet më të thelluara dhe specialistike të këtij studiuesi, kontributet e të cilit orientohen prej vitesh nga disa fusha studimesh të përafërta, si me gjuhësinë, si me letërsinë, ashtu dhe me historinë e kulturës shqiptare. Një punim i tillë na ofron një optikë të re të gjurmimit shkencor të këtij studiuesi. Studimi përbën një punim origjinal që i ka munguar traditës së studimeve tona të shkruara në gjuhën shqipe mbi pjesët e ligjëratës dhe kategorizimin e tyre morfosemantik”.
Autor: Shaban Sinani
Titulli: Ndajfoljet përemërore në gjuhën shqipe (Punim historik-krahasues)
Udhëheqës shkencor: Prof. Shaban Demiraj
Oponentë: Ethem Likaj, Fatmir Agalliu, Rahmi Memushaj
Recensues: Ethem Likaj Evalda Paci
Redaktimi shkencor: Evalda Paci
ISBN: 978-9928-109-44-6
Nr. i faqeve: 304
Duke vlerësuar librin, akademik Ethem Likaj thotë: “Ky punim mbetet edhe sot më i ploti dhe më i miri për këtë kategori fjalësh. Ai është një kontribut me vlerë në morfo-leksikologjinë shqipe. Punimi është shkruar në vitin 1983, por, po të nisesh nga niveli, raporti atëherë dhe sot thuajse fshihet krejt. Botimi i tij i veçantë zë vend të merituar në letërsinë tonë gjuhësore si një monografi shkencore e mirëfilltë dhe e lavdërueshme. Studimi “Ndajfoljet përemërore në gjuhën shqipe” është trajtuar me seriozitetin dhe këmbënguljen e një studiuesi të mirëfilltë. Autori me guxim është futur edhe në rrugën e etimologjisë së mjaft ndajfoljeve përemërore, jo vetëm të etimologjive të reja e të dukshme, por edhe të etimologjive enigmatike, të errësuara nga koha e të ndërlikuara nga struktura. Ndarjet dhe rindarjet kuptimore e strukturore janë mjaft interesante. Falë formimit të përgjithshëm gjuhësor të autorit, për përcaktimet kuptimore dhe strukturore nuk shfrytëzohet vetëm etimologjia, por edhe leksikologjia, morfologjia, sintaksa, historia; madje edhe filozofia e gjuhës”. Më tej prof. Ethem Likaj nënvizon: “Autori me guxim është futur edhe në rrugën e etimologjisë së mjaft ndajfoljeve përemërore, jo vetëm të etimologjive të reja e të dukshme, por edhe të etimologjive enigmatike, të errësuara nga koha e të ndërlikuara nga struktura. Dhe këtu herë sipas njohurive, herë sipas intuitës, ka rezultate shumë premtuese. Ndarjet dhe rindarjet kuptimore dhe strukturore janë mjaft interesante. Falë formimit të përgjithshëm gjuhësor të autorit, për përcaktimet kuptimore dhe strukturore nuk shfrytëzohet vetëm etimologjia, por edhe leksikologjia, morfologjia, sintaksa, historia; madje edhe filozofia e gjuhës”.
Ndërsa dr. Evalda Paci shprehet se “monografia me titull “Ndajfoljet përemërore në gjuhën shqipe” e Shaban Sinanit përfaqëson një nga studimet më të thelluara dhe specialistike të këtij studiuesi, kontributet e të cilit orientohen prej vitesh nga disa fusha studimesh të përafërta, si me gjuhësinë, si me letërsinë, ashtu dhe me historinë e kulturës shqiptare. Një punim i tillë na ofron një optikë të re të gjurmimit shkencor të këtij studiuesi. Studimi përbën një punim origjinal që i ka munguar traditës së studimeve tona të shkruara në gjuhën shqipe mbi pjesët e ligjëratës dhe kategorizimin e tyre morfosemantik”.
Autor: Shaban Sinani
Titulli: Ndajfoljet përemërore në gjuhën shqipe (Punim historik-krahasues)
Udhëheqës shkencor: Prof. Shaban Demiraj
Oponentë: Ethem Likaj, Fatmir Agalliu, Rahmi Memushaj
Recensues: Ethem Likaj Evalda Paci
Redaktimi shkencor: Evalda Paci
ISBN: 978-9928-109-44-6
Nr. i faqeve: 304
Matteo Mandalà - Studime filologjike për letërsinë romantike arbëreshe
Letërsia romantike arbëreshe, gjatë një shekulli të historiografisë letrare shqiptare, ose nuk është njohur fare, ose është njohur me shtrembërime dhe shmangie të papërfytyrueshme, ose është vendosur keq në periudhizimin e përgjithshëm të zhvillimit të letrave shqipe, ose është përjashtuar vijimësisht prej shkencës letrare. Kjo është një prej të vërtetave më të thjeshta që duhen pranuar në rastin e botimit nga shtëpia botuese “Naimi” të librit më të ri“Gjurmime filologjike për letërsinë romantike arbëreshe” të Matteo Mandalà-it, albanolog i njohur, profesor në Universitetin e Palermos, Itali.
Në këtë libër gjithçka është e re për lexuesin shqiptar. Të reja janë leximet e trashëgimit letrar në botën arbëreshe, prej veprave të De Radës, Gavril Darës, Zef Skiroit, Frangjisk Santorit, Emanuele Bideras dhe autorëve më të hershëm, si Luka Matrënga, Nikollë Filja e Nikollë Keta. Prapa këtij libri qendrojnë dekada të tëra pune murgu të prof. Mandalà-së, punë për të tjerët, një virtyt gati i harruar; punë në shërbim të lehtësimit të kërkimeve.
Matteo Mandalà është një studiues model që provon se shembja e mureve midis disiplinave dhe nëndisiplinave, shpesh të farkuar për t’i dhënë komoditet vetes në një rreth të rehatshëm, lejon që historia e letërsisë shqipe të rinjihet duke u vlerësuar, duke fituar hershmëri dhe karakter sistemor. Megjithëse autori ka preferuar ta titullojë librin e tij thjesht “Studime filologjike për letërsinë romantike arbëreshe”, kemi të bëjmë me një vepër që kërkon rishqyrtime kritike për gjithë historinë e letërsisë shqipe, duke përfshirë periudhizimin e saj, ndryshimin e kalendarëve, karakterizimin e dukurive dhe zhvillimeve kulturore e letrare, prekjen e status quo-së së deritashme, funksionimin e një sistemi letrar që mbështetet mbi njësinë e gjuhës, historinë e gjinive letrare, historinë gjenetike të veprave, vështrimin krahasues të varianteve të tyre.
Kur përfundon së lexuari studimin “Prejardhja e mitit pellazgjik: Jeronim De Rada dhe Giovanni Emanuele Bidera”, pyetja e parë që të vjen në mendje është se cila kompetencë e studiuesit sundon mbi tjetrën: antropologu, historiani i letërsisë, filologu, burimologu apo mendimtari i papërkufizuar. Mitet arbëreshe, mitet shqiptare, si janë krijuar, sa i kanë shërbyer ndërgjegjes politike dhe thesarit shpirtëror, si duhet të jetë sjellja e sotme me to, kanë qenë një interesim i kryehershëm i studiuesit. Dy studimet monografike të tij: “Diaspora dhe rikthimi: miti, historia dhe kultura tradicionale në veprën e Zef Skiroit” [“La diaspora e il ritorno. Mito, storia, cultura tradizionale nell’opera di Giuseppe Schiro”, 1990] dhe “Botës i pëlqen të mashtrohet: mitet e historiografisë arbëreshe” [“Mundus vult decipi: I miti della storiografia Arbëreshë”, 2007] janë dy referenca të mjaftueshme për të pohuar se sa i qëndrueshëm mbetet ky interesim në punën e tij krijuese. Por studimi për historinë e lindjes, promovimit dhe të gjeneralizimit të mitit pellazgjik, si histori e kërkimit të një prius parens prej dijetarëve arbëreshë pikërisht kur kishte ardhur koha e një zgjimi kombëtar; një histori që nis qysh në shekullin e 18-të dhe fiton autoritet dominues me De Radën dhe Biderën, ka rëndësi jo vetëm për të njohur ndihmesa shpesh të dytësorizuara të protagonistëve të botës së vlerave shqiptare, por mbi të gjitha për një koncept të ri për periudhizimin e historisë së letërsisë shqipe.
Prof. Matteo Mandalà njihet si një prej studiuesve më të referuar të letërsisë së I. Kadaresë, M. Camajt dhe të autorëve të tjerë këndej Adriatikut. Mbi të gjitha, duke iu referuar parimit se është humbje kohe të kërkosh për diçka që dikush tjetër e ka zgjidhur më së miri, mund të pohohet me bindje se filologjia shqiptare, filologjia e re shqiptare, siç kuptohet në epistemologjinë perëndimore, ka një adresë referenciale në emrin e Matteo Mandalà-së.
Autori: Matteo Mandalà
Titulli: Studime filologjike për letërsinë romantike arbëreshe
Recensues: Shaban Sinani, Gëzim Gurga, Naim Zoto
Përktheu e redaktoi: Gëzim Gurga
Në ballinë: tablo e Ibrahim Kodrës
Në këtë libër gjithçka është e re për lexuesin shqiptar. Të reja janë leximet e trashëgimit letrar në botën arbëreshe, prej veprave të De Radës, Gavril Darës, Zef Skiroit, Frangjisk Santorit, Emanuele Bideras dhe autorëve më të hershëm, si Luka Matrënga, Nikollë Filja e Nikollë Keta. Prapa këtij libri qendrojnë dekada të tëra pune murgu të prof. Mandalà-së, punë për të tjerët, një virtyt gati i harruar; punë në shërbim të lehtësimit të kërkimeve.
Matteo Mandalà është një studiues model që provon se shembja e mureve midis disiplinave dhe nëndisiplinave, shpesh të farkuar për t’i dhënë komoditet vetes në një rreth të rehatshëm, lejon që historia e letërsisë shqipe të rinjihet duke u vlerësuar, duke fituar hershmëri dhe karakter sistemor. Megjithëse autori ka preferuar ta titullojë librin e tij thjesht “Studime filologjike për letërsinë romantike arbëreshe”, kemi të bëjmë me një vepër që kërkon rishqyrtime kritike për gjithë historinë e letërsisë shqipe, duke përfshirë periudhizimin e saj, ndryshimin e kalendarëve, karakterizimin e dukurive dhe zhvillimeve kulturore e letrare, prekjen e status quo-së së deritashme, funksionimin e një sistemi letrar që mbështetet mbi njësinë e gjuhës, historinë e gjinive letrare, historinë gjenetike të veprave, vështrimin krahasues të varianteve të tyre.
Kur përfundon së lexuari studimin “Prejardhja e mitit pellazgjik: Jeronim De Rada dhe Giovanni Emanuele Bidera”, pyetja e parë që të vjen në mendje është se cila kompetencë e studiuesit sundon mbi tjetrën: antropologu, historiani i letërsisë, filologu, burimologu apo mendimtari i papërkufizuar. Mitet arbëreshe, mitet shqiptare, si janë krijuar, sa i kanë shërbyer ndërgjegjes politike dhe thesarit shpirtëror, si duhet të jetë sjellja e sotme me to, kanë qenë një interesim i kryehershëm i studiuesit. Dy studimet monografike të tij: “Diaspora dhe rikthimi: miti, historia dhe kultura tradicionale në veprën e Zef Skiroit” [“La diaspora e il ritorno. Mito, storia, cultura tradizionale nell’opera di Giuseppe Schiro”, 1990] dhe “Botës i pëlqen të mashtrohet: mitet e historiografisë arbëreshe” [“Mundus vult decipi: I miti della storiografia Arbëreshë”, 2007] janë dy referenca të mjaftueshme për të pohuar se sa i qëndrueshëm mbetet ky interesim në punën e tij krijuese. Por studimi për historinë e lindjes, promovimit dhe të gjeneralizimit të mitit pellazgjik, si histori e kërkimit të një prius parens prej dijetarëve arbëreshë pikërisht kur kishte ardhur koha e një zgjimi kombëtar; një histori që nis qysh në shekullin e 18-të dhe fiton autoritet dominues me De Radën dhe Biderën, ka rëndësi jo vetëm për të njohur ndihmesa shpesh të dytësorizuara të protagonistëve të botës së vlerave shqiptare, por mbi të gjitha për një koncept të ri për periudhizimin e historisë së letërsisë shqipe.
Prof. Matteo Mandalà njihet si një prej studiuesve më të referuar të letërsisë së I. Kadaresë, M. Camajt dhe të autorëve të tjerë këndej Adriatikut. Mbi të gjitha, duke iu referuar parimit se është humbje kohe të kërkosh për diçka që dikush tjetër e ka zgjidhur më së miri, mund të pohohet me bindje se filologjia shqiptare, filologjia e re shqiptare, siç kuptohet në epistemologjinë perëndimore, ka një adresë referenciale në emrin e Matteo Mandalà-së.
Autori: Matteo Mandalà
Titulli: Studime filologjike për letërsinë romantike arbëreshe
Recensues: Shaban Sinani, Gëzim Gurga, Naim Zoto
Përktheu e redaktoi: Gëzim Gurga
Në ballinë: tablo e Ibrahim Kodrës
Kostë A. Çekrezi - Shqipëria: e shkuara dhe e tashmja
Më në fund, pas 93 vjetësh, historia e parë e Shqipërisë shkruar në gjuhën angleze dhe botuar në SHBA në vitin 1919, ribotohet ne shqip, në gjuhën amtare të autorit, Kostë Çekrezit, një nga intelektualët dhe patriotët më të mëdhenj që ka pasur Shqipëria, pjesë e kuartetit të famshëm të diasporës shqiptare amerikane: Fan Noli, Faik Konica, Kostë Çekrezi dhe Kristo Dako.
“Dhe se cilat janë të drejtat e Shqipërisë duhet mësuar jo nga ç’thonë fqinjët, rivalët apo armiqtë e saj të mundshëm, por nëpërmjet një mjeti më të drejtpërdrejtë e më të besueshëm - zërit të vetë shqiptarëve. Kjo është merita kryesore e librit të z. Çekrezi. Ai na jep mundësinë ta shohim Shqipërinë me syrin e një shqiptari. Për vite e vite me radhë, bota ka dëgjuar mjaft për punët e Shqipërisë, por ajo ka dëgjuar vetëm ç’thuhet thuajse tërësisht nga burime të jashtme; nga grekë, serbë a malazezë, dhe nga Fuqitë e Mëdha që, për arsye të vetat, më 1912 krijuan në Londër shtetin e Shqipërisë dhe ia dorëzuan atë një princi të panjohur gjerman - Vilhelm Vidit (Wied). Por asnjë popull nuk mund të shpjegojë saktë nevojat e dëshirat, të drejtat e aspiratat e ndonjë populli tjetër, njësoj sikurse asnjë individ s’mund të bëhet zëdhënës i saktë i askujt, përpos vetes së vet. Prandaj, është një kënaqësi e avantazh i qartë që, më në fund, kemi një interpretim nga vetë shqiptarët, një shpalosje të historisë së Shqipërisë, një paraqitje të kërkesave të shqiptarëve, drejtpërdrejt nga mendja dhe zemra e një vendasi. Sepse, me sa di unë, ky është i pari libër i një shqiptari për Shqipërinë që ka dalë në gjuhën angleze...”. Kështu shkruan Charles D. Hazen, profesor i historisë moderne në Universitetin e Columbia-s në parathënien e librit “Shqipëria: e shkuara dhe e tashmja” i autorit Kostë Çekrezi).
Kurse vetë autori, pra, Kostë Çekrezi, shkruan në hyrje të veprës së vet: “Vend misterioz”, “Vend i mrekullive”, “Shqipëria e panjohur”, “Më e errët se Afrika e errët”; këto janë vetëm pak nga cilësimet jo të zakonshme për vendin që banohet nga populli më i vjetër në Europën Juglindore... Sidoqoftë, sot nuk ka dyshim se shqiptarët janë raca më e vjetër në Ballkan... Pavarësisht nga kjo, problemi i Shqipërisë është një libër i palexuar jo vetëm për publikun e gjerë, por edhe për njerëzit që janë seriozisht të interesuar për të.
Kjo mosnjohje e punëve të Shqipërisë vjen, jo ngaqë nuk interesohet kush për to, të paktën në këto kohë që po jetojmë, por ngaqë mungon një trajtesë tërësore e praktike mbi Shqipërinë. Është e vërtetë se për të janë shkruar libra të shumtë, por ato ose janë shkruar nga autorë amatorë që priren të spekulojnë për gjëra që i njohin fare pak, ose janë veçse monografi a skica që nuk e përmbushin dëshirën për informacion të përgjithshëm. Kjo është veçanërisht e vërtetë përsa u takon librave mbi Shqipërinë shkruar në anglisht e frëngjisht, ndërsa trajtesat gjermane e italiane për të njëjtën temë kanë më pak mangësi. Një tjetër mangësi serioze për të marrë informacion të përgjithshëm mbi Shqipërinë është se shkrimet përkatëse janë të shpërndara në një numër të madh librash, të cilët as mendohet që njeriu i zakonshëm të jetë në gjendje t’i përdorë sistematikisht.
Ideja për të shkruar këtë libër mbi Shqipërinë fillimisht iu sugjerua autorit nga mësuesit e tij të Fakultetit të Historisë në Universitetin e Harvardit, në veçanti nga prof. A. C. Kulixh (Coolidge), lektor mbi Çështjet e Lindjes, i cili ndjente keqardhje të thellë që nuk kishte një trajtesë të tillë në gjuhën angleze. Gjatë studimeve në institucionin e sipër-përmendur, autori pati rast të shkruante disa teza e raporte rreth asaj çka është terra incognita e historisë së Shqipërisë - historia e saj bashkëkohore dhe gjendja në të cilën ndodhet. Prandaj, është e drejtë të thuhet se ky libër bazohet në një pjesë të madhe në ato teza e raporte, për aq sa lidhet me këtë dekadë”.
Ndonëse i njohur gjithandej nё diasporën shqiptare dhe nё qarqet politike përtej Atlantikut, emri i Kostё Çekrezit nё Shqipёri e nё vendlindje u mbulua nga misteri dhe heshtja e pamerituar pas viteve ’40 të shekullit të kaluar. Pёr fat tё keq, edhe pas rrëzimit tё regjimit totalitar komunist, kontributi i çmuar atdhetar i Çekrezit vijon tё mbetet edhe sot i pazbuluar.
Nisma e përkthyesit Arben P. Latifi, përkatësisht përkthimi cilësor, si edhe botimi i veprës “Shqipëria, e shkuara dhe e tashmja” (“Albania, past and present”, 1919), e para histori e Shqipёrisё e shkruar prej njё shqiptari nё gjuhёn angleze, e cila qarkulloi e vetme pёr shumё vjet nё kancelaritё perëndimore, duke e sjellё tashmë edhe nё duart e lexuesit shqiptar nё kuadёr tё 100 vjetorit tё Pavarësisё, ёshtё e para gjё serioze qё po bёhet pёr Kostё Çekrezin.
Kostë Çekrezi lindi në Ziçisht të Korçës në 31 Mars 1892, sipas deklarimit të tij në regjistrimin e vitit 1942 në Boston, ku jetonte si shqiptaro-amerikan, pasi ishte arratisur nga kampi i pёrqëndrimit “Le Vernet Internment Camp” në Francë. Pasi kreu studimet nё gjimnazin e Korçës, nё Qershor tё vitit 1910, njё ndёr gjimnazet mё nё zё tё kohës, sё bashku me “Zosimean” e Janinёs dhe atё tё “Adrianopojёs”, Çekrezi fitoi tё drejtёn tё vijonte Shkollёn e Lartё Turke tё Selanikut pёr drejtёsi. Studioi vetёm njё vit, nё 1911-1912, dhe në fund të 1912, me shpalljen e Pavarësisë, deri në vjeshtën e 1914, Vlora bëhet vendlindja e dytë e Kostё Çekrezit. Vetëm 21 vjeçar ai punon si sekretar i Gjykatores Civile tё Vlorёs dhe me tej, emërohet dragoman (sekretar-përkthyes) i Komisionit Ndёrkombëtar tё Kontrollit pranë Qeverisë së Ismail Qemalit dhe më vonë, Princ Vidit. Pas largimit tё Princ Vidit, në tetorin e po kёtij viti Çekrezi niset për nё Amerikë, i ftuar nga shoqёria shqiptare “Vatra”, pёr t’u bёrё editor i gazetёs “Dielli” në Boston, të cilën e ktheu në gazetë tё përditshme. Mori vlerësime tё shumta nga bashkёkombasit, madje dhe nga kundёrshtarёt e tij politikё, si njё “punёtor qё i kishte shokёt e rrallё”.
Jeta aktive nё Uashington e bёn tё njohur nё qarqet politike e diplomatike. Ndërkohë, Çekrezi plotëson shkollimin e tij në Harvard. Diplomohet në 1918 me gradën Bachelor of Arts dhe, pas kësaj, jep leksione si profesor i historisë në Colombia University.
Prej 2 Marsit 1920 (deri në 1922), Kostë Çekrezi është i pari përfaqësues i akredituar nga qeveria e Kongresit të Lushnjës pranë Qeverisë Amerikane, si Komisioner i Shqipërisë në Uashington. Në 1925 kthehet në Shqipëri dhe boton në Tiranë gazetat “Telegraf” dhe “Ora” deri në 1932. Kundërshtar i Zogut lidhur me disa koncesione në favor të bankave italo-shqiptare, Çekrezi bëhet njeriu më aktiv në organizimin e kryengritjes së Fierit. Por, me dështimin e saj, detyrohet të emigrojë nëpër Evropë deri në vjeshtën e 1941. Pastaj, rikthehet në Amerikë dhe themelon shoqërinë “Shqipëria e Lirë”, duke pretenduar tё njihej si president i një qeverie nё mërgim dhe angazhohet për njohjen e Shqipërisë nga Uashingtoni. Më 1945 tërhiqet nga drejtimi i “Shqipërisë e lirë”. Një mbështetës i paepur i demokracisë dhe lirisё, Çekrezi, edhe pse i tërhequr, “e mban gishtin në damarin e lëvizjes kombëtare shqiptare”. Kjo duket edhe nga botimi nё Uashington, në vitin 1951, i librit "Plani i tretë për copëtimin e Shqipërisë", një vazhdim dhe plotësim i librit “Shqipëria: e shkuara dhe e tashmja”.
Bashkëpunues me figurat më në zë të kohës që nga Ismail Qemali, vёllezёrit Konica, Noli, Dako, dhe deri tek më të rinjtë, pastaj njohja dhe kontaktet me figurat e diplomacisë amerikane në nivelet më të larta të saj (Sekretarin e Departamentit tё Shtetit) dhe të huajt, flasin për një personalitet politik, letrar dhe patriotik ndër më të spikaturit. Kostë Çekrezi, ky njeri zemërmadh, patriot dhe intelektual i dorës së parë, siç mund të konstatohet lehtë edhe nga veprat që botoi apo la në dorëshkrim, mbylli sytë nё Village Virginia, pranё Bostonit, në datën 10 Janar 1959, në moshën 67 vjeçare. Në ceremoninë e varrimit të tij, Fan Noli e quajti Kosta Çekrezin "burrë shteti, që kishte luftuar gjithë jetën e tij për kombin dhe ky Djalë i Madh i Shqipërisë vdiq fukara".
Përkthimin e librit “Shqipëria: e shkuara dhe e tashmja” nga gjuha angleze në shqip e ka financuar fondacioni kulturor “Fan S. Noli”, Tiranë, në kuadër të 100 vjetorit të krijimit të shtetit shqiptar.
Autori: Kostë A. Çekrezi (B. A. Harvard)
Titulli: Shqipëria: e shkuara dhe e tashmja
Me një parathënie nga Charles D. Hazen [Çarlz D. Hejzn], profesor i Historisë Moderne në Universitetin Columbia.
Titulli i origjinalit: Albania: Past and Present. Botimi i parë: prill 1919, Nju Jork, MacMillan Co.
Përktheu nga origjinali: Arben P. Latifi
Kolana: "Në 100 vjetorin e shtetit shqiptar"
Redaktor: Shaban Sinani
Naim Zoto
ISBN: 978-9928-05-098-4
Botues: Albpaper
Copyright (2012): Arben P. Latifi
Nr. i faqeve: 320
“Dhe se cilat janë të drejtat e Shqipërisë duhet mësuar jo nga ç’thonë fqinjët, rivalët apo armiqtë e saj të mundshëm, por nëpërmjet një mjeti më të drejtpërdrejtë e më të besueshëm - zërit të vetë shqiptarëve. Kjo është merita kryesore e librit të z. Çekrezi. Ai na jep mundësinë ta shohim Shqipërinë me syrin e një shqiptari. Për vite e vite me radhë, bota ka dëgjuar mjaft për punët e Shqipërisë, por ajo ka dëgjuar vetëm ç’thuhet thuajse tërësisht nga burime të jashtme; nga grekë, serbë a malazezë, dhe nga Fuqitë e Mëdha që, për arsye të vetat, më 1912 krijuan në Londër shtetin e Shqipërisë dhe ia dorëzuan atë një princi të panjohur gjerman - Vilhelm Vidit (Wied). Por asnjë popull nuk mund të shpjegojë saktë nevojat e dëshirat, të drejtat e aspiratat e ndonjë populli tjetër, njësoj sikurse asnjë individ s’mund të bëhet zëdhënës i saktë i askujt, përpos vetes së vet. Prandaj, është një kënaqësi e avantazh i qartë që, më në fund, kemi një interpretim nga vetë shqiptarët, një shpalosje të historisë së Shqipërisë, një paraqitje të kërkesave të shqiptarëve, drejtpërdrejt nga mendja dhe zemra e një vendasi. Sepse, me sa di unë, ky është i pari libër i një shqiptari për Shqipërinë që ka dalë në gjuhën angleze...”. Kështu shkruan Charles D. Hazen, profesor i historisë moderne në Universitetin e Columbia-s në parathënien e librit “Shqipëria: e shkuara dhe e tashmja” i autorit Kostë Çekrezi).
Kurse vetë autori, pra, Kostë Çekrezi, shkruan në hyrje të veprës së vet: “Vend misterioz”, “Vend i mrekullive”, “Shqipëria e panjohur”, “Më e errët se Afrika e errët”; këto janë vetëm pak nga cilësimet jo të zakonshme për vendin që banohet nga populli më i vjetër në Europën Juglindore... Sidoqoftë, sot nuk ka dyshim se shqiptarët janë raca më e vjetër në Ballkan... Pavarësisht nga kjo, problemi i Shqipërisë është një libër i palexuar jo vetëm për publikun e gjerë, por edhe për njerëzit që janë seriozisht të interesuar për të.
Kjo mosnjohje e punëve të Shqipërisë vjen, jo ngaqë nuk interesohet kush për to, të paktën në këto kohë që po jetojmë, por ngaqë mungon një trajtesë tërësore e praktike mbi Shqipërinë. Është e vërtetë se për të janë shkruar libra të shumtë, por ato ose janë shkruar nga autorë amatorë që priren të spekulojnë për gjëra që i njohin fare pak, ose janë veçse monografi a skica që nuk e përmbushin dëshirën për informacion të përgjithshëm. Kjo është veçanërisht e vërtetë përsa u takon librave mbi Shqipërinë shkruar në anglisht e frëngjisht, ndërsa trajtesat gjermane e italiane për të njëjtën temë kanë më pak mangësi. Një tjetër mangësi serioze për të marrë informacion të përgjithshëm mbi Shqipërinë është se shkrimet përkatëse janë të shpërndara në një numër të madh librash, të cilët as mendohet që njeriu i zakonshëm të jetë në gjendje t’i përdorë sistematikisht.
Ideja për të shkruar këtë libër mbi Shqipërinë fillimisht iu sugjerua autorit nga mësuesit e tij të Fakultetit të Historisë në Universitetin e Harvardit, në veçanti nga prof. A. C. Kulixh (Coolidge), lektor mbi Çështjet e Lindjes, i cili ndjente keqardhje të thellë që nuk kishte një trajtesë të tillë në gjuhën angleze. Gjatë studimeve në institucionin e sipër-përmendur, autori pati rast të shkruante disa teza e raporte rreth asaj çka është terra incognita e historisë së Shqipërisë - historia e saj bashkëkohore dhe gjendja në të cilën ndodhet. Prandaj, është e drejtë të thuhet se ky libër bazohet në një pjesë të madhe në ato teza e raporte, për aq sa lidhet me këtë dekadë”.
Ndonëse i njohur gjithandej nё diasporën shqiptare dhe nё qarqet politike përtej Atlantikut, emri i Kostё Çekrezit nё Shqipёri e nё vendlindje u mbulua nga misteri dhe heshtja e pamerituar pas viteve ’40 të shekullit të kaluar. Pёr fat tё keq, edhe pas rrëzimit tё regjimit totalitar komunist, kontributi i çmuar atdhetar i Çekrezit vijon tё mbetet edhe sot i pazbuluar.
Nisma e përkthyesit Arben P. Latifi, përkatësisht përkthimi cilësor, si edhe botimi i veprës “Shqipëria, e shkuara dhe e tashmja” (“Albania, past and present”, 1919), e para histori e Shqipёrisё e shkruar prej njё shqiptari nё gjuhёn angleze, e cila qarkulloi e vetme pёr shumё vjet nё kancelaritё perëndimore, duke e sjellё tashmë edhe nё duart e lexuesit shqiptar nё kuadёr tё 100 vjetorit tё Pavarësisё, ёshtё e para gjё serioze qё po bёhet pёr Kostё Çekrezin.
Kostë Çekrezi lindi në Ziçisht të Korçës në 31 Mars 1892, sipas deklarimit të tij në regjistrimin e vitit 1942 në Boston, ku jetonte si shqiptaro-amerikan, pasi ishte arratisur nga kampi i pёrqëndrimit “Le Vernet Internment Camp” në Francë. Pasi kreu studimet nё gjimnazin e Korçës, nё Qershor tё vitit 1910, njё ndёr gjimnazet mё nё zё tё kohës, sё bashku me “Zosimean” e Janinёs dhe atё tё “Adrianopojёs”, Çekrezi fitoi tё drejtёn tё vijonte Shkollёn e Lartё Turke tё Selanikut pёr drejtёsi. Studioi vetёm njё vit, nё 1911-1912, dhe në fund të 1912, me shpalljen e Pavarësisë, deri në vjeshtën e 1914, Vlora bëhet vendlindja e dytë e Kostё Çekrezit. Vetëm 21 vjeçar ai punon si sekretar i Gjykatores Civile tё Vlorёs dhe me tej, emërohet dragoman (sekretar-përkthyes) i Komisionit Ndёrkombëtar tё Kontrollit pranë Qeverisë së Ismail Qemalit dhe më vonë, Princ Vidit. Pas largimit tё Princ Vidit, në tetorin e po kёtij viti Çekrezi niset për nё Amerikë, i ftuar nga shoqёria shqiptare “Vatra”, pёr t’u bёrё editor i gazetёs “Dielli” në Boston, të cilën e ktheu në gazetë tё përditshme. Mori vlerësime tё shumta nga bashkёkombasit, madje dhe nga kundёrshtarёt e tij politikё, si njё “punёtor qё i kishte shokёt e rrallё”.
Jeta aktive nё Uashington e bёn tё njohur nё qarqet politike e diplomatike. Ndërkohë, Çekrezi plotëson shkollimin e tij në Harvard. Diplomohet në 1918 me gradën Bachelor of Arts dhe, pas kësaj, jep leksione si profesor i historisë në Colombia University.
Prej 2 Marsit 1920 (deri në 1922), Kostë Çekrezi është i pari përfaqësues i akredituar nga qeveria e Kongresit të Lushnjës pranë Qeverisë Amerikane, si Komisioner i Shqipërisë në Uashington. Në 1925 kthehet në Shqipëri dhe boton në Tiranë gazetat “Telegraf” dhe “Ora” deri në 1932. Kundërshtar i Zogut lidhur me disa koncesione në favor të bankave italo-shqiptare, Çekrezi bëhet njeriu më aktiv në organizimin e kryengritjes së Fierit. Por, me dështimin e saj, detyrohet të emigrojë nëpër Evropë deri në vjeshtën e 1941. Pastaj, rikthehet në Amerikë dhe themelon shoqërinë “Shqipëria e Lirë”, duke pretenduar tё njihej si president i një qeverie nё mërgim dhe angazhohet për njohjen e Shqipërisë nga Uashingtoni. Më 1945 tërhiqet nga drejtimi i “Shqipërisë e lirë”. Një mbështetës i paepur i demokracisë dhe lirisё, Çekrezi, edhe pse i tërhequr, “e mban gishtin në damarin e lëvizjes kombëtare shqiptare”. Kjo duket edhe nga botimi nё Uashington, në vitin 1951, i librit "Plani i tretë për copëtimin e Shqipërisë", një vazhdim dhe plotësim i librit “Shqipëria: e shkuara dhe e tashmja”.
Bashkëpunues me figurat më në zë të kohës që nga Ismail Qemali, vёllezёrit Konica, Noli, Dako, dhe deri tek më të rinjtë, pastaj njohja dhe kontaktet me figurat e diplomacisë amerikane në nivelet më të larta të saj (Sekretarin e Departamentit tё Shtetit) dhe të huajt, flasin për një personalitet politik, letrar dhe patriotik ndër më të spikaturit. Kostë Çekrezi, ky njeri zemërmadh, patriot dhe intelektual i dorës së parë, siç mund të konstatohet lehtë edhe nga veprat që botoi apo la në dorëshkrim, mbylli sytë nё Village Virginia, pranё Bostonit, në datën 10 Janar 1959, në moshën 67 vjeçare. Në ceremoninë e varrimit të tij, Fan Noli e quajti Kosta Çekrezin "burrë shteti, që kishte luftuar gjithë jetën e tij për kombin dhe ky Djalë i Madh i Shqipërisë vdiq fukara".
Përkthimin e librit “Shqipëria: e shkuara dhe e tashmja” nga gjuha angleze në shqip e ka financuar fondacioni kulturor “Fan S. Noli”, Tiranë, në kuadër të 100 vjetorit të krijimit të shtetit shqiptar.
Autori: Kostë A. Çekrezi (B. A. Harvard)
Titulli: Shqipëria: e shkuara dhe e tashmja
Me një parathënie nga Charles D. Hazen [Çarlz D. Hejzn], profesor i Historisë Moderne në Universitetin Columbia.
Titulli i origjinalit: Albania: Past and Present. Botimi i parë: prill 1919, Nju Jork, MacMillan Co.
Përktheu nga origjinali: Arben P. Latifi
Kolana: "Në 100 vjetorin e shtetit shqiptar"
Redaktor: Shaban Sinani
Naim Zoto
ISBN: 978-9928-05-098-4
Botues: Albpaper
Copyright (2012): Arben P. Latifi
Nr. i faqeve: 320
Vuk Drashkoviç - Gjykatësi
Letërsia serbe vjen në shqip me një roman të Vuk Drashkoviç. Një politikan i njohur, ish-kryeministër, si dhe ish-ministër i Jashtëm i Serbisë, profesioni i parë i Drashkoviç është ai i letrarit.
Romani “Gjykatësi” i botuar në vitet ’80 është kthyer në bestseller dhe është përkthyer në shumë gjuhë të botës.
Romani “Gjykatësi” i botuar në vitet ’80 është kthyer në bestseller dhe është përkthyer në shumë gjuhë të botës.
- Titulli: Gjykatësi
Autori: Vuk Drashkoviç
ISBN: 978-9928-4017-9-3
Faqe: 276
Përkthyesi: Nikolla Sudar
- Kolana: Vexhi Buhara
Camillo Libardi - Si u bë mbret i Shqipërisë Ahmet Zogu
Libri i autorit italian Camillo Libardi “Si u bë mbret i Shqipërisë Ahmet Zogu” (Come si é fatto re d'Albania Ahmet Zogu), kujtime historike: 1918-1940, është botuar në gjuhën italiane në maj të vitit 1940, ndërkohë që vjen në shqip nga shtëpia botuese “Naimi”, Tiranë 2012.
Duke qenë një vëzhgues i hollë i jetës dhe politikës shqiptare, duke jetuar prej disa dekadash në Shqipëri, kryesisht në Shkodër dhe rrethinat malore, në mjediset e klerit katolik dhe në shtëpitë e shqiptarëve të thjeshtë, autori italian Camillo Libardi na jep një tablo të gjallë të shoqërisë shqiptare të asaj kohe, duke u fokusuar në stilin shqiptar të qeverisjes dhe të politikanëve të saj.
Sipas tij, qysh në atë kohë, politika shqiptare nuk ka pasur lidhje me mirëqeverisjen por me sundimin me çdo kusht dhe me çdo mjet, duke vazhduar traditën e qeverisjes otomane. Libri përshkruan me hollësi të gjitha makinacionet dhe protagonistët e asaj kohe për të nënshtruar Veriun shqiptar. Natyrisht, vendin kryesor në këto kujtime e zë Ahmet Zogu, rruga që ai imponoi për t’u kurorëzuar Mbret.
Të ashtuquajtur krerë, bajraktarë apo klerikët, intelektualët më në zë të Shqipërisë së Veriut, duke nisur me Luigj Gurakuqin, Gjergj Fishtën, Ernest Koliqin, Bajram Currin, Muharrem Bajraktari, Gjon Markagjoni i Mirditës, dom Lazër Shanto, Rexhep Shala, Kazazët, Bumçët, Bernardin Shllaku, Ahmet Frashëri, Lazër Mjeda, Musa Juka, Gjon Gazulli e plot figura të tjera të kohës janë pjesë në dëshminë interesante të Camillo Libardit.
Në këtë libër përshkruhen me detaje ngjarje të panjohura historike si rebelimet antizogiste në Veri të vendit, reprezaljet e Zogut në Shkodër, Dukagjin dhe Temal, lufta e Zogut kundër opozitës, ekzistenca e të burgosurve politikë apo e vrasjeve politike.
Gjithashtu, në libër jepen dëshmi të reja për atentatin kundër Zogut në Vjenë, për vrasjen e Bajram Currit, rolin e madh që kanë pasur gazetat e asaj kohe si “Ora e maleve” apo “Hylli i Dritës”, ashtu si jepen dëshmi me interes për raportet e religjionit, fesë me politikën dhe regjimin.
----------------------
“Të bëhesh princ, edhe sikur të mos jesh plotësisht princ, por të paktën president republike ose, të paktën, të paktën mbetet të bëhesh diktator. Ky ishte dhe është qëllimi i beut të Matit. Për këtë qëllim, ambicia e tij e pakufi nuk deshi t’ia dijë për mjetet që përdori. Për këtë plan iu desh të sakrifikonte gjithçka, edhe me kusht që Shqipërinë ta copëtonin...
Për këtë nga jashtë krijoi aleancë me Jugosllavinë dhe nga brenda intrigat me feudalët. Ishin këto dy shkallët që i nevojiteshin për të hipur në fron. Në tre vitet e qeverisë së tij, i rrethuar nga ministra vasalë ose më mirë kukulla, mundi të thotë se ai nuk ishte vetëm kryetari i tyre, po i vetmi ministër i Shqipërisë! Princ i vërtetë.
Deputetë të blerë e gazetarë të shitur e thërrisnin “Shpëtimtar i atdheut”. Madje, disa poetucë rrugësh i këndonin në vargje ose më mirë të themi e ngrinin në qiell me himnet e këngët e tyre; ai që në kafenetë e Tiranës nuk duartrokiste kur këndohej himni i tij, do të rrihej pa mëshirë nga xhandarët e nga admiruesit e tij; bujtës të huaj stamponin në pëlhura rrezet e fytyrës së tij princërore, pallatin e tij të rrethuar me mure, kanale, përforcime e roje trupmëdhenjsh e të fuqishëm, ish të dënuar për krime, roje nderi: të gjitha këto mund të quheshin rezidencë e një despoti.
Kishin kaluar më tepër se 400 vjet dhe Skënderbeu nuk mundi të kishte nderin e një monumenti të tij në gjithë Shqipërinë, ndërsa tani mblidhnin firma për t’i ngritur një monument Ahmet Zogollit”. (fragment nga libri)
Duke qenë një vëzhgues i hollë i jetës dhe politikës shqiptare, duke jetuar prej disa dekadash në Shqipëri, kryesisht në Shkodër dhe rrethinat malore, në mjediset e klerit katolik dhe në shtëpitë e shqiptarëve të thjeshtë, autori italian Camillo Libardi na jep një tablo të gjallë të shoqërisë shqiptare të asaj kohe, duke u fokusuar në stilin shqiptar të qeverisjes dhe të politikanëve të saj.
Sipas tij, qysh në atë kohë, politika shqiptare nuk ka pasur lidhje me mirëqeverisjen por me sundimin me çdo kusht dhe me çdo mjet, duke vazhduar traditën e qeverisjes otomane. Libri përshkruan me hollësi të gjitha makinacionet dhe protagonistët e asaj kohe për të nënshtruar Veriun shqiptar. Natyrisht, vendin kryesor në këto kujtime e zë Ahmet Zogu, rruga që ai imponoi për t’u kurorëzuar Mbret.
Të ashtuquajtur krerë, bajraktarë apo klerikët, intelektualët më në zë të Shqipërisë së Veriut, duke nisur me Luigj Gurakuqin, Gjergj Fishtën, Ernest Koliqin, Bajram Currin, Muharrem Bajraktari, Gjon Markagjoni i Mirditës, dom Lazër Shanto, Rexhep Shala, Kazazët, Bumçët, Bernardin Shllaku, Ahmet Frashëri, Lazër Mjeda, Musa Juka, Gjon Gazulli e plot figura të tjera të kohës janë pjesë në dëshminë interesante të Camillo Libardit.
Në këtë libër përshkruhen me detaje ngjarje të panjohura historike si rebelimet antizogiste në Veri të vendit, reprezaljet e Zogut në Shkodër, Dukagjin dhe Temal, lufta e Zogut kundër opozitës, ekzistenca e të burgosurve politikë apo e vrasjeve politike.
Gjithashtu, në libër jepen dëshmi të reja për atentatin kundër Zogut në Vjenë, për vrasjen e Bajram Currit, rolin e madh që kanë pasur gazetat e asaj kohe si “Ora e maleve” apo “Hylli i Dritës”, ashtu si jepen dëshmi me interes për raportet e religjionit, fesë me politikën dhe regjimin.
----------------------
“Të bëhesh princ, edhe sikur të mos jesh plotësisht princ, por të paktën president republike ose, të paktën, të paktën mbetet të bëhesh diktator. Ky ishte dhe është qëllimi i beut të Matit. Për këtë qëllim, ambicia e tij e pakufi nuk deshi t’ia dijë për mjetet që përdori. Për këtë plan iu desh të sakrifikonte gjithçka, edhe me kusht që Shqipërinë ta copëtonin...
Për këtë nga jashtë krijoi aleancë me Jugosllavinë dhe nga brenda intrigat me feudalët. Ishin këto dy shkallët që i nevojiteshin për të hipur në fron. Në tre vitet e qeverisë së tij, i rrethuar nga ministra vasalë ose më mirë kukulla, mundi të thotë se ai nuk ishte vetëm kryetari i tyre, po i vetmi ministër i Shqipërisë! Princ i vërtetë.
Deputetë të blerë e gazetarë të shitur e thërrisnin “Shpëtimtar i atdheut”. Madje, disa poetucë rrugësh i këndonin në vargje ose më mirë të themi e ngrinin në qiell me himnet e këngët e tyre; ai që në kafenetë e Tiranës nuk duartrokiste kur këndohej himni i tij, do të rrihej pa mëshirë nga xhandarët e nga admiruesit e tij; bujtës të huaj stamponin në pëlhura rrezet e fytyrës së tij princërore, pallatin e tij të rrethuar me mure, kanale, përforcime e roje trupmëdhenjsh e të fuqishëm, ish të dënuar për krime, roje nderi: të gjitha këto mund të quheshin rezidencë e një despoti.
Kishin kaluar më tepër se 400 vjet dhe Skënderbeu nuk mundi të kishte nderin e një monumenti të tij në gjithë Shqipërinë, ndërsa tani mblidhnin firma për t’i ngritur një monument Ahmet Zogollit”. (fragment nga libri)
- Titulli: Si u bë mbret i Shqipërisë Ahmet Zogu
Autori: Camillo Libardi
ISBN: 978-9928-109-15-6
Faqe: 144
Përkthyesi: Valbona Jakova Gurra
Franko Benanti - Lufta ime më e gjatë: Shqipëri 1943-1948
Përmes librave me kujtime “Përpara gjyqit të historisë” me autor Xhelal Staraveckën dhe tashmë librit të sapodalë në librari ““Lufta ime më e gjatë: Shqipëri 1943-1948” (“La gurra più lunga: Albania 1943-1948”) të italianit Franko Benanti, shkruar të dy, pra, nga protagonistë dhe dëshmitarë okularë të historisë shqiptare, zbulohet edhe “origjina” e dy veprave të shkrimtarëve më të njohur: I. Kadare e D. Agolli, përkatësisht të “Gjeneralit të ushtrisë së vdekur” dhe “Njeriu me top”. “Gjenerali” dhe “vejusha” e tij apo Mato Gruda dhe “profesori italian i topit” rezultojnë të kenë qenë personazhe realë, të cilat në librat me kujtime të sipërcituar dalin me emra e mbiemra.
Franko Benanti (1913-1987), autori i librit “Lufta ime më e gjatë: Shqipëri 1943-1948”, botuar e ribotuar disa herë në vendin e tij, në Itali, por që në gjuhën shqipe publikohet për herë të parë nga shtëpia botuese “Naimi”, është një prej dëshmitarëve të paktë të luftës dhe të pasluftës antifashiste në Shqipëri, që kanë shkruar për çfarë kanë parë dhe jetuar vetë gjatë atyre viteve të vështira. Duke qenë mjek i mobilizuar në ushtrinë fashiste, Benanti erdhi me një mision të përkohshëm në Shqipëri për herë të parë në vitin 1941, ndërsa nga gushti i vitit 1943 deri në qershorin e vitit 1948 ai do të bëhej pjesë e kalvarit që pësoi ushtria e Musolinit.
Pas shpartallimit të ushtrisë italiane, autori i librit shërbeu si mjek në spitalet partizane e vitet e fundit si “plaçkë lufte”.Pikërisht për shkak të profesionit, pra, duke bredhur nëpër spitalet ambulante të luftës në jug të vendit, Benanti do të njihte “pas perdes”, nga afër, disa prej protagonistëve të Luftës Çlirimtare dhe pushtetit komunist të dalë prej saj, duke filluar me Hoxhën, Shehun, Kapon, N. Spirun, Koçi Xoxen, Gogo Nushin, Drita Kosturin, Ibrahim Dervishin, Liri Gegën, Islam Radovickën, Liri Belishovën, Beqir Ballukun, Manush Myftiun, Riza Kodhelin, dr. Polenën, Sherif Klosin etj.
Në libër jepen informacione interesante edhe për aspekte e faktorë të tjerë të luftës si situata kaotike e shpartallimit të ushtrisë fashiste apo sakrificat dhe kontributi i atyre italianëve që, pas kësaj, iu bashkuan apo i shërbyen krahut antifashist dhe rindërtimit të vendit, ndërhyrjes jugosllave në politikën shqiptare. Në këtë libër veçmas jepen të dhëna konkrete për fillimet e politikës ateiste të regjimit komunist si edhe represionin e ushtruar ndaj disa prej figurave të klerit katolik.
“Lufta ime më e gjatë: Shqipëri 1943-1948” (“La gurra più lunga: Albania 1943-1948”) është një libër i dobishëm, ku qindra lexues do të gjejnë të dhëna për jetëshkrimet e prindërve apo gjyshërve të tyre, ku studiuesit e historisë së luftës antifashiste do të gjejnë burime parësore për verifikimin e pikëpamjeve dhe të tezave të parashtruara deri më tani; ku mund të vërejnë edhe pamjen e vërtetë të fashizmit në periudhën e rënies.
Franko Benanti (1913-1987), autori i librit “Lufta ime më e gjatë: Shqipëri 1943-1948”, botuar e ribotuar disa herë në vendin e tij, në Itali, por që në gjuhën shqipe publikohet për herë të parë nga shtëpia botuese “Naimi”, është një prej dëshmitarëve të paktë të luftës dhe të pasluftës antifashiste në Shqipëri, që kanë shkruar për çfarë kanë parë dhe jetuar vetë gjatë atyre viteve të vështira. Duke qenë mjek i mobilizuar në ushtrinë fashiste, Benanti erdhi me një mision të përkohshëm në Shqipëri për herë të parë në vitin 1941, ndërsa nga gushti i vitit 1943 deri në qershorin e vitit 1948 ai do të bëhej pjesë e kalvarit që pësoi ushtria e Musolinit.
Pas shpartallimit të ushtrisë italiane, autori i librit shërbeu si mjek në spitalet partizane e vitet e fundit si “plaçkë lufte”.Pikërisht për shkak të profesionit, pra, duke bredhur nëpër spitalet ambulante të luftës në jug të vendit, Benanti do të njihte “pas perdes”, nga afër, disa prej protagonistëve të Luftës Çlirimtare dhe pushtetit komunist të dalë prej saj, duke filluar me Hoxhën, Shehun, Kapon, N. Spirun, Koçi Xoxen, Gogo Nushin, Drita Kosturin, Ibrahim Dervishin, Liri Gegën, Islam Radovickën, Liri Belishovën, Beqir Ballukun, Manush Myftiun, Riza Kodhelin, dr. Polenën, Sherif Klosin etj.
Në libër jepen informacione interesante edhe për aspekte e faktorë të tjerë të luftës si situata kaotike e shpartallimit të ushtrisë fashiste apo sakrificat dhe kontributi i atyre italianëve që, pas kësaj, iu bashkuan apo i shërbyen krahut antifashist dhe rindërtimit të vendit, ndërhyrjes jugosllave në politikën shqiptare. Në këtë libër veçmas jepen të dhëna konkrete për fillimet e politikës ateiste të regjimit komunist si edhe represionin e ushtruar ndaj disa prej figurave të klerit katolik.
“Lufta ime më e gjatë: Shqipëri 1943-1948” (“La gurra più lunga: Albania 1943-1948”) është një libër i dobishëm, ku qindra lexues do të gjejnë të dhëna për jetëshkrimet e prindërve apo gjyshërve të tyre, ku studiuesit e historisë së luftës antifashiste do të gjejnë burime parësore për verifikimin e pikëpamjeve dhe të tezave të parashtruara deri më tani; ku mund të vërejnë edhe pamjen e vërtetë të fashizmit në periudhën e rënies.
Titulli: “Lufta ime më e gjatë: Shqipëri 1943-1948”
Autor: Franko Benanti
Gjinia: Kujtime historike
Përkthyes: Luan Malaj
Redaktor: Naim Zoto
Nr. i faqeve: 344
ISBN: 978-9928-109-29-3
Viti i botimit: 2012
Naim Frashëri - Endërrimet (Tehajjulat)
Kishte gati plot një shekull që përmbledhja poetike “Tehajjulat”, një nga perlat e lirikës naimiane, për shkak të barrierës gjuhësore, kishte mbetur e panjohur, thuajse e humbur për lexuesin shqiptar. Studiuesit e Naimit nuk kishin mundur të thoshin asgjë më tepër, veç të pohonin si fakt ekzistencën e saj. Kështu “bukuroshja e fjetur” priste mjeshtrin që do t’i hiqte vellon e misterit dhe do të zbulonte hiret e saj. Ky mjeshtër do të ishte Vexhi Buhara, që e bëri të flasë me shqipen e tij elegante muzën persiane të poetit kombëtar të shqiptarëve. Naimi i “Ëndërrimeve” na duket “tjetër” Naim.
Jorgo Bulo, Akademik
Naim Frashëri mori përsipër të krijojë lexuesin e një letërsie kombëtare, ose, siç shkruante shumë kohë përpara albanologu H. Pedersen, t’u jepte bashkatdhetarëve të vet, me “kryeveprat e tij në prozë e në vargje, shijen e të lexuarit”. Ndonëse kronologjikisht ishte De Rada i pari që e filloi letërsinë moderne shqipe, për shkak të rrethanave historike e letrare Naim Frashëri njihet si themeluesi i saj. Naimi e krijoi Shqipërinë kulturore para se të krijohej Shqipëria politike. Ai u tregoi shqiptarëve se si mund të njehsoheshin si “të vetët”, për dallim nga “të tjerët”.
Shaban Sinani, studiues
Ne i falemi me mall e me nder këtij atdhetari të pavdekur. Kemi shpresë, kemi besë të rrënjuar, se një ditë do të vijë që shqiptarët do t’i sjellin eshtrat e Naim Frashërit në atë Shqipëri që e deshi dhe i shërbeu aq mirë. Ahere, nuk do ta përcjellin treqind atdhetarë, po do ta presë një komb i tërë.
Faik Konica (1901)
E konsideruar nga studiuesit si “bukuroshja e fjetur”, edhe për shkak se prej afro një shekulli, duke qenë e shkruar në gjuhën persishte, nuk mundi të lexohej e shijohej nga vetë shqiptarët, vepra e parë poetike e poetit tonë kombëtar Naim Frashëri, e titulluar “Ëndërrime”, jo “Ëndërrimet” siç është botuar apo citohet shpesh (“Tehajjulat”-titulli në origjinalin persisht), mund të konsiderohet, gjithashtu, si vepra me nivelin artistik më të lartë, kurora e artë e artit naimian.
Nuk është rastësi që kjo vepër, e shkruar dhe botuar më 1885 në kryeqendrën e perandorisë osmane në shtypshkronjën “Mirhan” të Stambollit, ku jetonte dhe punonte aso kohe Naimi, u konceptua pikërisht në gjuhën perse. Persishtja ishte gjuha e elitës kulturore dhe letrare të asaj perandorie, siç ishte në perandorinë romake latinishtja apo më larg, greqishtja në kohët antike.
Naim Frashëri guxoi dhe përmes kësaj vepre arriti të dëshmojë se mund të ballafaqohej me dinjitet në garën “perandorake” të poezisë. Naim Frashëri, “babazoti i letërsisë shqipe”, bëri kështu i pari aktin e ndërkombëtarizimit të verbit poetik shqiptar.
Jorgo Bulo, Akademik
Naim Frashëri mori përsipër të krijojë lexuesin e një letërsie kombëtare, ose, siç shkruante shumë kohë përpara albanologu H. Pedersen, t’u jepte bashkatdhetarëve të vet, me “kryeveprat e tij në prozë e në vargje, shijen e të lexuarit”. Ndonëse kronologjikisht ishte De Rada i pari që e filloi letërsinë moderne shqipe, për shkak të rrethanave historike e letrare Naim Frashëri njihet si themeluesi i saj. Naimi e krijoi Shqipërinë kulturore para se të krijohej Shqipëria politike. Ai u tregoi shqiptarëve se si mund të njehsoheshin si “të vetët”, për dallim nga “të tjerët”.
Shaban Sinani, studiues
Ne i falemi me mall e me nder këtij atdhetari të pavdekur. Kemi shpresë, kemi besë të rrënjuar, se një ditë do të vijë që shqiptarët do t’i sjellin eshtrat e Naim Frashërit në atë Shqipëri që e deshi dhe i shërbeu aq mirë. Ahere, nuk do ta përcjellin treqind atdhetarë, po do ta presë një komb i tërë.
Faik Konica (1901)
E konsideruar nga studiuesit si “bukuroshja e fjetur”, edhe për shkak se prej afro një shekulli, duke qenë e shkruar në gjuhën persishte, nuk mundi të lexohej e shijohej nga vetë shqiptarët, vepra e parë poetike e poetit tonë kombëtar Naim Frashëri, e titulluar “Ëndërrime”, jo “Ëndërrimet” siç është botuar apo citohet shpesh (“Tehajjulat”-titulli në origjinalin persisht), mund të konsiderohet, gjithashtu, si vepra me nivelin artistik më të lartë, kurora e artë e artit naimian.
Nuk është rastësi që kjo vepër, e shkruar dhe botuar më 1885 në kryeqendrën e perandorisë osmane në shtypshkronjën “Mirhan” të Stambollit, ku jetonte dhe punonte aso kohe Naimi, u konceptua pikërisht në gjuhën perse. Persishtja ishte gjuha e elitës kulturore dhe letrare të asaj perandorie, siç ishte në perandorinë romake latinishtja apo më larg, greqishtja në kohët antike.
Naim Frashëri guxoi dhe përmes kësaj vepre arriti të dëshmojë se mund të ballafaqohej me dinjitet në garën “perandorake” të poezisë. Naim Frashëri, “babazoti i letërsisë shqipe”, bëri kështu i pari aktin e ndërkombëtarizimit të verbit poetik shqiptar.
- Autori: Naim Frashëri
Titulli: Ëndërrime (Tehajjulat)
Kolana: “Në 100-vjetorin e shtetit shqiptar”
Gjinia: Poezi
Shqipëruar dhe shpjeguar nga Vexhi Buhara
Shoqëruar me studimet e Akademik Jorgo Bulo dhe prof. dr. Shaban Sinani
Përgatiti për botim: Naim Zoto
ISBN: 978-9928-109-19-4
Nr. i faqeve: 208
Shaban Sinani - Njerëzit e krisur të Dritëro Agollit
“Njerëzit e krisur” të Dritëro Agollit”, nga prof. dr. Shaban Sinani, e merr krijimtarinë e Agollit prej gjenezës së saj, e inkuadron atë saktësisht në epokën përkatëse, e shikon atë së brendshmi përmes analizës së imët të tekstit e paratekstit (te romanet), e dimensionon atë në rrafshin historik-krahasues me vëzhgime të sakta kulturologjike e ndërktestuale, i ftillon me sukses rrethanat e mundshme të dimensionimit e të rileximit të këtij autori në rrjedhë të kohës.
Monografia e prof. Sh. Sinanit kushtuar krijimtarisë së pasur të D. Agollit, ndonëse rrok krejt veprën e një krijuesi të palodhur, nga poezitë dhe sprovat e para, deri te drama e tij të rigjetur, është homogjenizuar me një ligjërim të rrjedhshëm. “Njerëzit e krisur” të Dritëro Agollit” është një libër i domosdoshëm për bibliotekat tona shkollore, për punonjësit mësimdhënës dhe nxënësit e arsimit parauniversitar, për studiuesit e angazhuar, në veçanti si dhe për kureshtarët e kultivuar të letërsisë shqipe përgjithësisht.
Kjo monografi i kushtohet një prej figurave më të njohura të letërsisë shqipe të gjysmëshekullit të fundit, Dritëro Agollit; figurë qendrore për shkak të krijimtarisë së tij që kap disa dhjetëvjeçarë, krijues i mirënjohur që njeh arritje kulmore thuajse në të gjitha llojet letrare ku është sprovuar, personalitet i spikatur për shkak të angazhimeve të tij të hapura publike.
Një nga studimet më të thelluar mbi romanin e Dritëro Agollit, ai i Shaban Sinanit, arrin të piketojë veçantitë kryesore të romanit “Arka e Djallit”. Si fenomen rrezatimi asimetrik, Shaban Sinani shtron jehonën e censurës dhe autocensurës krijuese në kushtet e diktaturës, - kur në fakt është shkruar romani, vitet ‘80, dhe në rrethanat e mungesës së saj, censurës, para lexuesve të viteve ‘90, kur u botua romani......
Në këtë studim, siç thamë, më i thelli dhe më gjithëpërfshirës ku shtrohen dhe piketohen çështje zhanrore dhe poetika narrative, autori, në mbështetje të rebelimeve kanonike, përkatësisht heterogjenitetit të diskurseve, ngjashëm bie fjala edhe me kryeveprën botërore “Shpirtra të vdekur”, vë në pah prurjet që sjell hapja e tillë e poetikës romanore.
Ndërfutja e diskursit përsiatës, filozofik e metafizik, eseistik, e trashëgimisë shpirtërore gojore, e traditës së Orientit kulturor e shpirtëror, etj, pra, i padisiplinuar edhe nga perspektiva e ndërtekstualiteteve, përpos që sjell qasje narrative ndryshe në prozën shqipe, por, që është meritë e veçantë, e afron atë me prirjet bashkëkohore të romanit përgjithësisht...
Ndër konstatimet e mprehta, Shaban Sinani do të thotë edhe këtë për romanin “Arka e Djallit”: “është i lehtë për ta lexuar por i vështirë për ta analizuar”, me çfarë i parasheh atij jetë të gjatë të sigurt. Në fakt është fundi, përkatësisht pjesa e katërt e studimit që nxit, në mënyrë të pashmangshme përsiatje të veçanta. Shaban Sinani në fakt, duke pasur parasysh shumëzëshmërinë, vizionin e romanit, përfshihet nga një shqetësim i përhershëm: “Historia është e prirur për ta fshehur vetveten”.
Monografia e prof. Sh. Sinanit kushtuar krijimtarisë së pasur të D. Agollit, ndonëse rrok krejt veprën e një krijuesi të palodhur, nga poezitë dhe sprovat e para, deri te drama e tij të rigjetur, është homogjenizuar me një ligjërim të rrjedhshëm. “Njerëzit e krisur” të Dritëro Agollit” është një libër i domosdoshëm për bibliotekat tona shkollore, për punonjësit mësimdhënës dhe nxënësit e arsimit parauniversitar, për studiuesit e angazhuar, në veçanti si dhe për kureshtarët e kultivuar të letërsisë shqipe përgjithësisht.
Kjo monografi i kushtohet një prej figurave më të njohura të letërsisë shqipe të gjysmëshekullit të fundit, Dritëro Agollit; figurë qendrore për shkak të krijimtarisë së tij që kap disa dhjetëvjeçarë, krijues i mirënjohur që njeh arritje kulmore thuajse në të gjitha llojet letrare ku është sprovuar, personalitet i spikatur për shkak të angazhimeve të tij të hapura publike.
Një nga studimet më të thelluar mbi romanin e Dritëro Agollit, ai i Shaban Sinanit, arrin të piketojë veçantitë kryesore të romanit “Arka e Djallit”. Si fenomen rrezatimi asimetrik, Shaban Sinani shtron jehonën e censurës dhe autocensurës krijuese në kushtet e diktaturës, - kur në fakt është shkruar romani, vitet ‘80, dhe në rrethanat e mungesës së saj, censurës, para lexuesve të viteve ‘90, kur u botua romani......
Në këtë studim, siç thamë, më i thelli dhe më gjithëpërfshirës ku shtrohen dhe piketohen çështje zhanrore dhe poetika narrative, autori, në mbështetje të rebelimeve kanonike, përkatësisht heterogjenitetit të diskurseve, ngjashëm bie fjala edhe me kryeveprën botërore “Shpirtra të vdekur”, vë në pah prurjet që sjell hapja e tillë e poetikës romanore.
Ndërfutja e diskursit përsiatës, filozofik e metafizik, eseistik, e trashëgimisë shpirtërore gojore, e traditës së Orientit kulturor e shpirtëror, etj, pra, i padisiplinuar edhe nga perspektiva e ndërtekstualiteteve, përpos që sjell qasje narrative ndryshe në prozën shqipe, por, që është meritë e veçantë, e afron atë me prirjet bashkëkohore të romanit përgjithësisht...
Ndër konstatimet e mprehta, Shaban Sinani do të thotë edhe këtë për romanin “Arka e Djallit”: “është i lehtë për ta lexuar por i vështirë për ta analizuar”, me çfarë i parasheh atij jetë të gjatë të sigurt. Në fakt është fundi, përkatësisht pjesa e katërt e studimit që nxit, në mënyrë të pashmangshme përsiatje të veçanta. Shaban Sinani në fakt, duke pasur parasysh shumëzëshmërinë, vizionin e romanit, përfshihet nga një shqetësim i përhershëm: “Historia është e prirur për ta fshehur vetveten”.
- Titulli: “Njerëzit e krisur” të Dritëro Agollit
Autori: Shaban Sinani
ISBN: 978-9928-109-13-2
Faqe: 216
Shaban Sinani - Tradita gojore si etnotekst
Të tre librat e prof. Shaban Sinanit: “Mitologji në eposin e kreshnikëve”, “Etnos në epos” dhe tashmë “Tradita gojore si etnotekst” (botimet “Naimi”) janë një triptik mbi rrënjët e etnosit shqiptar, duke dhuruar kështu një korpus të dhënash, informatash, dëshmish, kodesh të etnosit e kulturës shqiptare, të cilat zbardhen, analizohen, krahasohen dhe zbërthehen dhe formësojnë në konkluzion vetëdijen mbi origjinën dhe identitetin kombëtar të iliro-arbër-shqiptarëve, madje duke e bërë këtë përdallim, dhe kjo e bën shumë interesant kërkimin e tij shkencor, përmes krahasimit me etnoset e tjerë në Ballkan e më gjerë.
Nuk është nevoja për t’u munduar shumë për ta shpjeguar këtë vlerë të librit. Si çdo vepër e këtij autori, për shkak të qartësisë që i jep kompetenca e lartë profesionale në fushën përkatëse, lënda e ofruar përftohet dhe thithet me lehtësi. Do të mjaftonte vetëm disa nga titujt e përmbajtjes së lëndës së librit “Tradita gojore si etnotekst- studime për etno-folkloristikë krahasimtare” për të nxjerrë edhe vlerat e tij:
1. “Great Code” në traditën gojore popullore shqiptare
2. Ligjërimi ungjillor dhe kodet etnojuridikë të shqiptarëve
3. Prania kulturore hebraike në traditën shqiptare
4. Eposi shqiptar dhe eposi pers: vështrim krahasues
5. Nga fqinjësia apo prejardhja: rreth bashkëpërkimeve ndërballkanike
6. Etnonimet e tjetrit në eposin shqiptar
7. Eposi i shqiptarëve dhe eposi i sllavëve të jugut: vështrim krahasues përmes emërtimeve
8. Qyprillinjtë në eposin shqiptar dhe në eposin boshnjak
13. Folklori shqiptar në vështrimin e të huajve
14. Eurokultura dhe identiteti europian i shqiptarëve
Krahasimet e traditës gojore, në atë shkallë sa ekzistonin para botimit të këtij libri, kanë pasur si pikë reference kryesisht kulturat klasike greke e romake, si dhe folklorin e popujve të sllavëve të jugut. Mungonin vështrimet krahasuese për kultura të tjera të mëdha të antikitetit, si ajo hebraike dhe perse. Mungonin po aq krahasimet me mitologjinë biblike dhe ligjërimin ungjillor.
Nuk kishim krahasime të traditave gojore të popullsive pakicë kulturore në Shqipëri, qoftë dhe në pikëpamje të dallimeve etnotipike (popullsi ndenjëtare - popullsi shtegimtare: rasti i folklorit të romëve); qoftë në pikëpamjen e identifikimit historik të vetes (sllavët e Prespës, grupime sllavishtfolësish të tjerë); qoftë në pikëpamje të hierarkive kulturore (rasti i bashkësive dygjuhëshe, si Himara); qoftë në pikëpamje të rolit homogjenizues - heterogjenizues të dukurisë. Krahasimi i dukurive etnofolklorike përbën një interesim prej më se dy dekadash në kërkimet e prof. Shaban Sinanit.
Duke ditur se ka qenë në traditën e shkollës shqiptare të albanologjisë njohja dhe studimi i traditave gojore të popujve fqinje, me sa duket qëllimisht, autori ofron me shumicë informacion dhe bibliografi, në mënyrë që pak a shumë libri të shërbejë jo vetëm për njohje e informim, edhe për të aftësuar e nxitur kërkimin e lirë. Gjithashtu kjo është arsyeja pse shumë emërtime, terma, idioma lehtësisht të receptueshme, janë dhënë dhe në gjuhët dhe alfabetet e burimit.
Nuk është nevoja për t’u munduar shumë për ta shpjeguar këtë vlerë të librit. Si çdo vepër e këtij autori, për shkak të qartësisë që i jep kompetenca e lartë profesionale në fushën përkatëse, lënda e ofruar përftohet dhe thithet me lehtësi. Do të mjaftonte vetëm disa nga titujt e përmbajtjes së lëndës së librit “Tradita gojore si etnotekst- studime për etno-folkloristikë krahasimtare” për të nxjerrë edhe vlerat e tij:
1. “Great Code” në traditën gojore popullore shqiptare
2. Ligjërimi ungjillor dhe kodet etnojuridikë të shqiptarëve
3. Prania kulturore hebraike në traditën shqiptare
4. Eposi shqiptar dhe eposi pers: vështrim krahasues
5. Nga fqinjësia apo prejardhja: rreth bashkëpërkimeve ndërballkanike
6. Etnonimet e tjetrit në eposin shqiptar
7. Eposi i shqiptarëve dhe eposi i sllavëve të jugut: vështrim krahasues përmes emërtimeve
8. Qyprillinjtë në eposin shqiptar dhe në eposin boshnjak
13. Folklori shqiptar në vështrimin e të huajve
14. Eurokultura dhe identiteti europian i shqiptarëve
Krahasimet e traditës gojore, në atë shkallë sa ekzistonin para botimit të këtij libri, kanë pasur si pikë reference kryesisht kulturat klasike greke e romake, si dhe folklorin e popujve të sllavëve të jugut. Mungonin vështrimet krahasuese për kultura të tjera të mëdha të antikitetit, si ajo hebraike dhe perse. Mungonin po aq krahasimet me mitologjinë biblike dhe ligjërimin ungjillor.
Nuk kishim krahasime të traditave gojore të popullsive pakicë kulturore në Shqipëri, qoftë dhe në pikëpamje të dallimeve etnotipike (popullsi ndenjëtare - popullsi shtegimtare: rasti i folklorit të romëve); qoftë në pikëpamjen e identifikimit historik të vetes (sllavët e Prespës, grupime sllavishtfolësish të tjerë); qoftë në pikëpamje të hierarkive kulturore (rasti i bashkësive dygjuhëshe, si Himara); qoftë në pikëpamje të rolit homogjenizues - heterogjenizues të dukurisë. Krahasimi i dukurive etnofolklorike përbën një interesim prej më se dy dekadash në kërkimet e prof. Shaban Sinanit.
Duke ditur se ka qenë në traditën e shkollës shqiptare të albanologjisë njohja dhe studimi i traditave gojore të popujve fqinje, me sa duket qëllimisht, autori ofron me shumicë informacion dhe bibliografi, në mënyrë që pak a shumë libri të shërbejë jo vetëm për njohje e informim, edhe për të aftësuar e nxitur kërkimin e lirë. Gjithashtu kjo është arsyeja pse shumë emërtime, terma, idioma lehtësisht të receptueshme, janë dhënë dhe në gjuhët dhe alfabetet e burimit.
- Titulli: Tradita gojore si etnotekst- studime për etno-folkloristikë krahasimtare
Autori: Shaban Sinani
ISBN: 978-9928-109-22-4
Faqe: 372
Arjetë Luani - Sylvia Plath: arti i lindjes, vdekjes dhe rilindjes
Silvia Plath ishte dhe do të mbetet një “luaneshë” e poezisë amerikane të shekullit XX, e cila, me kthetrat e saj, preku aspektet më pikante që kishin të bënin me femrёn në veçanti. Ajo ishte: “një nga ato heroinat e mëdha klasike”, siç do të shprehej Robert Lowell, në hyrjen e Ariel (1965). Silvia Plath ishte autore e “një prej librave poetikë më tronditës, mallëngjyes dhe universal të publikuar në shekullin XX”, do të shkruante gazeta “Time”.
Ajo ka dhënë një kontribut të madh në thyerjen e tabuve ne vitet 1960. Ajo solli një stil krejt të ri në të shkruar dhe në tematikë. Kjo do ta bënte atë të radhitej ndër autoret më të veçanta, duke marrë parasysh edhe tiparet rrëfimtare, që bëri që të tërhiqej më shumë vëmendja drejt jetës së saj.Studiuesja Arjete Luani ka tërhequr vetëm një aspekt të veçanësisë së saj që janë imazhet.
Imazhet janë një nga armët e saj më të forta dhe që e dallon poezinë e saj: “Unë duartrokas përdorimin e fjalëve si mjete për të skalitur imazhe nga ajri i hollë dhe për t’iu dhënë atyre substancë”, ka thënë Silvia Plath. Ky libër ka të bëjë me gruan dhe me kalvarin e saj në një shoqëri maskiliste.
Titulli: Silvia Plath: arti i lindjes, vdekjes dhe rilindjes
Autori: Arjetë Luani
ISBN: 978-9928-109-41-5
Faqe: 174
Ajo ka dhënë një kontribut të madh në thyerjen e tabuve ne vitet 1960. Ajo solli një stil krejt të ri në të shkruar dhe në tematikë. Kjo do ta bënte atë të radhitej ndër autoret më të veçanta, duke marrë parasysh edhe tiparet rrëfimtare, që bëri që të tërhiqej më shumë vëmendja drejt jetës së saj.Studiuesja Arjete Luani ka tërhequr vetëm një aspekt të veçanësisë së saj që janë imazhet.
Imazhet janë një nga armët e saj më të forta dhe që e dallon poezinë e saj: “Unë duartrokas përdorimin e fjalëve si mjete për të skalitur imazhe nga ajri i hollë dhe për t’iu dhënë atyre substancë”, ka thënë Silvia Plath. Ky libër ka të bëjë me gruan dhe me kalvarin e saj në një shoqëri maskiliste.
Titulli: Silvia Plath: arti i lindjes, vdekjes dhe rilindjes
Autori: Arjetë Luani
ISBN: 978-9928-109-41-5
Faqe: 174
Korab Hoxha - Shenja të munguara në letrat shqipe
Një manual të pazëvendësueshëm për shkollën shqipe të përkthimit. Kështu është vlerësuar libri “Shenja të munguara në letrat shqipe” i autorit Korab Hoxha, pedagog në fakultetin e Gjuhëve të Huaja, Tiranë. Libri synon të rreh të shqyrtojë e të vlerësojë prurjet e përvojës sonë më të mirë përkthimore prej poezisë ruse si dhe të analizojë përcjelljen e saj në letrat shqipe në dy harqe të mëdha kohorë: në vitet ’60 dhe në vitet’90, sepse, për vetë rrethanat historike të krijuara, ky proces nuk ka qenë drejtvizor e i vazhdueshëm, por i ndërprerë dhe, për më tepër, i gjymtuar.
Kështu, nëse deri në vitet '60 të qindvjetëshit të kaluar, pavarësisht nga kriteret politike që u ndoqën, procesi rrodhi, le të themi, normalisht, pas këtyre viteve shfaqet një hendek rreth tridhjetë vjeçar. Letrat shqipe i humbasin lidhjet e drejtpërdrejta më poezinë ruse, përkthimet rreshtin dhe studiuesit nuk mund ta ndjekin dot nga afër procesin poetik. Procesi i përcjelljes së poezisë ruse në shenjat shqipe rifilloi së bashku me zhvillimet demokratike të viteve ’90, kur, ndërkohë, vetë poezia ruse kish shpërfaqur tashmë pjesën më problematike të saj, pjesën e errët, të panjohur për ne.
Ndërkohë, ky libër synon të vërë në dukje edhe ato të meta që erdhën si pasojë e dëmtimit të vetë poezisë ruse, në radhë të parë prej kufizimeve ideore të kohës, por, dhe pse jo, edhe prej koncepteve përkthimore artistike shpesh të gabuara, sepse jo vetëm poezia ruse, por dhe gjykimi për të do të vinte i dëmtuar. Kështu, kriteri ideologjik do ta zhvendoste shkallë shkallshëm kriterin artistik. Pro apo kundër do të ishte parimi bazë i krejt vlerësimit të poezisë ruse.
Kjo, në aspektin formal, do të sillte humbjen e një pike referimi në sistemin e vlerave çka, në rrafshin artistik, do të ndihej dukshëm edhe në modelet përkthimore, që do të përcilleshin drejt nesh, të cilët, shpesh, nuk do të ngriheshin mbi truallin e tyre zanafillor filozofik. Libri “Shenja të munguara në letrat shqipe” është bazuar mbi një literaturë gjithëpërfshirëse artistike dhe shkencore, por përfundimet, praktikisht, janë arritur prej qëmtimesh të imta të modeleve përkthimore shqipe të krahasuara me gjuhën e origjinalit, por dhe me disa modele nga më të mirat të traditës anglo-saksone dhe amerikane.
Këto analiza janë bërë, më së shumti, nën optikën e arritjeve semiotike, ku tekstura poetike është parë dhe interpretuar si njësi tredimensionale, pra, si një ndërthurje rrafshesh semantikë, morfosintaksorë, fono dhe morfonologjikë, duke u dhënë, në të njëjtën kohë, përgjigje pyetjeve si dhe pse është përcjellë në këtë mënyrë kjo lëndë poetike prej përvojës sonë përkthimore dhe se cilat janë prirjet e saj në këtë drejtim.Libri “Shenja të munguara në letrat shqipe” është një studim monografik i munguar prej kohësh, që rreh të shqyrtojë e të vlerësojë prurjet e përvojës sonë më të mirë përkthimore për sa i përket poezisë ruse.
Ajo që të bie në sy është analiza moderne e strukturës poetike, çka sjell për pasojë dhe shkeljen e disa tabuve, deri më tani krejt të paprekura dhe kjo padyshim përbën një risi për mendimin tonë estetik. Përsa i përket mënyrës së shtjellimit, do të vija në dukje ndërthurjen e përjetimeve poetike me përfundimet shkencore, që vijnë pas qëmtimesh të shumta modelesh përkthimorë e që grupohen rreth një metafore të gjetur, që autori e quan dukuria e hënës, prej së cilës deri vonë ne kishim njohur vetëm anën e saj të ndritshme. Mendoj se paskëtaj hëna e poezisë ruse shpërfaqet e plotë në shenjat shqipe.
Libri “Shenja të munguara në letrat shqipe” është shkruar me ndjenjën e një poeti dhe saktësinë e një studiuesi. Ajo çka më lë mbresa më shumë është përkujdesja me të cilën është përzgjedhur materiali letrar që merret në shqyrtim, si dhe analiza që i bëhet atij, prej së cilës përftohen përfundime shpesh krejt befasuese.
Kështu, nëse deri në vitet '60 të qindvjetëshit të kaluar, pavarësisht nga kriteret politike që u ndoqën, procesi rrodhi, le të themi, normalisht, pas këtyre viteve shfaqet një hendek rreth tridhjetë vjeçar. Letrat shqipe i humbasin lidhjet e drejtpërdrejta më poezinë ruse, përkthimet rreshtin dhe studiuesit nuk mund ta ndjekin dot nga afër procesin poetik. Procesi i përcjelljes së poezisë ruse në shenjat shqipe rifilloi së bashku me zhvillimet demokratike të viteve ’90, kur, ndërkohë, vetë poezia ruse kish shpërfaqur tashmë pjesën më problematike të saj, pjesën e errët, të panjohur për ne.
Ndërkohë, ky libër synon të vërë në dukje edhe ato të meta që erdhën si pasojë e dëmtimit të vetë poezisë ruse, në radhë të parë prej kufizimeve ideore të kohës, por, dhe pse jo, edhe prej koncepteve përkthimore artistike shpesh të gabuara, sepse jo vetëm poezia ruse, por dhe gjykimi për të do të vinte i dëmtuar. Kështu, kriteri ideologjik do ta zhvendoste shkallë shkallshëm kriterin artistik. Pro apo kundër do të ishte parimi bazë i krejt vlerësimit të poezisë ruse.
Kjo, në aspektin formal, do të sillte humbjen e një pike referimi në sistemin e vlerave çka, në rrafshin artistik, do të ndihej dukshëm edhe në modelet përkthimore, që do të përcilleshin drejt nesh, të cilët, shpesh, nuk do të ngriheshin mbi truallin e tyre zanafillor filozofik. Libri “Shenja të munguara në letrat shqipe” është bazuar mbi një literaturë gjithëpërfshirëse artistike dhe shkencore, por përfundimet, praktikisht, janë arritur prej qëmtimesh të imta të modeleve përkthimore shqipe të krahasuara me gjuhën e origjinalit, por dhe me disa modele nga më të mirat të traditës anglo-saksone dhe amerikane.
Këto analiza janë bërë, më së shumti, nën optikën e arritjeve semiotike, ku tekstura poetike është parë dhe interpretuar si njësi tredimensionale, pra, si një ndërthurje rrafshesh semantikë, morfosintaksorë, fono dhe morfonologjikë, duke u dhënë, në të njëjtën kohë, përgjigje pyetjeve si dhe pse është përcjellë në këtë mënyrë kjo lëndë poetike prej përvojës sonë përkthimore dhe se cilat janë prirjet e saj në këtë drejtim.Libri “Shenja të munguara në letrat shqipe” është një studim monografik i munguar prej kohësh, që rreh të shqyrtojë e të vlerësojë prurjet e përvojës sonë më të mirë përkthimore për sa i përket poezisë ruse.
Ajo që të bie në sy është analiza moderne e strukturës poetike, çka sjell për pasojë dhe shkeljen e disa tabuve, deri më tani krejt të paprekura dhe kjo padyshim përbën një risi për mendimin tonë estetik. Përsa i përket mënyrës së shtjellimit, do të vija në dukje ndërthurjen e përjetimeve poetike me përfundimet shkencore, që vijnë pas qëmtimesh të shumta modelesh përkthimorë e që grupohen rreth një metafore të gjetur, që autori e quan dukuria e hënës, prej së cilës deri vonë ne kishim njohur vetëm anën e saj të ndritshme. Mendoj se paskëtaj hëna e poezisë ruse shpërfaqet e plotë në shenjat shqipe.
Libri “Shenja të munguara në letrat shqipe” është shkruar me ndjenjën e një poeti dhe saktësinë e një studiuesi. Ajo çka më lë mbresa më shumë është përkujdesja me të cilën është përzgjedhur materiali letrar që merret në shqyrtim, si dhe analiza që i bëhet atij, prej së cilës përftohen përfundime shpesh krejt befasuese.
- Titulli: Shenja të munguara në letrat shqipe
Autori: Korab Hoxha
ISBN: 978-9928-109-55-4
Faqe: 304
Laureta Petoshati - Rikthim në Ventotene
Personazhe reale si Llazar Fundo, Isuf Luzaj, Stavro Skëndi, Skënder Muco, pastaj Enver Hoxha, Hysni Kapo te shndërruar pastaj në personazhe letrare... Histori, letërsi apo masoneri politike... Kjo është “kurthi” që i ngre me mjeshtëri lexuesit autorja e romani “Rikthim në Ventotene”, Valbona Petoshati. Të përpiqesh të rindërtosh historinë e një kombi nëpërmjet letërsisë është padyshim një akt sa i lartë, po aq dhe tepër i ndërlikuar. Laureta Petoshati ka ditur ta realizojë në mënyrë mjeshtërore të gjithë këtë proces.
Romani “Rikthim në Ventotene” është fryt i një pune të palodhshme hulumtuese disavjeçare në lëmin e historisë dhe për më tepër në hulumtimin dhe gjurmimin e përpjekjeve të intelektualëve shqiptarë të periudhës së Luftës së Dytë Botërore, kryesisht atyre të internuar nga fashizmi në ishujt e Italisë, si pjesë e debatit për përpilimin e dokumentit historik si Manifesti i Ventotenes që do të ishte bërthama e realizimit të ëndrrës së Europës së Bashkuar.
Romani “Rikthim në Ventotene” është fryt i një pune të palodhshme hulumtuese disavjeçare në lëmin e historisë dhe për më tepër në hulumtimin dhe gjurmimin e përpjekjeve të intelektualëve shqiptarë të periudhës së Luftës së Dytë Botërore, kryesisht atyre të internuar nga fashizmi në ishujt e Italisë, si pjesë e debatit për përpilimin e dokumentit historik si Manifesti i Ventotenes që do të ishte bërthama e realizimit të ëndrrës së Europës së Bashkuar.
- Titulli: Rikthim në Ventotene
Autori: Laureta Petoshati
ISBN: 978-9928-109-39-2
Faqe: 590
Danja Sinani - Përkufizimi juridik i vdekjes: Eutanazia
Danja Sinani, autore e studimit “Përkufizimi juridik i vdekjes: Eutanazia”, që tashmë i paraqitet publikut si libër, na sjell një varg argumentesh të rrafshit europian dhe botëror, për të formuar bindjen se e drejta për të vdekur nuk është një atentat ndaj jetës, por plotësim përfundimtar i saj. Me parashtrimin e temës, të historikut të debatit mbi të drejtën e vdekjes; me pasurinë e citimeve dhe referencave të larmishme; me renditjen e fakteve e argumenteve të shumta, duke i përqasur ato me realitetet sociale e juridike në nivel europian, por edhe shqiptar, autorja ka realizuar një monografi unike, të parën monografi në gjuhën shqipe mbi eutanazinë. Shkurt, nga pikëpamja profesionale, tashmë lexuesi ka në dorë jo vetëm një monografi për një argument europian, por edhe një dije të standardit, metodologjisë dhe të frymës europiane.
Autorja e librit, Danja Sinani, ka kryer studimet në Universitetin “Lumière, Lyon 2” në Francë, studime universitare për të drejtë private. Më pas thelloi me rezultate të shkëlqyera studimet e shkallës Master në Universitetin Europian të Tiranës duke realizuar dhe studimin monografik “Përkufizimi juridik i vdekjes: Eutanazia”, të cilin, më pas, e ktheu në një studim monografik për lexuesin e gjerë.
Autorja e librit, Danja Sinani, ka kryer studimet në Universitetin “Lumière, Lyon 2” në Francë, studime universitare për të drejtë private. Më pas thelloi me rezultate të shkëlqyera studimet e shkallës Master në Universitetin Europian të Tiranës duke realizuar dhe studimin monografik “Përkufizimi juridik i vdekjes: Eutanazia”, të cilin, më pas, e ktheu në një studim monografik për lexuesin e gjerë.
- Titulli: “Përkufizimi juridik i vdekjes: Eutanazia”
Autore: Danja Sinani
Redaktor: Naim Zoto
Recensues: Nebi Bardhoshi, Spiro Spiro
Gjinia: Studim monografik
Gjuha: shqip
Nr. i faqeve: 224 faqe
ISBN: 978-9928-109-37-8
Viti i botimit: 2012
Shaban Sinani - Mitologji në eposin e kreshnikëve
Për eposin shqiptar është shkruar mjaft. Dijetarë jashtë vendit kanë botuar monografi për të, ose për motive të krahasuar të epikës legjendare. Por “Mitologji në eposin e kreshnikëve” është e para monografi për eposin që bëhet gati për botim këtu, në Shqipëri.
Gjithë tradita e studimeve, brenda dhe jashtë vendit, nga autori shihet me prirje integruese, duke synuar emancipimin e mendimit shkencor dhe çlirimin e dijes prej idesh fikse e kompleksesh.“Mitologji në eposin e kreshnikëve” është shkruar mbi bazën e një formimi kulturor dhe teorik shumë të gjerë. Ky nivel shënon një hap përpara.
Forcimi i prirjes për një metodologji perëndimore do të ndihmojë që të tejkalohet empirizmi që është trashëguar. Autori ka një njohje të shumanshme për lëndën folklorike shqiptare dhe e ka kapërcyer plagën e etno-folkloristikës sonë, karakterin përshkrues. Në këtë kuptim, studimi dëshmon një nivel shumë më të lartë se ai që është trashëguar. “Mitologji në eposin e kreshnikëve” nuk është një temë krejtësisht e re. Por është bërë një hap i ri përpara për të sintetizuar arritjet pozitive të deritashme.
Autori ka mundur ta përfshijë këtë temë në kontekstet e problematikës aktuale të albanologjisë në përgjithësi. Kjo ka bërë që në monografi të shtrohen disa nga problemet më të mprehtë të albanologjisë. Në monografinë “Mitologji në eposin e kreshnikëve” të Shaban Sinanit eposi shqiptar është trajtuar nga të gjitha anët: historike (rruga e formimit), diakronike (prej formulimit të tezave të para shkencore deri tek debatet e sotme), mitologjike (shtresimi i vlerave letrare të tij prej fazave më të hershme të mendimit të figurshëm), hapësinore (trajtohet më vete çështja e vendformimit të eposit dhe e kuptimit të hapësirës në përfytyrimin mitologjik), krahasuese (ka disa përqasje në rrafsh ballkanik), strukturore (një vend të rëndësishëm zë në punim trajtesa rreth mekanizmit të qarkullimit gojor të eposit nëpër breza).
Ky vështrim i shumanshëm e bën monografinë e Shaban Sinanit një ndër më të arrirat, në mos më të arrirën, ndër studimet që janë shkruar deri tani për eposin legjendar. Ajo është një arritje e shkencës etno-folklorike shqiptare. Aparati konceptual i autorit është befasues për plotninë e tij, për aftësinë e mprehtë kritike. Meritë e veçantë e kësaj monografie është se autori ka kombinuar me sukses metoda të ndryshme: historike, etnologjike, etnopsikologjike, gjuhësore, strukturaliste, krahasimtare, duke shfrytëzuar për të forcuar argumentin shkencor avantazhet e secilës prej tyre.
Gjithë tradita e studimeve, brenda dhe jashtë vendit, nga autori shihet me prirje integruese, duke synuar emancipimin e mendimit shkencor dhe çlirimin e dijes prej idesh fikse e kompleksesh.“Mitologji në eposin e kreshnikëve” është shkruar mbi bazën e një formimi kulturor dhe teorik shumë të gjerë. Ky nivel shënon një hap përpara.
Forcimi i prirjes për një metodologji perëndimore do të ndihmojë që të tejkalohet empirizmi që është trashëguar. Autori ka një njohje të shumanshme për lëndën folklorike shqiptare dhe e ka kapërcyer plagën e etno-folkloristikës sonë, karakterin përshkrues. Në këtë kuptim, studimi dëshmon një nivel shumë më të lartë se ai që është trashëguar. “Mitologji në eposin e kreshnikëve” nuk është një temë krejtësisht e re. Por është bërë një hap i ri përpara për të sintetizuar arritjet pozitive të deritashme.
Autori ka mundur ta përfshijë këtë temë në kontekstet e problematikës aktuale të albanologjisë në përgjithësi. Kjo ka bërë që në monografi të shtrohen disa nga problemet më të mprehtë të albanologjisë. Në monografinë “Mitologji në eposin e kreshnikëve” të Shaban Sinanit eposi shqiptar është trajtuar nga të gjitha anët: historike (rruga e formimit), diakronike (prej formulimit të tezave të para shkencore deri tek debatet e sotme), mitologjike (shtresimi i vlerave letrare të tij prej fazave më të hershme të mendimit të figurshëm), hapësinore (trajtohet më vete çështja e vendformimit të eposit dhe e kuptimit të hapësirës në përfytyrimin mitologjik), krahasuese (ka disa përqasje në rrafsh ballkanik), strukturore (një vend të rëndësishëm zë në punim trajtesa rreth mekanizmit të qarkullimit gojor të eposit nëpër breza).
Ky vështrim i shumanshëm e bën monografinë e Shaban Sinanit një ndër më të arrirat, në mos më të arrirën, ndër studimet që janë shkruar deri tani për eposin legjendar. Ajo është një arritje e shkencës etno-folklorike shqiptare. Aparati konceptual i autorit është befasues për plotninë e tij, për aftësinë e mprehtë kritike. Meritë e veçantë e kësaj monografie është se autori ka kombinuar me sukses metoda të ndryshme: historike, etnologjike, etnopsikologjike, gjuhësore, strukturaliste, krahasimtare, duke shfrytëzuar për të forcuar argumentin shkencor avantazhet e secilës prej tyre.
- Titulli: Mitologji në eposin e kreshnikëve
Autori: Shaban Sinani
ISBN: 978-9928-109-08-8
Faqe: 400
Shaban Sinani - Midis dy rilindjesh
Teza themelore që bashkon studimet e këtij vëllimi është se midis kultit dhe kulturës, midis klerit dhe letërsisë, nuk ka dhe nuk mund të ketë ndarje, deri në epokën moderne të shekullarizimit. Pikërisht kjo sjellje metodologjike parimore shkencërisht e provuar për frytshmërinë e saj e ka nxitur autorin të bashkojë në një vëllim studime që shtrojnë një pyetje themelore për dijet albanologjike:
A ishin shqiptarët e periudhës arbërore pjesë e Rilindjes Europiane dhe a ka lidhje Rilindja e tyre Kombëtare me idetë e këtij “tërmeti të madh epokal”, sikurse e quan autori?
A ka një vazhdimësi midis periudhës humaniste europiane dhe ideve romantike kombëtare?
Në mos më shumë, autori ka identifikuar disa prej kryemiteve të përbashkët të dy periudhave: mitin e origjinës, mitin e hershmërisë, mitin e vendlindjes, mitin e gjuhës amtare, mitin e heroit, mitin e Arbërit - diku si realitet parësor historik e diku si kujtim i të parëve në “Motin e madh”. Prandaj, “Midis dy Rilindjesh” mund të kuptohet edhe si një përpjekje për të provuar se humanizmi europian dhe humanizmi shqiptar i shekullit të 19-të, ndonëse kronologjikisht me shekuj ndërmjet, në frymë ishin evokim dhe rikthim i njëri-tjetrit.
Kanë shumë interes për lexuesin ato studime që vështrojnë raportet e fenomeneve kulturore ndërkombëtare, perandorake, të shfaqura për shkak të një fryme të përbashkët apo të një politike kulturore të përbashkët. Libri “Midis dy Rilindjesh” është origjinal në llojin e vet. Ai do t’u shërbejë studiuesve të historisë, të qytetërimit, të kulturës, të letrave shqipe, të gjuhës amtare.
“Midis dy Rilindjesh” është një studim që kap në vështrim disa çështje të rëndësishme të lidhura me historinë, kulturën dhe letërsinë shqiptare. Me shumë interes kreu ku autori sjell në vështrim gjendjen kishtare në Shqipërinë e shekullit të 14-të - 15-të, duke e parë atë si rrjedhojë e një tradite, që bën lidhjen nga një periudhë ku krishterimi ishte në kulmin e vet të sundimit në këtë vend dhe të asaj periudhe, kur kishte filluar jo vetëm ndarja e kishës romane nga ajo bizantine, por kur edhe trysnia e islamizimit po ndihej e fortë.
Po ashtu, nëpërmjet dokumenteve të ndryshëm autori argumenton faktin që shoqëria shqiptare e kohës ishte e organizuar si ajo e të gjitha vendeve të tjera europiane dhe jeta e qyteteve bashkë me marrëdhëniet në to rregulloheshin me statute dhe rregullore, të cilat janë të dokumentuara dhe ruhen në arkiva të ndryshme, në dallim nga jeta e rrethinave, ku marrëdhëniet mes njerëzve rregulloheshin nëpërmjet kanuneve dhe të cilët janë ruajtur si pasuri zakonore gojore.
Statutet e qyteteve shqiptare duket se kanë qenë të një niveli të lartë dhe kjo tregon dhe nivelin e lartë të zhvillimit të kësaj shoqërie të krahasueshme me vendet e tjera të kohës.Në funksion të argumentimit të kësaj ideje autori vëren se jeta e fisnikërisë së kohës: heraldika, titujt, emblemat, stemat, vulat etj., por dhe marrëdhëniet diplomatike, tregtare, ekonomike, fetare etj. me vendet e tjera, të cilat analizohen me hollësi (kemi parasysh lidhje të tilla si Topiajt me anzhuinët, paria e Himarës me Papatin, Kastriotët me Mbretin e Napolit etj.) janë të një niveli të lartë.
Dokumentacioni i gjerë që shoqëron arsyetimin e autorit është shumë i vlefshëm në këtë rast dhe burim për teza të ndryshme shkencore në kuadër të idesë që kjo pjesë e botës ka qenë e mirintegruar në atë sistem të madh vlerash të asaj kohe a më mire epoke që quhet Rilindje Europiane.
A ishin shqiptarët e periudhës arbërore pjesë e Rilindjes Europiane dhe a ka lidhje Rilindja e tyre Kombëtare me idetë e këtij “tërmeti të madh epokal”, sikurse e quan autori?
A ka një vazhdimësi midis periudhës humaniste europiane dhe ideve romantike kombëtare?
Në mos më shumë, autori ka identifikuar disa prej kryemiteve të përbashkët të dy periudhave: mitin e origjinës, mitin e hershmërisë, mitin e vendlindjes, mitin e gjuhës amtare, mitin e heroit, mitin e Arbërit - diku si realitet parësor historik e diku si kujtim i të parëve në “Motin e madh”. Prandaj, “Midis dy Rilindjesh” mund të kuptohet edhe si një përpjekje për të provuar se humanizmi europian dhe humanizmi shqiptar i shekullit të 19-të, ndonëse kronologjikisht me shekuj ndërmjet, në frymë ishin evokim dhe rikthim i njëri-tjetrit.
Kanë shumë interes për lexuesin ato studime që vështrojnë raportet e fenomeneve kulturore ndërkombëtare, perandorake, të shfaqura për shkak të një fryme të përbashkët apo të një politike kulturore të përbashkët. Libri “Midis dy Rilindjesh” është origjinal në llojin e vet. Ai do t’u shërbejë studiuesve të historisë, të qytetërimit, të kulturës, të letrave shqipe, të gjuhës amtare.
“Midis dy Rilindjesh” është një studim që kap në vështrim disa çështje të rëndësishme të lidhura me historinë, kulturën dhe letërsinë shqiptare. Me shumë interes kreu ku autori sjell në vështrim gjendjen kishtare në Shqipërinë e shekullit të 14-të - 15-të, duke e parë atë si rrjedhojë e një tradite, që bën lidhjen nga një periudhë ku krishterimi ishte në kulmin e vet të sundimit në këtë vend dhe të asaj periudhe, kur kishte filluar jo vetëm ndarja e kishës romane nga ajo bizantine, por kur edhe trysnia e islamizimit po ndihej e fortë.
Po ashtu, nëpërmjet dokumenteve të ndryshëm autori argumenton faktin që shoqëria shqiptare e kohës ishte e organizuar si ajo e të gjitha vendeve të tjera europiane dhe jeta e qyteteve bashkë me marrëdhëniet në to rregulloheshin me statute dhe rregullore, të cilat janë të dokumentuara dhe ruhen në arkiva të ndryshme, në dallim nga jeta e rrethinave, ku marrëdhëniet mes njerëzve rregulloheshin nëpërmjet kanuneve dhe të cilët janë ruajtur si pasuri zakonore gojore.
Statutet e qyteteve shqiptare duket se kanë qenë të një niveli të lartë dhe kjo tregon dhe nivelin e lartë të zhvillimit të kësaj shoqërie të krahasueshme me vendet e tjera të kohës.Në funksion të argumentimit të kësaj ideje autori vëren se jeta e fisnikërisë së kohës: heraldika, titujt, emblemat, stemat, vulat etj., por dhe marrëdhëniet diplomatike, tregtare, ekonomike, fetare etj. me vendet e tjera, të cilat analizohen me hollësi (kemi parasysh lidhje të tilla si Topiajt me anzhuinët, paria e Himarës me Papatin, Kastriotët me Mbretin e Napolit etj.) janë të një niveli të lartë.
Dokumentacioni i gjerë që shoqëron arsyetimin e autorit është shumë i vlefshëm në këtë rast dhe burim për teza të ndryshme shkencore në kuadër të idesë që kjo pjesë e botës ka qenë e mirintegruar në atë sistem të madh vlerash të asaj kohe a më mire epoke që quhet Rilindje Europiane.
- Titulli: Midis dy Rilindjesh
Autori: Shaban Sinani
ISBN: 978-99956-859-7-3
Faqe: 300
Shaban Sinani - Letërsia në totalitarizëm dhe "Dossier K."
“Letërsia në totalitarizëm dhe “Dossier K.”, botimet “Naimi”, Tiranë 2011, është botimi i ri i plotësuar me dokumente e analiza të reja për veprën e shkrimtarit më të madh shqiptar I. Kadare, pasi kaluan afro 10 vjet nga botimi i vjetër nën titullin “Një dosje për Kadarenë” (Tiranë 2005).
Ky botim i ri u bë i nevojshëm për shkak se kishin dalë disa dokumente të reja dhe nga lexuesit e opinioni pati kërkesa që dokumentet të botoheshin të plota. Në gjendjen e re libri përmban dy pjesë. Në pjesën e parë botohet monografia “Letërsia në totalitarizëm: I. Kadare”, një studim i nisur dhe i kryer si projekt shkencor, që ka për qëllim të paraqesë kushtëzimin kontekstual të letërsisë në shoqëritë e mbyllura, përmes rastit më të diskutueshëm gjatë dy dekadave të fundme, letërsisë së Ismail Kadaresë.
Në këtë diskutim janë përfshirë dhe studiues të huaj, historianë të “luftës së ftohtë” dhe të totalitarizmit, përkthyes të veprës së shkrimtarit, albanologë. Studimet letrare, sido që për nga natyra dhe metodat bashkëkohore janë gjithnjë e më tekstocentriste, kur është fjala për letërsinë e gjysmës së dytë të shekullit të 20-të, qoftë në Shqipërinë shtetërore, qoftë në Kosovë, nuk i shmangen dot kontekstit historik.
Në pjesën e dytë botohen dokumentet, të pajisura me shenjime informuese të saktësuara e të plotësuara, si dhe me referencat e burimit arkivistik, që lejojnë e lehtësojnë shfrytëzimin e tyre prej cilitdo që është i interesuar për një njohje të drejtpërdrejtë të tyre. Në këtë botim janë shtuar afërsisht 15 dokumente të reja, të cilat në kohën e botimit të parë e të dytë ishin ende nën kufizimet e Ligjit 9154 “Për Arkivat” ose nuk ishin identifikuar në procesin kërkimor.
Nga dokumentet, nuk është hequr a shkurtuar asnjë prej atyre që kishin koleksionit të dy botimeve të para. Midis dokumenteve të shtuara, dy letra të M. Shehut për E. Hoxhën, që botohen në këtë libër për herë të parë, janë me rëndësi parësore për të kuptuar raportet e shkrimtarit me pushtetet dhe sidomos për të verifikuar konceptin për letërsinë si çështje shtetërore.
Duke qenë një botim i llojit dossier, nuk është përzgjedhur a përjashtuar asnjë dokument i zbuluar dhe ndonjëherë botimi i tyre përmban edhe fragmente që s’lidhen drejtpërdrejt me argumentin e këtij libri, por thjesht përjashtojnë paragjykimet. Po ashtu, duke qenë se gjatë dy dekadave të fundme janë bërë shumë debate për vërtetësinë a pavërtetësinë e paraqitjes publike të bashkëbisedimit / debatit të intelektualëve shqiptarë në takimin me R. Alinë në gusht të vitit 1990 (në atë kohë kryetar i shtetit shqiptar), në përbërje të këtij libri botohet për herë të parë në tërësi pjesa e debateve Kadare-Alia, shoqëruar me referenca të sakta kronografike në fonodokumentin origjinal që ruhet në dy pjesë në formatimin CD në rrjetin arkivor kombëtar.
Në botimin e ri u gjykua me vend që të vihen emrat e plotë të hartuesve dhe nënshkruesve të dokumenteve, për atë pjesë që në botimet e mëpërparshme kishin mbetur të identifikuar vetëm me nistore (iniciale), kryesisht për arsye etike. Në dy botimet e mëhershme u quajt me vend “kursimi” i tyre, si një e drejtë e fundme morale që hartuesit të dokumentit t’i jepet një kohë dhe mundësi ta shpallë vetë autorësinë dhe të përligjë qëndrimet e mbajtura ose të përgjigjet për to.
Botimi i dokumenteve me nënshkrimet e plota të autorëve do të dëshmojë shkallën e paimagjinueshme të demonizimit të shkrimtarit prej shkrimtarit gjatë periudhës totalitare; si dhe mund të ndikojë për mirë në debatet që hapen e rihapen në formë fushatash për qëndrimin ndaj fshehtësive të arkivave dhe sidomos ndaj dosjeve të policisë së fshehtë politike.
Ky botim i ri u bë i nevojshëm për shkak se kishin dalë disa dokumente të reja dhe nga lexuesit e opinioni pati kërkesa që dokumentet të botoheshin të plota. Në gjendjen e re libri përmban dy pjesë. Në pjesën e parë botohet monografia “Letërsia në totalitarizëm: I. Kadare”, një studim i nisur dhe i kryer si projekt shkencor, që ka për qëllim të paraqesë kushtëzimin kontekstual të letërsisë në shoqëritë e mbyllura, përmes rastit më të diskutueshëm gjatë dy dekadave të fundme, letërsisë së Ismail Kadaresë.
Në këtë diskutim janë përfshirë dhe studiues të huaj, historianë të “luftës së ftohtë” dhe të totalitarizmit, përkthyes të veprës së shkrimtarit, albanologë. Studimet letrare, sido që për nga natyra dhe metodat bashkëkohore janë gjithnjë e më tekstocentriste, kur është fjala për letërsinë e gjysmës së dytë të shekullit të 20-të, qoftë në Shqipërinë shtetërore, qoftë në Kosovë, nuk i shmangen dot kontekstit historik.
Në pjesën e dytë botohen dokumentet, të pajisura me shenjime informuese të saktësuara e të plotësuara, si dhe me referencat e burimit arkivistik, që lejojnë e lehtësojnë shfrytëzimin e tyre prej cilitdo që është i interesuar për një njohje të drejtpërdrejtë të tyre. Në këtë botim janë shtuar afërsisht 15 dokumente të reja, të cilat në kohën e botimit të parë e të dytë ishin ende nën kufizimet e Ligjit 9154 “Për Arkivat” ose nuk ishin identifikuar në procesin kërkimor.
Nga dokumentet, nuk është hequr a shkurtuar asnjë prej atyre që kishin koleksionit të dy botimeve të para. Midis dokumenteve të shtuara, dy letra të M. Shehut për E. Hoxhën, që botohen në këtë libër për herë të parë, janë me rëndësi parësore për të kuptuar raportet e shkrimtarit me pushtetet dhe sidomos për të verifikuar konceptin për letërsinë si çështje shtetërore.
Duke qenë një botim i llojit dossier, nuk është përzgjedhur a përjashtuar asnjë dokument i zbuluar dhe ndonjëherë botimi i tyre përmban edhe fragmente që s’lidhen drejtpërdrejt me argumentin e këtij libri, por thjesht përjashtojnë paragjykimet. Po ashtu, duke qenë se gjatë dy dekadave të fundme janë bërë shumë debate për vërtetësinë a pavërtetësinë e paraqitjes publike të bashkëbisedimit / debatit të intelektualëve shqiptarë në takimin me R. Alinë në gusht të vitit 1990 (në atë kohë kryetar i shtetit shqiptar), në përbërje të këtij libri botohet për herë të parë në tërësi pjesa e debateve Kadare-Alia, shoqëruar me referenca të sakta kronografike në fonodokumentin origjinal që ruhet në dy pjesë në formatimin CD në rrjetin arkivor kombëtar.
Në botimin e ri u gjykua me vend që të vihen emrat e plotë të hartuesve dhe nënshkruesve të dokumenteve, për atë pjesë që në botimet e mëpërparshme kishin mbetur të identifikuar vetëm me nistore (iniciale), kryesisht për arsye etike. Në dy botimet e mëhershme u quajt me vend “kursimi” i tyre, si një e drejtë e fundme morale që hartuesit të dokumentit t’i jepet një kohë dhe mundësi ta shpallë vetë autorësinë dhe të përligjë qëndrimet e mbajtura ose të përgjigjet për to.
Botimi i dokumenteve me nënshkrimet e plota të autorëve do të dëshmojë shkallën e paimagjinueshme të demonizimit të shkrimtarit prej shkrimtarit gjatë periudhës totalitare; si dhe mund të ndikojë për mirë në debatet që hapen e rihapen në formë fushatash për qëndrimin ndaj fshehtësive të arkivave dhe sidomos ndaj dosjeve të policisë së fshehtë politike.
- Titulli: Letërsia në totalitarizëm dhe “Dossier K.”
Autori: Shaban Sinani
ISBN: 978-9928-109-09-5
Faqe: 480
Shaban Sinani - Kodikët e Shqipërisë në "Kujtesën e Botës"
Një monografi e plotë për traditën e shkrimeve të krishtera të ruajtura në Shqipëri, tradita më jetëgjatë e kulturës së shkruar. Libri i ri i prof. dr. Shaban Sinani, "Kodikët e Shqipërisë në “Kujtesën e Botës”, antropologji kulturore, me afro 700 faqe dhe me ilustrime me ngjyra është certifikuar nga pikëpamja e vlerës shkencore nga këshilli i botimeve i Akademisë së Shkencave.
Libri "Kodikët e Shqipërisë në “Kujtesën e Botës”, ku zbardhen 10 shekujt e errët të fillimeve të krishterimit në atdheun e shqiptarëve, botohet nga shtëpia botuese “Naimi” në kolanën e saj “Universitas”. Kjo vepër, thotë botuesi Naim Zoto, analizon kodikët e Shqipërisë, një prej koleksioneve me rëndësi botërore për kulturën dhe historinë e njerëzimit; me dorëshkrime të regjistruar në programin e Unesco-s “Memoire du Monde” (nën kujdesin e autorit) dhe me dorëshkrime të tjera të regjistruar në Bibliotekën Virtuale Mesdhetare dhe në Listën e Kryevlerave të Trashëgimit kulturor botëror.
Libri "Kodikët e Shqipërisë në “Kujtesën e Botës”, ku zbardhen 10 shekujt e errët të fillimeve të krishterimit në atdheun e shqiptarëve, botohet nga shtëpia botuese “Naimi” në kolanën e saj “Universitas”.Duke analizuar këtë libër, prof. Aleksandër Meksi vlerëson: “Monografia Kodikët e Shqipërisë në “Kujtesën e Botës” pasuron dijet tona për vlerat e trashëgimisë kulturore të krishterimit të hershëm dhe për periudhën e gjatë e të vështirë që vijon.
Monografia e analizon në mënyrë të gjithanshme këtë pasuri pak të njohur, madje dhe për vetë studiuesit e interesuar. Studimet e këtij autori për historinë e dorëshkrimeve të krishtera në Shqipëri janë mirëpritur nga qarqet shkencore ndërkombëtare dhe janë vlerësuar nga studiues të ndryshëm të shkrimeve biblike-ungjillore: paleografë, bizantologë, historianë të krishterimit. Si rezultat i këtij vlerësimi, dy kodikët e purpurt të Beratit janë regjistruar si pjesë të programit “Memoire du Monde” të UNESCO-s në vitin 2005”.
Ndërsa akademik Jorgo Bulo thotë se “Në këtë monografi për herë të parë shpallet pasuria e jashtëzakonshme e traditës së dorëshkrimeve të ruajtura në Shqipëri, me një koleksion që nuk mund të krahasohet jo vetëm me ato të popujve të tjerë të rajonit, por dhe në shkallë europiane. Monografia që paraqet Sh. Sinani për herë të parë promovon në mjedisin kombëtar e ndërkombëtar këtë traditë, për të cilën dija shqiptare nuk e ka thënë fjalën e vet dhe tashmë po plotëson një vonesë të përligjur për një kohë, por jo për shumë kohë.
Autori i monografisë ka shkruar një libër që ka të bëjë me identitetin shqiptar, me kulturën e ruajtjes dhe të pritjes të popullit shqiptar, një kulturë që nis prej një kohe parashqiptare”.
Libri "Kodikët e Shqipërisë në “Kujtesën e Botës”, ku zbardhen 10 shekujt e errët të fillimeve të krishterimit në atdheun e shqiptarëve, botohet nga shtëpia botuese “Naimi” në kolanën e saj “Universitas”. Kjo vepër, thotë botuesi Naim Zoto, analizon kodikët e Shqipërisë, një prej koleksioneve me rëndësi botërore për kulturën dhe historinë e njerëzimit; me dorëshkrime të regjistruar në programin e Unesco-s “Memoire du Monde” (nën kujdesin e autorit) dhe me dorëshkrime të tjera të regjistruar në Bibliotekën Virtuale Mesdhetare dhe në Listën e Kryevlerave të Trashëgimit kulturor botëror.
Libri "Kodikët e Shqipërisë në “Kujtesën e Botës”, ku zbardhen 10 shekujt e errët të fillimeve të krishterimit në atdheun e shqiptarëve, botohet nga shtëpia botuese “Naimi” në kolanën e saj “Universitas”.Duke analizuar këtë libër, prof. Aleksandër Meksi vlerëson: “Monografia Kodikët e Shqipërisë në “Kujtesën e Botës” pasuron dijet tona për vlerat e trashëgimisë kulturore të krishterimit të hershëm dhe për periudhën e gjatë e të vështirë që vijon.
Monografia e analizon në mënyrë të gjithanshme këtë pasuri pak të njohur, madje dhe për vetë studiuesit e interesuar. Studimet e këtij autori për historinë e dorëshkrimeve të krishtera në Shqipëri janë mirëpritur nga qarqet shkencore ndërkombëtare dhe janë vlerësuar nga studiues të ndryshëm të shkrimeve biblike-ungjillore: paleografë, bizantologë, historianë të krishterimit. Si rezultat i këtij vlerësimi, dy kodikët e purpurt të Beratit janë regjistruar si pjesë të programit “Memoire du Monde” të UNESCO-s në vitin 2005”.
Ndërsa akademik Jorgo Bulo thotë se “Në këtë monografi për herë të parë shpallet pasuria e jashtëzakonshme e traditës së dorëshkrimeve të ruajtura në Shqipëri, me një koleksion që nuk mund të krahasohet jo vetëm me ato të popujve të tjerë të rajonit, por dhe në shkallë europiane. Monografia që paraqet Sh. Sinani për herë të parë promovon në mjedisin kombëtar e ndërkombëtar këtë traditë, për të cilën dija shqiptare nuk e ka thënë fjalën e vet dhe tashmë po plotëson një vonesë të përligjur për një kohë, por jo për shumë kohë.
Autori i monografisë ka shkruar një libër që ka të bëjë me identitetin shqiptar, me kulturën e ruajtjes dhe të pritjes të popullit shqiptar, një kulturë që nis prej një kohe parashqiptare”.
- Titulli: Kodikët e Shqipërisë në “Kujtesën e Botës”
Autori: Shaban Sinani
ISBN: 978-9928-109-03-3
Faqe: 692
Valbona Karakaçi - Himni kombëtar i shqiptarëve
Studimi i parë monografik në fushën e himnologjisë dhe për himnin kombëtar shqiptar... Përmes fjalëve-kyçe studiuesja analizon frymën e himnit, duke e përcaktuar atë si romantike, me kultin e origjinës dhe të mbijetesës, me vetëdijen e qendresës dhe të epërsisë së popull i dëshmuar vijimisht në histori në trojet e veta.
Prof. dr. Shaban Sinani
Përmbush një mangësi të pashpjegueshme dhe të pajustifikueshme në kulturën tonë kombëtare.
Prof. Dr. Ardian Marashi
Për herë të parë himni i flamurit ka historinë e krijimit të tij, punë kjo e bërë me gjithë vëmendjen e duhur. Ky studim do plotësojë një mangësi dhe autores do i jemi të gjithë mirënjohës për punën e bërë.
Prof. Dr. Afërdita Onuzi
Studime për himnet kombëtare bëhen në çdo vend të botës. Një studiues italian para tre vitesh më thotë se si është e mundur që muzika e himnit kombëtar shqiptar është shkruar para tekstit? Unë u përpoqa t’i jap disa shpjegime, sepse në atë kohë isha i vendosur pranë Konsullatës Shqiptare në Itali. Sikur atë pyetje të ma drejtonin sot do i përgjigjesha: “lexoni monografinë e Valbona Karakaçit”.
Prof. dr. Kolec Topalli
Prof. dr. Shaban Sinani
Përmbush një mangësi të pashpjegueshme dhe të pajustifikueshme në kulturën tonë kombëtare.
Prof. Dr. Ardian Marashi
Për herë të parë himni i flamurit ka historinë e krijimit të tij, punë kjo e bërë me gjithë vëmendjen e duhur. Ky studim do plotësojë një mangësi dhe autores do i jemi të gjithë mirënjohës për punën e bërë.
Prof. Dr. Afërdita Onuzi
Studime për himnet kombëtare bëhen në çdo vend të botës. Një studiues italian para tre vitesh më thotë se si është e mundur që muzika e himnit kombëtar shqiptar është shkruar para tekstit? Unë u përpoqa t’i jap disa shpjegime, sepse në atë kohë isha i vendosur pranë Konsullatës Shqiptare në Itali. Sikur atë pyetje të ma drejtonin sot do i përgjigjesha: “lexoni monografinë e Valbona Karakaçit”.
Prof. dr. Kolec Topalli
- Titulli: Himni kombëtar i shqiptarëve
Autori: Valbona Karakaçi
ISBN: 978-99956-800-3-9
Faqe: 290
Fatmir Zanaj - Filozofia e së drejtës
Libri i ri “Filozofia e së Drejtës”, botimet “Naimi”, Tiranë 2012, që serviret nga autori Fatmir Zanaj si tekst universitar, në fakt, është i destinuar për një lexues më të gjerë. Problematika e trajtuar, stili i të shkruarit dhe mirëpritja e botimeve të mëparshme të autorit nuk mund të mos ngjallin kërshërinë dhe interesin e publikut.
Pas botimit, në fund të vitit 2009 të librit universitar “Sociologjia e së Drejtës”, i pari i këtij lloji në vendin tonë, dr. Fatmir Zanaj hyn në një fazë të re të kontributit të tij shkencor dhe akademik, duke u nisur nga analiza komplekse e fakteve, rrethanave dhe problematikave sociologjike të së drejtës, drejt arsyetimeve filozofike dhe bazave ideore të kësaj shkence.Mungesa e teksteve ose botimeve të tjera rreth këtyre temave në vendin tonë, është një rrethanë tjetër që e bën tekstin “Filozofia e së Drejtës” të domosdoshëm, por edhe mjaft të dobishëm për audiencën të cilës i drejtohet.
Në këtë libër autori kombinon analizën logjike të ideve, paradigmave e teorive mbi ligjin e drejtësinë, me parimin historik, duke e parë zhvillimin e filozofisë të së drejtës në trajektoren e saj nëpër mendjet dhe kontributet më të ndritura të të gjitha kohërave.Libri na ofron një pluralitet idesh, produktesh, vlerësimesh dhe interpretimesh rreth bazave filozofike të së drejtës.
Autori ka bërë kujdes të shmangë trajtimin eurocentrist të mendimit filozofik ligjor, duke u zhytur në krijimtarinë ligjore-mitike të qytetërimeve të lashta asiro-babilonase, perse, indiane, greke, romake, pa anashkaluar kontributin e etërve kryesorë të Kishës së Krishterë dhe të dijetarëve të Islamit në fushën e së Drejtës, të Montesquieu-së e Vico-së, të Hobbes-it e Locke-s, të Rousseau-së, të Benthamit dhe John Austinit, të Kantit e të Marksit, duke mbërritur deri në ditët tona me filozofët modernistë e postmodernistë, si H. L. A. Hart, Hans Kelsen, Lon Fuller, John Finnis, Ronald Dworkin, John Rawls, Michel Foucault, Richard Rorty, Jacques Derrida etj.
Arsyetimet e thelluara të këtyre të fundit rreth problematikave filozofiko-juridike të kohës sonë, duke qenë një pasuri ideore, intelektuale dhe instrumentale për shoqërinë e sotme, i japin një meritë edhe autorit, për nga korrektësia e paraqitjes dhe inkorporimi në kontekstin teorik i raporteve të ndërlikuara midis këtyre dy degëve të mendimit intelektual dhe shkencor bashkëkohor.
Autori ka bërë përpjekje të dëshmojë kontributin e dhënë në fushën e mendimit filozofik ligjor prej filozofëve e juristëve të famshëm të të gjitha kohërave, duke iu shmangur rivalitetit të nisur që në periudhën e Ciceronit e të Romës së lashtë, i shfaqur herë pas here ne raportet midis tyre, nisur nga paragjykimi se ligji dhe drejtësia janë çështje monopol të juristëve profesionistë.
Autori shpjegon qartë dhe të mbështetur në argumente problemin themelor të filozofisë të së drejtës, debatin shumëshekullor midis të drejtës natyrore dhe të drejtës pozitive, duke sqaruar me kompetencë dhe rrjedhojat që ka sjellë e sjell debati rreth tij në fusha të ndryshme të zbatimit të ligjit, në fushën e moralit dhe të politikës, në ato të zhvillimeve konstitucionale e demokratike.
Stili i zhdërvjelltë, gjuha e pasur dhe e pastër, rigoroziteti i parashtrimit logjik, e bën librin të këndshëm për t’u lexuar dhe të thjeshtë për t’u kuptuar.Literatura mjaft e pasur, e cila u referohet autorëve më të njohur e më të cituar të filozofisë botërore të së drejtës, shkollave më përfaqësuese të Amerikës së Veriut dhe të Europës Perëndimore, është një aset i padiskutueshëm i librit.
Respektimi rigoroz i kriterit akademik, paraqitja e mendimit shkencor të autorëve të shquar duke iu referuar studimit dhe analizës së drejtpërdrejtë të veprave të tyre kryesore, e bën këtë tekst jo vetëm cilësor e profesional, por edhe një burim për eksplorime, arsyetime dhe kontribute të mëtejshme në këtë fushë.
Studentëve të fakulteteve të drejtësisë të universiteteve shqiptare, juristëve e punonjësve të sektorëve të zbatimit të ligjit, intelektualëve të interesuar për problemet shoqërore, ligjore e filozofike do t’u rekomandoja ta lexonin këtë libër, i cili do t’i pajisë e pasurojë ata me koncepte, ide, paradigma dhe me arsyetime teorike për të kuptuar zhvillimet shoqërore aktuale në Shqipëri dhe rreth apo larg saj, dhe do t’i ndihmojë të bëhen më aktivë e produktivë në kontributet për evropianizimin e shoqërisë shqiptare.
Pas botimit, në fund të vitit 2009 të librit universitar “Sociologjia e së Drejtës”, i pari i këtij lloji në vendin tonë, dr. Fatmir Zanaj hyn në një fazë të re të kontributit të tij shkencor dhe akademik, duke u nisur nga analiza komplekse e fakteve, rrethanave dhe problematikave sociologjike të së drejtës, drejt arsyetimeve filozofike dhe bazave ideore të kësaj shkence.Mungesa e teksteve ose botimeve të tjera rreth këtyre temave në vendin tonë, është një rrethanë tjetër që e bën tekstin “Filozofia e së Drejtës” të domosdoshëm, por edhe mjaft të dobishëm për audiencën të cilës i drejtohet.
Në këtë libër autori kombinon analizën logjike të ideve, paradigmave e teorive mbi ligjin e drejtësinë, me parimin historik, duke e parë zhvillimin e filozofisë të së drejtës në trajektoren e saj nëpër mendjet dhe kontributet më të ndritura të të gjitha kohërave.Libri na ofron një pluralitet idesh, produktesh, vlerësimesh dhe interpretimesh rreth bazave filozofike të së drejtës.
Autori ka bërë kujdes të shmangë trajtimin eurocentrist të mendimit filozofik ligjor, duke u zhytur në krijimtarinë ligjore-mitike të qytetërimeve të lashta asiro-babilonase, perse, indiane, greke, romake, pa anashkaluar kontributin e etërve kryesorë të Kishës së Krishterë dhe të dijetarëve të Islamit në fushën e së Drejtës, të Montesquieu-së e Vico-së, të Hobbes-it e Locke-s, të Rousseau-së, të Benthamit dhe John Austinit, të Kantit e të Marksit, duke mbërritur deri në ditët tona me filozofët modernistë e postmodernistë, si H. L. A. Hart, Hans Kelsen, Lon Fuller, John Finnis, Ronald Dworkin, John Rawls, Michel Foucault, Richard Rorty, Jacques Derrida etj.
Arsyetimet e thelluara të këtyre të fundit rreth problematikave filozofiko-juridike të kohës sonë, duke qenë një pasuri ideore, intelektuale dhe instrumentale për shoqërinë e sotme, i japin një meritë edhe autorit, për nga korrektësia e paraqitjes dhe inkorporimi në kontekstin teorik i raporteve të ndërlikuara midis këtyre dy degëve të mendimit intelektual dhe shkencor bashkëkohor.
Autori ka bërë përpjekje të dëshmojë kontributin e dhënë në fushën e mendimit filozofik ligjor prej filozofëve e juristëve të famshëm të të gjitha kohërave, duke iu shmangur rivalitetit të nisur që në periudhën e Ciceronit e të Romës së lashtë, i shfaqur herë pas here ne raportet midis tyre, nisur nga paragjykimi se ligji dhe drejtësia janë çështje monopol të juristëve profesionistë.
Autori shpjegon qartë dhe të mbështetur në argumente problemin themelor të filozofisë të së drejtës, debatin shumëshekullor midis të drejtës natyrore dhe të drejtës pozitive, duke sqaruar me kompetencë dhe rrjedhojat që ka sjellë e sjell debati rreth tij në fusha të ndryshme të zbatimit të ligjit, në fushën e moralit dhe të politikës, në ato të zhvillimeve konstitucionale e demokratike.
Stili i zhdërvjelltë, gjuha e pasur dhe e pastër, rigoroziteti i parashtrimit logjik, e bën librin të këndshëm për t’u lexuar dhe të thjeshtë për t’u kuptuar.Literatura mjaft e pasur, e cila u referohet autorëve më të njohur e më të cituar të filozofisë botërore të së drejtës, shkollave më përfaqësuese të Amerikës së Veriut dhe të Europës Perëndimore, është një aset i padiskutueshëm i librit.
Respektimi rigoroz i kriterit akademik, paraqitja e mendimit shkencor të autorëve të shquar duke iu referuar studimit dhe analizës së drejtpërdrejtë të veprave të tyre kryesore, e bën këtë tekst jo vetëm cilësor e profesional, por edhe një burim për eksplorime, arsyetime dhe kontribute të mëtejshme në këtë fushë.
Studentëve të fakulteteve të drejtësisë të universiteteve shqiptare, juristëve e punonjësve të sektorëve të zbatimit të ligjit, intelektualëve të interesuar për problemet shoqërore, ligjore e filozofike do t’u rekomandoja ta lexonin këtë libër, i cili do t’i pajisë e pasurojë ata me koncepte, ide, paradigma dhe me arsyetime teorike për të kuptuar zhvillimet shoqërore aktuale në Shqipëri dhe rreth apo larg saj, dhe do t’i ndihmojë të bëhen më aktivë e produktivë në kontributet për evropianizimin e shoqërisë shqiptare.
- Titulli: Filozofia e së drejtës
Autori: Fatmir Zanaj
ISBN: 978-9928-109-20-0
Faqe: 416
Shaban Sinani - Camaj i paskajuar
Studiuesi Shaban Sinani, me qasjet e tij origjinale duket sikur sfidon kritikën letrare, një pjesë të studimeve që janë shkruar deri tani mbi M. Camajn, duke vënë në dyshim një varg përcaktimesh që i janë bërë krijimtarisë së këtij autori.
Duke njohur pothuajse në mënyrë shteruese çfarë është shkruar deri në ditët tona për M. Camajn, por edhe më gjerë në problematikat teorike (bibliografia shumë e gjerë e dëshmon këtë fakt) ai ka marrë përsipër ballafaqimin me rezultatet e deritanishme, tezat e studiuesve të tjerë mbi Camajn.Studimi “Camaj i paskajuar – rreth tipologjisë së llojeve në veprën e Martin Camajt” të Shaban Sinanit tërheq vëmendjen për disa teza, sa të reja, aq edhe polemizuese me kritikën e zhvilluar deri tani mbi këtë shkrimtar.
Vetë titulli “Camaj i paskajuar” hedh poshtë gjithë përpjekjet për ta kanonizuar Camajn si pasues të Mjedës, folklorizant, të ndikuar nga Montale apo Ungareti, surrealist, neorealist, hermetik, etj… Sipas Sh. Sinanit “Camaj pothuajse të gjitha këto ‘skaje’ i ka refuzuar…sepse Camaj gjithë jetën kërkoi amzën, matricën, çfarë nuk ishte bërë më parë, jo si një anti-model; sepse Camaj nuk shkroi kundër askujt, por si shprehje e mitit dhe origjinalitetit – forma e jashtme e një miti më të rëndësishëm të brendshëm, mitit të vetvetes”.
Pikërisht kjo është sfida që studiuesi u bën gjithë atyre që i janë qasur krijimtarisë së Camajt për të përcaktuar, me domosdo, burimin e ndikimit te Camaj. Sipas studiuesit, Camaj i largohet së gatshmes, asaj që kanë bërë paraardhësit, duke synuar të papërsëritshmen, por pa ndërprerë udhën e të parëve. Në traditë dhe në ikje prej saj, jo për ta mohuar, por për liri vetjake krijuese!
Duke sjellë një qasje tjetër studiuesi vë në dukje, si pak kush tjetër, se Martin Camaj ishte i madh jo sepse i përket kësaj apo asaj poetike paraardhëse apo bashkëkohore, por sepse është krejtësisht i mëvetësishëm, i papërsëritshëm, se ka një origjinalitet të mahnitshëm në poetikën e krijimtarisë së tij dhe kjo e bën “të vështirë” për t’u lexuar dhe, aq më tepër, për t’u interpretuar.
Është pothuajse “tronditës” pohimi se Camaj, me gjithë veprën e tij, prishi kufijtë shumëshekullorë të letërsisë, që nga poetikat antike e deri tek ato moderne, të shkollave krijuese të letërsisë shqiptare, se atij “mund t’i qëndronte cilësimi i shkallmuesit të pabujshëm të kanoneve në përgjithësi”. Prandaj, sipas Sh. Sinanit, Camajt i shkon vetëm një përcaktim: i paskajueshëm, që nuk mund ta futësh në asnjë kanon letrar.
Diskutimi në plan teorik e çon studiuesin në disa vëzhgime që lidhen me përcaktimin e Camajt, në mjaft shkrime të periudhës pas viteve ‘90, si shkrimtar disident, emigrant politik, gega i fundmë, antikomunist, verior… Kundërshtimin e një përcaktimi të tillë studiuesi e bën jo vetëm duke iu referuar pohimeve të vetë shkrimtarit në letrën drejtuar studiuesit arbëresh F. Altimari: “Unë nuk shkruej kundër dikujt!”, por në radhë të parë duke depërtuar në sistemin poetik të krijimtarisë së Camajt, në hapësirën universale, të veçantë, që ka të bëjë me botën, me qenien e njeriut, të vetë poetit, ndëshkimin për të shëmtuarën e jetës njerëzore etj., që janë dhimbja dhe meditimi i çdo poeti të madh, në çdo vend e kohë.
Në këtë kuptim studiuesi propozon një paradigmë leximi e komunikimi që i përket thelbit të artit të letërsisë: leximin estetikisht të vetëmjaftueshëm, “të çliruar prej qëllimeve të vjetra dhe të reja që kanë shtuar me shumicë studiues dashamirës gjatë dy dekadave të fundit”.Duke hetuar mekanizmin krijues të Camajt, Sh. Sinani “trullos” lexuesin kur guxon të pohojë se “Dranja” është vepër shkrimtari dhe shkencëtari, është letërsi dhe studim, është art dhe besim, është filozofi për jetën dhe argëtim estetik.
Gjithashtu, duket se për të ashtuquajturën “errësi” të poezisë së Camajt “fajësohet” lexuesi i zakonshëm për mosnjohjen e kuptimeve të hershme të shumë fjalëve. Duket sikur boshti i këtij studimi është pohimi-çudi: ç’është ky shkrimtar që thyen gjithë rregullat gjinore, të drejtimeve letrare, që ndërton një marrëdhënie kaq personale me artin letrar, dhe që, megjithatë, mbetet një shkrimtar i madh, i papërsëritshëm, i papërcaktueshëm në norma apo parime estetike?
A mos vallë Camaj deshi të sfidonte vetë letërsinë, në parimet dhe ligjshmëritë e brendshme të zhvillimit të saj, duke e nisur këtë shpërfillje (tërthorazi) që nga konceptet teorike të Platonit e Aristotelit e deri te praktikat poetike të poetëve e prozatorëve të njohur, të bashkëkohësisë?
Duke njohur pothuajse në mënyrë shteruese çfarë është shkruar deri në ditët tona për M. Camajn, por edhe më gjerë në problematikat teorike (bibliografia shumë e gjerë e dëshmon këtë fakt) ai ka marrë përsipër ballafaqimin me rezultatet e deritanishme, tezat e studiuesve të tjerë mbi Camajn.Studimi “Camaj i paskajuar – rreth tipologjisë së llojeve në veprën e Martin Camajt” të Shaban Sinanit tërheq vëmendjen për disa teza, sa të reja, aq edhe polemizuese me kritikën e zhvilluar deri tani mbi këtë shkrimtar.
Vetë titulli “Camaj i paskajuar” hedh poshtë gjithë përpjekjet për ta kanonizuar Camajn si pasues të Mjedës, folklorizant, të ndikuar nga Montale apo Ungareti, surrealist, neorealist, hermetik, etj… Sipas Sh. Sinanit “Camaj pothuajse të gjitha këto ‘skaje’ i ka refuzuar…sepse Camaj gjithë jetën kërkoi amzën, matricën, çfarë nuk ishte bërë më parë, jo si një anti-model; sepse Camaj nuk shkroi kundër askujt, por si shprehje e mitit dhe origjinalitetit – forma e jashtme e një miti më të rëndësishëm të brendshëm, mitit të vetvetes”.
Pikërisht kjo është sfida që studiuesi u bën gjithë atyre që i janë qasur krijimtarisë së Camajt për të përcaktuar, me domosdo, burimin e ndikimit te Camaj. Sipas studiuesit, Camaj i largohet së gatshmes, asaj që kanë bërë paraardhësit, duke synuar të papërsëritshmen, por pa ndërprerë udhën e të parëve. Në traditë dhe në ikje prej saj, jo për ta mohuar, por për liri vetjake krijuese!
Duke sjellë një qasje tjetër studiuesi vë në dukje, si pak kush tjetër, se Martin Camaj ishte i madh jo sepse i përket kësaj apo asaj poetike paraardhëse apo bashkëkohore, por sepse është krejtësisht i mëvetësishëm, i papërsëritshëm, se ka një origjinalitet të mahnitshëm në poetikën e krijimtarisë së tij dhe kjo e bën “të vështirë” për t’u lexuar dhe, aq më tepër, për t’u interpretuar.
Është pothuajse “tronditës” pohimi se Camaj, me gjithë veprën e tij, prishi kufijtë shumëshekullorë të letërsisë, që nga poetikat antike e deri tek ato moderne, të shkollave krijuese të letërsisë shqiptare, se atij “mund t’i qëndronte cilësimi i shkallmuesit të pabujshëm të kanoneve në përgjithësi”. Prandaj, sipas Sh. Sinanit, Camajt i shkon vetëm një përcaktim: i paskajueshëm, që nuk mund ta futësh në asnjë kanon letrar.
Diskutimi në plan teorik e çon studiuesin në disa vëzhgime që lidhen me përcaktimin e Camajt, në mjaft shkrime të periudhës pas viteve ‘90, si shkrimtar disident, emigrant politik, gega i fundmë, antikomunist, verior… Kundërshtimin e një përcaktimi të tillë studiuesi e bën jo vetëm duke iu referuar pohimeve të vetë shkrimtarit në letrën drejtuar studiuesit arbëresh F. Altimari: “Unë nuk shkruej kundër dikujt!”, por në radhë të parë duke depërtuar në sistemin poetik të krijimtarisë së Camajt, në hapësirën universale, të veçantë, që ka të bëjë me botën, me qenien e njeriut, të vetë poetit, ndëshkimin për të shëmtuarën e jetës njerëzore etj., që janë dhimbja dhe meditimi i çdo poeti të madh, në çdo vend e kohë.
Në këtë kuptim studiuesi propozon një paradigmë leximi e komunikimi që i përket thelbit të artit të letërsisë: leximin estetikisht të vetëmjaftueshëm, “të çliruar prej qëllimeve të vjetra dhe të reja që kanë shtuar me shumicë studiues dashamirës gjatë dy dekadave të fundit”.Duke hetuar mekanizmin krijues të Camajt, Sh. Sinani “trullos” lexuesin kur guxon të pohojë se “Dranja” është vepër shkrimtari dhe shkencëtari, është letërsi dhe studim, është art dhe besim, është filozofi për jetën dhe argëtim estetik.
Gjithashtu, duket se për të ashtuquajturën “errësi” të poezisë së Camajt “fajësohet” lexuesi i zakonshëm për mosnjohjen e kuptimeve të hershme të shumë fjalëve. Duket sikur boshti i këtij studimi është pohimi-çudi: ç’është ky shkrimtar që thyen gjithë rregullat gjinore, të drejtimeve letrare, që ndërton një marrëdhënie kaq personale me artin letrar, dhe që, megjithatë, mbetet një shkrimtar i madh, i papërsëritshëm, i papërcaktueshëm në norma apo parime estetike?
A mos vallë Camaj deshi të sfidonte vetë letërsinë, në parimet dhe ligjshmëritë e brendshme të zhvillimit të saj, duke e nisur këtë shpërfillje (tërthorazi) që nga konceptet teorike të Platonit e Aristotelit e deri te praktikat poetike të poetëve e prozatorëve të njohur, të bashkëkohësisë?
- Titulli: Camaj i paskajuar
Autori: Shaban Sinani
ISBN: 9978-9928-100-15-6
Faqe: 310
Kosta Papa Tomorri - Barbaritë greke në Shqipëri
Libri “Barbaritë greke në Shqipëri”, botimet “Naimi”, përmban kujtimet historike të një veprimtari fare pak të njohur në studimet shqiptare për periudhën prej shpalljes, deri në njohjen e Pavarësisë së shtetit shqiptar. Kosta Papa, i cili nënshkruan duke i shtuar emrit të tij disa emërtime vendesh historike dhe shenjuese: Përmeti, Tomorri, Leusa, ka qenë protagonist e dëshmitar i ngjarjeve traumatizuese të dy luftërave ballkanike, kryesisht në Shqipërinë e jugut. Në mënyrë të veçantë ai paralajmëron se do të ndalet në vitin e mbrapshtë 1913 dhe në disa mbrapshti të tjera që vijuan më 1914 e më vonë.
Ndonëse nuk ka shumë të dhëna, një gjë është ruajtur e përcjellë deri sot për autorin: Kosta Papa u dënua me vdekje nga qeveria greke e kohës pikërisht pse publikoi dëshmi rrëqethëse që do të turpëronin faqe botës çdo vend e popull që ndërmerr akte të tilla armiqësore ndaj fqinjit të tij historik, qoftë edhe në rrethana historike të mbrapshta.Libri i Kosta Papës është botuar për herë të parë në gjuhën shqipe në Massachusetts, SHBA, më 1917. Duhet të jetë botuar në një tirazh shumë të kufizuar, sepse tashmë ai thuajse nuk gjendet.
Një kopje e vetme që ruhet në Bibliotekën Kombëtare ka marrë vlerën e një dorëshkrimi. Kjo duhet të jetë arsyeja pse ky libër nuk është pjesë e bibliografive historiografike të studimeve shqiptare: thuajse nuk përmendet askund, sikur të mos ekzistonte. Pikërisht kjo është një nga arsyet pse ribotimi i tij, bashkë me rishtypjen fototipike të origjinalit, është i dobishëm jo vetëm për një lexues popullor, por edhe për studiuesit.
Në anën tjetër, në kontekstin bashkëkohor, kur po kërkohet në mënyrë zyrtare që fqinjët ballkanas të ekzorcojnë urrejtjen historike dhe të dëbojnë demonët e historisë, ky libër merr rëndësi sepse është shkruar para se shteti shqiptar të kishte krijuar institucione të vetat, para se të kishte përfunduar Lufta e Parë Botërore, para se të ishin rikonfirmuar kufijtë e Shqipërisë shtetërore të sotme, para se të kishte lindur shkenca e historisë shqiptare.
Pikërisht koha kur është shkruar i jep atij më shumë besueshmëri dhe mbrojtje prej deformimeve të mundshme që kanë ndodhur në përshkrimet e mëvonshme të kësaj historie, sidomos në gjysmën e dytë të shekullit të kaluar. Libri i Kosta Papës është i besueshëm edhe për një arsye tjetër: ai ka pasur mundësi t’i shohë ngjarjet nga të dyja anët e konfliktit, prej Osumit deri në vijën bregdetare, midis bashkatdhetarëve të vet, por edhe në anën e andartëve grekë, që kishin hyrë në Shqipërinë e jugut menjëherë pas Protokollit të Korfuzit, ku, pavarësisht lëshimeve që iu bënë pretendimeve fqinje, Shqipërisë iu rinjoh kufiri i 1912-ës.
Autori i librit nuk është një shkrues çfarëdo. Ai gjendet jo rastësisht në ngjarje nyja të periudhës 1912-1917, prej shpalljes së Pavarësisë deri në vitet e kundërveprimit shqiptar për të mbrojtur atë Shqipëri të vogël që kishin lejuar Fuqitë e Mëdha. Libri “Barbaritë greke në Shqipëri” është një libër tronditës. Dëshmitë e tij provojnë se dy luftërat ballkanike, megjithëse në pamje të parë të nisura për të dëbuar ish-perandorinë osmane përtej Dardaneleve, në thelb çuan në fitore të përkohshme sa dhe të përgjakshme të fqinjëve ballkanas të shqiptarëve, ndërsa shqiptarët vetë dhe territoret e tyre qenë thjesht ekuilibrues të interesave të të tjerëve.
Me të drejtë ato nuk janë quajtur luftëra antiosmane, sepse më së shumti qenë konflikte të shpërthyera në kushtet e humbjes së autoritetit të Portës në Ballkan dhe të rikthimit të ideve e projekteve ekspansioniste të fillimeve të romantizmave nacionalë në Ballkan. Eshtë për t’u vënë re se në dy luftërat botërore të shekullit të 20-të ushtritë greke kanë hyrë në thellësi të territoreve shqiptare dhe në historinë e shtetit shqiptar nuk njihet ndonjë nismë që hyrja e këtyre ushtrive të konsiderohet si shkelje e integritetit, për më tepër që prej tyre të merret shkas për të hartuar e vendosur gjendje lufte me fqinjin jugor.
E njëjta gjë ka ndodhur dhe me ushtritë serbe në veri. Në të kundërtën, edhe pse Shqipëria ishte e pushtuar, edhe pse ish-mbreti i shfronëzuar A. Zogu në mërgim formalisht i kishte shpallur luftë Italisë së Musolinit, për shkak të përdorimit të territorit shqiptar si prapavijë të sulmit fashist, Shqipëria jetoi në kushtet e gjendjes së luftës me Greqinë deri në shekullin e 21-të. Brezave të rinj, që po rriten me antimitin e kufirit, ky libër mund t’u duket tendencioz, ilustrim pikëpamjesh historike të frymëzuara prej nacionalizmit.
Sepse vërtet dëshmitë që përshkruan autori nuk janë figurativisht barbari; sepse edhe vetë fjala “barbari” në këtë dritë nuk ka kuptimin që kishte në greqishten antike, si dallim me tjetrin, që nuk fliste gjuhën e akejve; por kuptimin me të cilin përdoret në kohët moderne, si dhunë e tmerr mbi popullsinë civile. Në të vërtetë, barbaritë nxiten prej caktimit të kufijve.
Kur Greqia monarkiste e fillimit të shekullit të 20-të e kuptoi se, sido-kudo, Europa do ta njihte një Shqipëri të pavarur; se një kufi i ri do të shtohej në rajon; se ëndrra e vjetër për ta zgjeruar Greqinë deri në kufijtë mesjetarë të Bizantit dhe për të krijuar një shtet të gjithë ortodoksëve, pavarësisht kombësisë së tyre, po dështonte, një stihi krimesh mbi fshatrat dhe qytetet shqiptare shpërtheu. Kjo qe një nga provat më të mëdha dhe më të vështira të identitetit shqiptar.
Përpjekjet për të imponuar bindjen se çdo ortodoks është grek tek shqiptarët nuk u pranuan dhe kjo, siç shkruan Kosta Papa, tek grekët u përftua si një humbje historike. Pikërisht vetëdija e humbjes çoi tek thirrja “Të vdesim për Greqinë”, që frymëzoi masakrat e përshkruara nga autori, jo vetëm ndaj heterogjenëve fetarë, por dhe ndaj shqiptarëve të krishterë, që besimin nuk e vinin mbi kombësinë. Prej këtij libri, që ribotohet i rijetësuar, ashtu si ishte në vullnetin e autorit, mund të kuptohet se sa shumë ka punuar shekulli i 20-të për shqiptarët, sa e rëndësishme ka qenë të krijohej kjo Shqipëri shtetërore që është për të mbajtur gjallë ndjenjat dhe mendimet shqiptare në hapësirën historike të vetën rreth e qark, sa ka reflektuar mendimi politik e gjeopolitik rreth faktorit shqiptar. Pas një shekulli, shqiptarët, me gjithë problemet që mund të kenë për statusin e tyre, qoftë në Maqedoni, qoftë në Mal të Zi, në Serbinë jugore, madje dhe në Çamëri, nuk kanë më dënimin e një populli fatpambrojtur. Dhe kjo është arritja më e rëndësishme shqiptare e një shekulli.
Libri është konceptuar të ribotohet edhe në versionin e redaktuar gjuhësisht, pra, për komoditet të lexuesit të sotëm, por edhe në versionin origjinal përmes formatit fototipi, pra, i skanuar, riprodhim i origjinalit përmes fotografimit elektronik. Lexuesi i gjerë, por veçanërisht studiuesit, filologët, kanë mundësi të krahasojnë të dy “librat” jo thjesht për të parë besnikërinë ndaj origjinalit, por edhe si një pasqyrë të zhvillimit të gjuhës, fjalës dhe shkrimit të shqipes.
Në vend të përmbylljes së librit, botuesi ka përfshirë një shkrim të Gani Vilës, lidhur me masakrën greke ndaj Panaritit (Korçë), duke plotësuar kështu “gjeografinë” e krimit.
Ndonëse nuk ka shumë të dhëna, një gjë është ruajtur e përcjellë deri sot për autorin: Kosta Papa u dënua me vdekje nga qeveria greke e kohës pikërisht pse publikoi dëshmi rrëqethëse që do të turpëronin faqe botës çdo vend e popull që ndërmerr akte të tilla armiqësore ndaj fqinjit të tij historik, qoftë edhe në rrethana historike të mbrapshta.Libri i Kosta Papës është botuar për herë të parë në gjuhën shqipe në Massachusetts, SHBA, më 1917. Duhet të jetë botuar në një tirazh shumë të kufizuar, sepse tashmë ai thuajse nuk gjendet.
Një kopje e vetme që ruhet në Bibliotekën Kombëtare ka marrë vlerën e një dorëshkrimi. Kjo duhet të jetë arsyeja pse ky libër nuk është pjesë e bibliografive historiografike të studimeve shqiptare: thuajse nuk përmendet askund, sikur të mos ekzistonte. Pikërisht kjo është një nga arsyet pse ribotimi i tij, bashkë me rishtypjen fototipike të origjinalit, është i dobishëm jo vetëm për një lexues popullor, por edhe për studiuesit.
Në anën tjetër, në kontekstin bashkëkohor, kur po kërkohet në mënyrë zyrtare që fqinjët ballkanas të ekzorcojnë urrejtjen historike dhe të dëbojnë demonët e historisë, ky libër merr rëndësi sepse është shkruar para se shteti shqiptar të kishte krijuar institucione të vetat, para se të kishte përfunduar Lufta e Parë Botërore, para se të ishin rikonfirmuar kufijtë e Shqipërisë shtetërore të sotme, para se të kishte lindur shkenca e historisë shqiptare.
Pikërisht koha kur është shkruar i jep atij më shumë besueshmëri dhe mbrojtje prej deformimeve të mundshme që kanë ndodhur në përshkrimet e mëvonshme të kësaj historie, sidomos në gjysmën e dytë të shekullit të kaluar. Libri i Kosta Papës është i besueshëm edhe për një arsye tjetër: ai ka pasur mundësi t’i shohë ngjarjet nga të dyja anët e konfliktit, prej Osumit deri në vijën bregdetare, midis bashkatdhetarëve të vet, por edhe në anën e andartëve grekë, që kishin hyrë në Shqipërinë e jugut menjëherë pas Protokollit të Korfuzit, ku, pavarësisht lëshimeve që iu bënë pretendimeve fqinje, Shqipërisë iu rinjoh kufiri i 1912-ës.
Autori i librit nuk është një shkrues çfarëdo. Ai gjendet jo rastësisht në ngjarje nyja të periudhës 1912-1917, prej shpalljes së Pavarësisë deri në vitet e kundërveprimit shqiptar për të mbrojtur atë Shqipëri të vogël që kishin lejuar Fuqitë e Mëdha. Libri “Barbaritë greke në Shqipëri” është një libër tronditës. Dëshmitë e tij provojnë se dy luftërat ballkanike, megjithëse në pamje të parë të nisura për të dëbuar ish-perandorinë osmane përtej Dardaneleve, në thelb çuan në fitore të përkohshme sa dhe të përgjakshme të fqinjëve ballkanas të shqiptarëve, ndërsa shqiptarët vetë dhe territoret e tyre qenë thjesht ekuilibrues të interesave të të tjerëve.
Me të drejtë ato nuk janë quajtur luftëra antiosmane, sepse më së shumti qenë konflikte të shpërthyera në kushtet e humbjes së autoritetit të Portës në Ballkan dhe të rikthimit të ideve e projekteve ekspansioniste të fillimeve të romantizmave nacionalë në Ballkan. Eshtë për t’u vënë re se në dy luftërat botërore të shekullit të 20-të ushtritë greke kanë hyrë në thellësi të territoreve shqiptare dhe në historinë e shtetit shqiptar nuk njihet ndonjë nismë që hyrja e këtyre ushtrive të konsiderohet si shkelje e integritetit, për më tepër që prej tyre të merret shkas për të hartuar e vendosur gjendje lufte me fqinjin jugor.
E njëjta gjë ka ndodhur dhe me ushtritë serbe në veri. Në të kundërtën, edhe pse Shqipëria ishte e pushtuar, edhe pse ish-mbreti i shfronëzuar A. Zogu në mërgim formalisht i kishte shpallur luftë Italisë së Musolinit, për shkak të përdorimit të territorit shqiptar si prapavijë të sulmit fashist, Shqipëria jetoi në kushtet e gjendjes së luftës me Greqinë deri në shekullin e 21-të. Brezave të rinj, që po rriten me antimitin e kufirit, ky libër mund t’u duket tendencioz, ilustrim pikëpamjesh historike të frymëzuara prej nacionalizmit.
Sepse vërtet dëshmitë që përshkruan autori nuk janë figurativisht barbari; sepse edhe vetë fjala “barbari” në këtë dritë nuk ka kuptimin që kishte në greqishten antike, si dallim me tjetrin, që nuk fliste gjuhën e akejve; por kuptimin me të cilin përdoret në kohët moderne, si dhunë e tmerr mbi popullsinë civile. Në të vërtetë, barbaritë nxiten prej caktimit të kufijve.
Kur Greqia monarkiste e fillimit të shekullit të 20-të e kuptoi se, sido-kudo, Europa do ta njihte një Shqipëri të pavarur; se një kufi i ri do të shtohej në rajon; se ëndrra e vjetër për ta zgjeruar Greqinë deri në kufijtë mesjetarë të Bizantit dhe për të krijuar një shtet të gjithë ortodoksëve, pavarësisht kombësisë së tyre, po dështonte, një stihi krimesh mbi fshatrat dhe qytetet shqiptare shpërtheu. Kjo qe një nga provat më të mëdha dhe më të vështira të identitetit shqiptar.
Përpjekjet për të imponuar bindjen se çdo ortodoks është grek tek shqiptarët nuk u pranuan dhe kjo, siç shkruan Kosta Papa, tek grekët u përftua si një humbje historike. Pikërisht vetëdija e humbjes çoi tek thirrja “Të vdesim për Greqinë”, që frymëzoi masakrat e përshkruara nga autori, jo vetëm ndaj heterogjenëve fetarë, por dhe ndaj shqiptarëve të krishterë, që besimin nuk e vinin mbi kombësinë. Prej këtij libri, që ribotohet i rijetësuar, ashtu si ishte në vullnetin e autorit, mund të kuptohet se sa shumë ka punuar shekulli i 20-të për shqiptarët, sa e rëndësishme ka qenë të krijohej kjo Shqipëri shtetërore që është për të mbajtur gjallë ndjenjat dhe mendimet shqiptare në hapësirën historike të vetën rreth e qark, sa ka reflektuar mendimi politik e gjeopolitik rreth faktorit shqiptar. Pas një shekulli, shqiptarët, me gjithë problemet që mund të kenë për statusin e tyre, qoftë në Maqedoni, qoftë në Mal të Zi, në Serbinë jugore, madje dhe në Çamëri, nuk kanë më dënimin e një populli fatpambrojtur. Dhe kjo është arritja më e rëndësishme shqiptare e një shekulli.
Libri është konceptuar të ribotohet edhe në versionin e redaktuar gjuhësisht, pra, për komoditet të lexuesit të sotëm, por edhe në versionin origjinal përmes formatit fototipi, pra, i skanuar, riprodhim i origjinalit përmes fotografimit elektronik. Lexuesi i gjerë, por veçanërisht studiuesit, filologët, kanë mundësi të krahasojnë të dy “librat” jo thjesht për të parë besnikërinë ndaj origjinalit, por edhe si një pasqyrë të zhvillimit të gjuhës, fjalës dhe shkrimit të shqipes.
Në vend të përmbylljes së librit, botuesi ka përfshirë një shkrim të Gani Vilës, lidhur me masakrën greke ndaj Panaritit (Korçë), duke plotësuar kështu “gjeografinë” e krimit.
- Titulli: Barbaritë greke në Shqipëri
Autori: Kosta Papa Tomorri
ISBN: 978-9928-109-38-5
Faqe: 168
Irakli Koçollari - Arvanitët
Arvanitët, ose arbrit e Mesjetës të larguar nga toka amë nëpër mugëtirat historike drejt jugut ballkanik dhe të vendosur pothuaj nëpër tërë hapësirat e Greqisë, janë padyshim një pjesë e patjetërsueshme e historisë së kombit shqiptar. Ata kurrsesi nuk mund të mënjanohen. Pa jetëshkrimin e tyre e tyre, historia e kombit shqiptar do të ishte e cunguar.
Kjo farë krenare, e cila, sipas burimeve greke, përllogaritet të jetë rreth 3 milion në Greqinë e sotme, vazhdon të mbijetojë dhe të bëjë historinë si një pjesë vitale e atij vendi, mes stuhive të asimilimit dhe ruajtjes së identitetit. Për historinë, rrugën, kontributet dhe identitetin e arvanitasve, sot ka më shumë anë të errëta, të panjohura, të pandriçuara sa me të drejtë çdokush mund të shtrojnë pyetjet: Si u gjend tërë kjo masë e madhe e popullsisë arbërore në këto vise?
Kur shkoi, ku u vendos dhe ku gjendet ajo aktualisht? Në ç’kushte dhe për ç’arsye ndodhi ky emigrim? Si u pritën ata nga vendasit? Ç’ngjau me ta në rrjedhat e shekujve? Kështu e hap veprën e tij të re, “Arvanitët”, autori i saj dr. Irakli Koçollari. Sepse, ndoshta, e di më mirë se kushdo mungesën e literaturës për këtë argument ende të mjegullt për historiografinë tonë. Sa njohuri ka opinioni shqiptar apo edhe të huajt të interesuar për çështjen shqiptare, përshi edhe arvanitët?
Për shqiptarin e zakonshëm, njohuritë për arbërorët e Greqisë, apo arvanitët, siç thirren tani, janë të mangëta apo jo serioze. Të pakët janë ata që kanë idenë për përmasat e shtrirjes gjeografike dhe numerike të arvanitëve në periudhën paraosmane gjatë së cilës rreth mijëra arbër u zhvendosën drejt jugut, duke konsoliduar praninë masive, në brigjet e Egjeut, në Greqinë e sotme. Sa dinë për figura të tilla të kohës, të origjinës arbërore si Leon Sguro, Dhimitër Rendi, Pjetër Bua, Teodor Buhali, Manuel Bakali, Doskja, Krokondil Klada, Dhimitër Bakali, Teodor Bua, Primo Koka e të tjerë?
Sa dinë për “stratiotët” arvanitë të shpërndarë anekënd fushave të betejave të Evropës, për gjeneralët e tyre të famshëm si Merkur Bua etj., që u ngjitën në shkallët më të larta të hierarkisë ushtarake evropiane në shekujt XV-XVI, kur ende mund të identifikoheshin si arbërorë apo arvanitë? Sa realisht dinë për përbërjen etnike të viseve ku, si rezultat i një lufte çlirimtare, në fakt shumëkombëshe, në Ballkan, në shek. XIX, u krijua shteti i parë i pavarur, shteti grek, si edhe për rolin e arvanitëve në arritjen e pavarësisë e të konsolidimit të tij etj?
Monografia “Arvanitët” e Irakli Koçollarit, botim i shtëpisë botuese “Naimi”, Tiranë 2012, synon të japë një informacion të plotë, gati shterues për botën arvanite, duke trajtuar aspektet kryesore të historisë dhe personaliteteve të shquar të saj nga shekulli 13 e këndej.
Kjo farë krenare, e cila, sipas burimeve greke, përllogaritet të jetë rreth 3 milion në Greqinë e sotme, vazhdon të mbijetojë dhe të bëjë historinë si një pjesë vitale e atij vendi, mes stuhive të asimilimit dhe ruajtjes së identitetit. Për historinë, rrugën, kontributet dhe identitetin e arvanitasve, sot ka më shumë anë të errëta, të panjohura, të pandriçuara sa me të drejtë çdokush mund të shtrojnë pyetjet: Si u gjend tërë kjo masë e madhe e popullsisë arbërore në këto vise?
Kur shkoi, ku u vendos dhe ku gjendet ajo aktualisht? Në ç’kushte dhe për ç’arsye ndodhi ky emigrim? Si u pritën ata nga vendasit? Ç’ngjau me ta në rrjedhat e shekujve? Kështu e hap veprën e tij të re, “Arvanitët”, autori i saj dr. Irakli Koçollari. Sepse, ndoshta, e di më mirë se kushdo mungesën e literaturës për këtë argument ende të mjegullt për historiografinë tonë. Sa njohuri ka opinioni shqiptar apo edhe të huajt të interesuar për çështjen shqiptare, përshi edhe arvanitët?
Për shqiptarin e zakonshëm, njohuritë për arbërorët e Greqisë, apo arvanitët, siç thirren tani, janë të mangëta apo jo serioze. Të pakët janë ata që kanë idenë për përmasat e shtrirjes gjeografike dhe numerike të arvanitëve në periudhën paraosmane gjatë së cilës rreth mijëra arbër u zhvendosën drejt jugut, duke konsoliduar praninë masive, në brigjet e Egjeut, në Greqinë e sotme. Sa dinë për figura të tilla të kohës, të origjinës arbërore si Leon Sguro, Dhimitër Rendi, Pjetër Bua, Teodor Buhali, Manuel Bakali, Doskja, Krokondil Klada, Dhimitër Bakali, Teodor Bua, Primo Koka e të tjerë?
Sa dinë për “stratiotët” arvanitë të shpërndarë anekënd fushave të betejave të Evropës, për gjeneralët e tyre të famshëm si Merkur Bua etj., që u ngjitën në shkallët më të larta të hierarkisë ushtarake evropiane në shekujt XV-XVI, kur ende mund të identifikoheshin si arbërorë apo arvanitë? Sa realisht dinë për përbërjen etnike të viseve ku, si rezultat i një lufte çlirimtare, në fakt shumëkombëshe, në Ballkan, në shek. XIX, u krijua shteti i parë i pavarur, shteti grek, si edhe për rolin e arvanitëve në arritjen e pavarësisë e të konsolidimit të tij etj?
Monografia “Arvanitët” e Irakli Koçollarit, botim i shtëpisë botuese “Naimi”, Tiranë 2012, synon të japë një informacion të plotë, gati shterues për botën arvanite, duke trajtuar aspektet kryesore të historisë dhe personaliteteve të shquar të saj nga shekulli 13 e këndej.
- Titulli: ARVANITËT
Autori: Irakli Koçollari
ISBN: 978-9928-109-25-5
Faqe: 324
Naim Zoto - Antologji për gjuhën shqipe
Pikërisht pse miti i gjuhës shqipe është miti më jetëgjatë në historinë e shkrimeve shqip; pikërisht pse përmes gjuhës dhe jo një totemi ndërperandorak jemi identifikuar; pikërisht pse gjuha shqipe ka konfirmuar të përbashkëtën dhe jo dallimin, në antologjinë që ka përgatitur Naim Zoto, ka mundur të bashkojë në një antologji për shqipen nga shkrimtarët shqiptarë autorët më të vjetër të epokës humaniste shqiptare, Nezimin e Frakullës (“Divan, kush pat folurë shqip / ajan e bëri Nezimi”), rilindësit e degës europiane dhe të asaj orientale, themeluesit e gjedhes kritike të mendimit shqiptar me ata të gjedhes etnocentriste, shkrimtarë të realizmit socialist dhe refuzues të rreptë të metodës së tyre në Perëndim, këngë popullore arvanitase dhe poetë arbëreshë të “Rilindjes së tretë” (duke qenë të prirur për ta pranuar mendimin e dijetarëve arbëreshë se ekziston një “Rilindje para Rilindjes” pikërisht në shekullin e 18-të, rilindja iluministe që përgatitën kolegjet, shkollat, shekulli i akademive dhe universiteteve). Në këtë antologji qendrojnë pranë e pranë pa ndonjë ankim ndaj njëri-tjetrit Buzuku e Bogdani, Budi e Bardhi, Nezimi e G. Schirò-i, Naimi e Lasgushi, Çajupi e Mitrushi, Ali Asllani e Filip Shiroka, Mjedja e Fishta, Koliqi e Camaj, Kadare e Agolli, Arapi e Gjetja, Qiriazi e Papleka, Hamiti e Podrimja, Lako e Leka.
Botimi i antologjive nuk është një traditë shumë e verifikuar në letërsinë shqipe. Më të suksesshme kanë qenë botimet e kategorisë “Studime e tekste”, duke qenë më të shfrytëzueshme për shkollat. Poradeci pati përgatitur qysh në vitin 1937 një “Antologji të kësikohshme të literaturës shqipe”. Musine Kokalari pati bërë gati një antologji të letërsisë shqipe në italisht. Nuk u botuan, jo sepse letërsia shqipe nuk e kishte kaluar tashmë vijën kritike “to collect or to select”, por sepse pritja e tyre ishte e diskutueshme.
Në rastin e antologjisë poetike për gjuhën shqipe pritja është më e sigurt. Jo vetëm sepse autori ka punuar me kërkesa të larta ndaj vetes, për të gjetur “pikën e nderit” në raportin midis vlefshmërisë dhe cilësisë, por dhe sepse me këtë antologji historishkrimi i letërsisë shqipe në fakt merr një mësim të rëndësishëm, ndonëse tërthorazi: botime të tilla, në prerjen tematologjike, do të mundësojnë ndryshimin e përfytyrimit për vetë traditën letrare, duke e promovuar atë me vlerat e saj të vërteta.
Shumë pikëpyetje që mund të ekzistojnë në mendjet e lexuesve, për mungesën e detit në letërsinë shqipe, për mungesën e erosit, të gruas, deri dhe të njeriut, do të merrnin një përgjigje bindëse, së pari, duke përzgjedhur çfarë është më cilësore në traditën e shkrimeve shqipe për këto fjalë-çelësa.Mund të thuhet se shqiptarët kanë mbijetuar ndër shekuj jo pse arritën të mbrojnë kështjellat, katedralet dhe qytetet mesjetare, sepse ato ranë në duart e një perandorie teokratike që sundoi edhe me anë të shqiptarëve për afro pesë shekuj, por përmes gjuhës së tyre. Shqipja që flasim (jo shqiponja që fluturon) është kryeshenja e identitetit kombëtar shqiptar.
Romantikët e quanin “gjuhë perëndie”. Miti i gjuhës shqipe është miti më jetëgjatë në historinë e letërsisë kombëtare. Vetë letërsia shqipe lindi si një mundim për t’u shprehur në gjuhën amtare.
Autori: Naim Zoto
Titulli: Antologji për gjuhën shqipe
Kolana: “Në 100-vjetorin e shtetit shqiptar”
Gjinia: Poezi
Shoqëruar me një studim të prof. dr. Shaban Sinani
ISBN: 978-9928-109-21-7
Nr. i faqeve: 192
Botimi i antologjive nuk është një traditë shumë e verifikuar në letërsinë shqipe. Më të suksesshme kanë qenë botimet e kategorisë “Studime e tekste”, duke qenë më të shfrytëzueshme për shkollat. Poradeci pati përgatitur qysh në vitin 1937 një “Antologji të kësikohshme të literaturës shqipe”. Musine Kokalari pati bërë gati një antologji të letërsisë shqipe në italisht. Nuk u botuan, jo sepse letërsia shqipe nuk e kishte kaluar tashmë vijën kritike “to collect or to select”, por sepse pritja e tyre ishte e diskutueshme.
Në rastin e antologjisë poetike për gjuhën shqipe pritja është më e sigurt. Jo vetëm sepse autori ka punuar me kërkesa të larta ndaj vetes, për të gjetur “pikën e nderit” në raportin midis vlefshmërisë dhe cilësisë, por dhe sepse me këtë antologji historishkrimi i letërsisë shqipe në fakt merr një mësim të rëndësishëm, ndonëse tërthorazi: botime të tilla, në prerjen tematologjike, do të mundësojnë ndryshimin e përfytyrimit për vetë traditën letrare, duke e promovuar atë me vlerat e saj të vërteta.
Shumë pikëpyetje që mund të ekzistojnë në mendjet e lexuesve, për mungesën e detit në letërsinë shqipe, për mungesën e erosit, të gruas, deri dhe të njeriut, do të merrnin një përgjigje bindëse, së pari, duke përzgjedhur çfarë është më cilësore në traditën e shkrimeve shqipe për këto fjalë-çelësa.Mund të thuhet se shqiptarët kanë mbijetuar ndër shekuj jo pse arritën të mbrojnë kështjellat, katedralet dhe qytetet mesjetare, sepse ato ranë në duart e një perandorie teokratike që sundoi edhe me anë të shqiptarëve për afro pesë shekuj, por përmes gjuhës së tyre. Shqipja që flasim (jo shqiponja që fluturon) është kryeshenja e identitetit kombëtar shqiptar.
Romantikët e quanin “gjuhë perëndie”. Miti i gjuhës shqipe është miti më jetëgjatë në historinë e letërsisë kombëtare. Vetë letërsia shqipe lindi si një mundim për t’u shprehur në gjuhën amtare.
Autori: Naim Zoto
Titulli: Antologji për gjuhën shqipe
Kolana: “Në 100-vjetorin e shtetit shqiptar”
Gjinia: Poezi
Shoqëruar me një studim të prof. dr. Shaban Sinani
ISBN: 978-9928-109-21-7
Nr. i faqeve: 192
Liman Varoshi - Europeizmi si histori mendimi
“Europeizmi si histori mendimi” është i treti studim monografik brenda tre vjetësh i historianit Liman Varoshi. Ai vjen pas monografisë “Ballkani mes tri perandorive”, kushtuar zhvillimeve historike gjeopolitike që ndodhën në gadishullin e vjetër prej gjysmës së dytë të shekullit të 19-të deri në shembjen e perandorisë austro-hungareze, perandorisë otomane dhe perandorisë cariste ruse; dhe monografisë tjetër “Lufta e ftohtë në Europën e Lindjes”, një argument që në dekadat e fundme është sundues në studimet historiografike në botë. Liman Varoshi, në librin e tij të ri, ka për qëllim të certifikojë procesin se si utopia europeiste, pasi u bë një ide romantike, u kthye në një projekt funksionues, që është Europa e sotme, e cila përbën konfederatën më interesante në histori. Autori sjell në këtë libër tezën se koha e revolucioneve ka vdekur prej mbarimit të Luftës së Dytë Botërore, çështjet europiane nuk zgjidhen më me veprim në rrugë por me lëvizje mendimi.
Libri "Europeizmi si histori mendimi", është i ndarë në tre kapituj. Kapitulli i parë Demokracitë perëndimore përgjatë procesit të rindërtimit pas Luftës së Dytë Botërore paraqet zhvillimet ndërkombëtare në fushat ekonomike, politike, sociale, monetare, si dhe sferat e marrëdhënieve ndërkombëtare me gjithë komplikueshmërinë dhe prapaskenat e tyre. Në kapitullin e dytë me një titull signifikativ: Demokracitë perëndimore dhe Detanta, vë në pah horizontin e gjerë të njohjes të problemeve globale nga ana e autorit i cili trajton faktorët që kushtëzuan rritjen ekonomike perëndimore, me një përqëndrim të veçantë në SHB gjatë kohës së Kenedy-it dhe Nixon-it, për t'i ndërlidhur këto me problemet me të cilat ballafaqohej BE përballë sfidave të zgjerimit, probleme këto të ndërlidhura me detantën (zbutjen) e zhvillimeve të përshpejtuara të marrëdhënieve ndërkombëtare. Kapitulli i tretë është një studim përmbyllës i dy kapitujve të parë, si në rrafshin horizontal të politikave monetare të shteteve si SHBA, Angli, Francë, Gjermani e Itali po ashtu edhe në rrafshin vertikal të zhvillimeve të hovshme të të ashtuquajturit revolucion multimedial i shoqërisë post-industriale.
Autori: Prof. dr. Liman Varoshi
Titulli: Europeizmi si histori mendimi
Kolana: “Universitas”
Gjinia: Studim mongrafik
ISBN: 978-9928-109-36-1
Nr. i faqeve: 336
Libri "Europeizmi si histori mendimi", është i ndarë në tre kapituj. Kapitulli i parë Demokracitë perëndimore përgjatë procesit të rindërtimit pas Luftës së Dytë Botërore paraqet zhvillimet ndërkombëtare në fushat ekonomike, politike, sociale, monetare, si dhe sferat e marrëdhënieve ndërkombëtare me gjithë komplikueshmërinë dhe prapaskenat e tyre. Në kapitullin e dytë me një titull signifikativ: Demokracitë perëndimore dhe Detanta, vë në pah horizontin e gjerë të njohjes të problemeve globale nga ana e autorit i cili trajton faktorët që kushtëzuan rritjen ekonomike perëndimore, me një përqëndrim të veçantë në SHB gjatë kohës së Kenedy-it dhe Nixon-it, për t'i ndërlidhur këto me problemet me të cilat ballafaqohej BE përballë sfidave të zgjerimit, probleme këto të ndërlidhura me detantën (zbutjen) e zhvillimeve të përshpejtuara të marrëdhënieve ndërkombëtare. Kapitulli i tretë është një studim përmbyllës i dy kapitujve të parë, si në rrafshin horizontal të politikave monetare të shteteve si SHBA, Angli, Francë, Gjermani e Itali po ashtu edhe në rrafshin vertikal të zhvillimeve të hovshme të të ashtuquajturit revolucion multimedial i shoqërisë post-industriale.
Autori: Prof. dr. Liman Varoshi
Titulli: Europeizmi si histori mendimi
Kolana: “Universitas”
Gjinia: Studim mongrafik
ISBN: 978-9928-109-36-1
Nr. i faqeve: 336
Xhelal Staravecka - Përpara gjyqit të historisë
I dënuar tri herë me vdekje, por tri herë i shpëtuar mrekullisht. Mbreti Zog, Enver Hoxha, por edhe Italia fashiste kërkonin kokën e tij, por dukej se fati kishte rezervuar një tjetër “plan” për Xhelal Staraveckën, një personazh kyç në Luftën e Dytë Botërore. Një personazh në dukje kontradiktor. Nga drejtues i Luftës Antifashiste shqiptare, në kryekomandant të Xhandarmërisë në Tiranë. I akuzuar, i dënuar, i shpëtuar, ndër të tjera emri i Staraveckës lakohet sa herë flitet për masakrën e 4 shkurtit 1944. Ai akuzohet drejtpërdrejt si një nga organizatorët e saj. Sot, 68 vjet më vonë botohet dëshmia e vetë Staraveckës. Kjo dëshmi është vetëm një nga qindra episodet, ngjarjet apo figurat historike që autori përshkruan, duke iu referuar periudhës nga viti 1914 deri në fund të vitit 1966, ku në shumicën e tyre Xhelali ka qenë vetë protagonist: si organizator, së bashku me Riza Cerovën, i kryengritjes së Fierit; si një nga komandantët e parë dhe më të mëdhenj partizanë, shkolluar në Perëndim në një nga akademitë më të mira ushtarake europiane. Kujtimet historike të Xhelal Staraveckës, shkruar në Paris më 1966, ku ai vdiq në vitin 1980, do të publikohen të plota si libër nga shtëpia botuese “Naimi”, në bashkëpunim me trashëgimtarët e autorit, të cilët aktualisht jetojnë në SHBA. Libri, i cili në dorëshkrim ka rreth 500 faqe në format të madh, daktilografuar e nënshkruar nga autori, është përgatitur për botim, në kuadër të 100-vjetorit të shtetit shqiptar. Në kujtimet e tij gjenden dëshmi, dokumente, foto për masakrat greke mbi shqiptarët e Jugut në vitet 1914-1915; pastaj për Ahmet Zogun dhe figura të tjera të rendit të parë të periudhës monarkike; për Fan Nolin kryeministër e poet; për të ashtuquajturën kryengritje të Fierit (1935). Më pas vjen njohja, bashkëpunimi dhe ndarja me Enver Hoxhën, Mehmet Shehun, Spiro Mosiun, Haxhi Lleshin, Myslym Pezën, Gjin Markun, Mestan Ujanikun, Fiqirete Sanxhaktarin (Shehu), Mehdi Frashërin, Ali Këlcyrën, Dali Ndreun, Abas Kupin, Abas Ermenjin, Xhafer Devën, Rexhep Mitrovicën etj. Dorëshkrimi përmban, gjithashtu, vlerësime deri edhe për figura të fesë, letërsisë e kulturës shqiptare apo të huaj, si Gjergj Fishta, Ernest Koliqi etj., për rolin e tyre në raport me fashizmin dhe interesat e kombit shqiptar.
Monika Stafa - Monarkia kundër Republikës
"Deri para se të botohej ky libër, çështja e Shën Naumit mund të thuhet se ishte në gjendjen e ligjërimit gojor, midis gojëdhënës dhe sekretit, si të kish të bënte me të vërteta të kriptuara prej kohërash të thinjura. Në tekstet shkollore ose nuk përmendej fare, ose thjesht shtonte "një prej tradhtive të shumta të ish-mbretit Zog". Studimi i M. Stafës përfundimisht e shqipton problemin në formë akademike-shkencore, duke e shpëtuar prej folklorit dhe "shkencës atdhetare".
Në këtë libër autorja zbulon rrethanat historike dhe burimet e shkruara për modifikimin e njëanshëm dhe vullnetar të kufijve të Shqipërisë në pjesën e Shën Naumit, duke përfshirë edhe zbulimin, krahasimin e stabilizimin e tekstit të marrëveshjes midis dy kryeministrave pa pushtet, Zogut dhe Pashiq".Pasi përfundoi studimet e shkollës masteriale, duke mbrojtur tezën e saj për modifikimin e njëanshëm dhe vullnetar të kufijve të Shqipërisë në pjesën e Shën Naumit, duke përfshirë dhe zbulimin, krahasimin dhe stabilizimin e tekstit të marrëveshjes midis dy kryeministrave pa pushtet, Zog e Pashiq; Monika Shoshori Stafa ka kryer një studim tjetër me karakter gjithashtu monografik. “Monarkia kundër Republikës – Si u shit Shën Naumi”, botimi më i fundit i shtëpisë botuese “Naimi”. Bëhet fjalë për historinë e sistemit politik në Shqipëri, një histori nga më të komplikuarat dhe të padeshifrueshmet, që përmban brenda një shekulli mbretërinë e pashpallur, principatën e trashëgueshme, pashallëqet dhe republikat paradoksale autonome brendashqiptare, republikën e pashpallur me një kryesi kolektive shteti (katër çerek-mbretër), republikën e shpallur, mbretërinë e shpallur, rikthimin në nënshtet (protektorat), regjencën, republikën ateiste të komunistëve, republikën e parë parlamentare, republikën e dytë parlamentare. Të gjitha këto, të ndërprera prej dhjetëra episodesh e vegimesh monarkike të kohëpaskohshme deri në vitet e fundme. Kjo monografi me karakter sintetik, mbështetur në të dhëna të fshehura a të mënjanuara të historiografisë shqiptare, si dhe në anketimin e mendimit shkencor aktual, përfshihet në këtë libër, ku botohet për herë të parë, duke shtruar e zgjidhur shumë pikëpyetje pikërisht në pragun e 100-vjetorit të themelimit të shtetit shqiptar.
Në këtë libër autorja zbulon rrethanat historike dhe burimet e shkruara për modifikimin e njëanshëm dhe vullnetar të kufijve të Shqipërisë në pjesën e Shën Naumit, duke përfshirë edhe zbulimin, krahasimin e stabilizimin e tekstit të marrëveshjes midis dy kryeministrave pa pushtet, Zogut dhe Pashiq".Pasi përfundoi studimet e shkollës masteriale, duke mbrojtur tezën e saj për modifikimin e njëanshëm dhe vullnetar të kufijve të Shqipërisë në pjesën e Shën Naumit, duke përfshirë dhe zbulimin, krahasimin dhe stabilizimin e tekstit të marrëveshjes midis dy kryeministrave pa pushtet, Zog e Pashiq; Monika Shoshori Stafa ka kryer një studim tjetër me karakter gjithashtu monografik. “Monarkia kundër Republikës – Si u shit Shën Naumi”, botimi më i fundit i shtëpisë botuese “Naimi”. Bëhet fjalë për historinë e sistemit politik në Shqipëri, një histori nga më të komplikuarat dhe të padeshifrueshmet, që përmban brenda një shekulli mbretërinë e pashpallur, principatën e trashëgueshme, pashallëqet dhe republikat paradoksale autonome brendashqiptare, republikën e pashpallur me një kryesi kolektive shteti (katër çerek-mbretër), republikën e shpallur, mbretërinë e shpallur, rikthimin në nënshtet (protektorat), regjencën, republikën ateiste të komunistëve, republikën e parë parlamentare, republikën e dytë parlamentare. Të gjitha këto, të ndërprera prej dhjetëra episodesh e vegimesh monarkike të kohëpaskohshme deri në vitet e fundme. Kjo monografi me karakter sintetik, mbështetur në të dhëna të fshehura a të mënjanuara të historiografisë shqiptare, si dhe në anketimin e mendimit shkencor aktual, përfshihet në këtë libër, ku botohet për herë të parë, duke shtruar e zgjidhur shumë pikëpyetje pikërisht në pragun e 100-vjetorit të themelimit të shtetit shqiptar.
